Od 1 stycznia 2016 r. organy podatkowe będą mogły żądać przedłożenia oświadczenia o stanie majątkowym na określony dzień również w trakcie postępowania podatkowego. Dotychczas było to możliwe tylko w toku kontroli podatkowej. Zmiana będzie miała niewątpliwie niekorzystne skutki dla podatnika.
Oświadczenie dowodem
Oświadczenie o stanie majątkowym to jeden z charakterystycznych dowodów w postępowaniach w sprawie dochodów nieujawnionych. Podatnik ma obowiązek pisemnego poinformowania o posiadanym majątku, w tym m.in. o: nieruchomościach, ruchomościach, prawach majątkowych, prowadzonym przedsiębiorstwie, udziałach w spółkach kapitałowych, wierzytelnościach i papierach wartościowych. Składana przez podatnika informacja ma dotyczyć majątku, którym dysponował on w konkretnych terminach, zazwyczaj 1 stycznia oraz 31 grudnia roku podatkowego, w którym został poniesiony wydatek będący podstawą do wszczęcia postępowania w przedmiocie dochodów nieujawnionych. Dowód ten ma pozwolić organowi podatkowemu ocenić, czy środki, którymi dysponował podatnik, wystarczyły na pokrycie poniesionego wydatku.
Także w postępowaniu
Do końca 2015 r. uprawnienie to przysługiwało organom wyłącznie w toku prowadzonej kontroli podatkowej. Wynikało to jednoznacznie zarówno z art. 285a par. 3 ordynacji podatkowej, który wprost mówi o „kontrolującym” i „kontrolowanym”, jak również z umiejscowienia tego przepisu w dziale VI ordynacji zatytułowanym „Kontrola podatkowa”.
Takie rozumienie przepisu znalazło również potwierdzenie w orzeczeniach sądów administracyjnych, które niejednokrotnie wskazywały na bezprawne działania organów administracji podatkowej, domagających się złożenia oświadczenia w toku postępowania podatkowego (np. wyrok NSA z 12 listopada 2008 r., sygn. II FSK 1088/07). Nie zmieniło to jednak praktyki organów podatkowych, które często, aby przyspieszyć wydanie decyzji, pomijały tryb kontroli podatkowej, wszczynając od razu postępowanie podatkowe, w którym uprawnienie do żądania oświadczenia nie przysługuje.
Ustawodawca postanowił, usankcjonować tę praktykę przenosząc przepis zawarty w art. 285a par. 3 ordynacji do nowo dodanych par. 3 i 4 art. 180, który znajduje się w dziale IV – „Postępowanie podatkowe”. Na skutek tego od 1 stycznia 2016 r. organy podatkowe będą mogły żądać oświadczenia o stanie majątkowym na określony dzień również w trakcie postępowania podatkowego, natomiast skorzystanie z tego środka dowodowego w toku kontroli podatkowej nastąpi na podstawie odesłania, o którym mowa w art. 292 ordynacji.
Skutki dla podatnika
Tym samym znacznie skróci się okres, w którym podatnik będzie mógł wykazywać, że poniesiony wydatek znajdował pokrycie w jego majątku i uzyskiwanych legalnie dochodach. Jeśli dojdzie do wszczęcia postępowania podatkowego, z pominięciem kontroli podatkowej, podatnik utraci również przysługujące mu po zakończeniu kontroli podatkowej prawo do złożenia korekty deklaracji, a o stwierdzonych nieprawidłowościach dowie się dopiero w wydanej decyzji. Zmniejszą się zatem szanse podatnika na skorzystanie z nowej instytucji – uprawdopodobnienia uzyskania środków na pokrycie wydatku z opodatkowanych uprzednio dochodów, w przypadku gdy niemożliwe okaże się udowodnienie tej okoliczności.
Niezmienione pozostaną natomiast przesłanki, które muszą zostać spełnione, aby organ podatkowy mógł wystąpić do podatnika z żądaniem złożenia oświadczenia. Musi zajść uzasadnione przypuszczenie, że podatnik (osoba fizyczna) nie ujawnił wszystkich obrotów lub przychodów mających znaczenie dla określenia lub ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego. Należy pamiętać, że okoliczności te muszą wynikać z materiału dowodowego zgromadzonego jeszcze przed wszczęciem postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej bądź też zgromadzonego w ich trakcie. W przeciwnym razie z powodu braku takich dowodów organ może narazić się na zarzut naruszenia art. 180 par. 3 ordynacji, polegającego na żądaniu oświadczenia o stanie majątkowym pomimo braku udokumentowanych przesłanek. Oświadczenie takie, jako sprzeczne z prawem, nie będzie mogło stanowić dowodu w postępowaniu podatkowym (art. 180 ordynacji).
Należy pamiętać, że oświadczenie o stanie majątkowym jest składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Odmowa złożenia oświadczenia może wiązać się z ryzykiem nałożenia przez organ kary porządkowej.
Podatnik utraci przysługujące mu po zakończeniu kontroli podatkowej prawo do złożenia korekty deklaracji, a o stwierdzonych nieprawidłowościach dowie się dopiero w wydanej decyzji
