Subskrybuj nas na Youtube
Pani Joanna dowiedziała się niedawno, że czytelnicy, którzy na skutek decyzji biblioteki nie zapłacą kar za przetrzymane książki, powinni z tego tytułu uiścić PIT. – Wprawdzie fiskus zmienił potem zdanie, ale teraz zastanawiam się, na jakiej podstawie wydano pierwotne stanowisko. Czy istnieją jakiekolwiek reguły dotyczące opodatkowania umorzenia – pyta czytelniczka.
Reguły istnieją, ale podatnicy nie zawsze będą z nich zadowoleni. W sprawie, do której nawiązuje pani Joanna, dopiero minister finansów musiał przypomnieć podległym sobie urzędnikom, że nie każde umorzenie jest przychodem. Wyjaśnił, że jeśli taka preferencja przyznana podatnikowi nie była powiązana z jakimkolwiek wcześniejszym świadczeniem na jego rzecz, to nie ma też mowy o podatku. Trudno zaś mówić, że osoba bezpłatnie wypożyczająca książki z biblioteki uzyskała z tego tytułu jakiekolwiek świadczenie.
Pożyczki i odsetki
Problem jest jednak o wiele szerszy. Przykładem są umorzenia wierzytelności i związane z nimi odsetki. Co do zasady, jest to przychód na gruncie zarówno PIT, jak i CIT. Potwierdza to m.in. interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 16 czerwca 2014 r. W tym przypadku chodziło o spółkę, której udziałowcy – w związku z jej sytuacją finansową – umorzyli udzielone wcześniej pożyczki wraz z odsetkami. Spółka była zdania, że nie musi płacić podatku od umorzonych odsetek, bo te są zaliczane do przychodu dopiero w momencie ich faktycznej zapłaty. Skoro więc ich nie zapłaciła (nie było fizycznego wpływu środków pieniężnych), to brak zapłaty nie wywołuje skutku podatkowego. Fiskus wyjaśnił jednak, że skoro dzięki umorzeniu zmniejszą się pasywa spółki, to osiągnie ona opodatkowaną korzyść majątkową. Podobne zasady obowiązują na gruncie PIT. Potwierdza to interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 14 stycznia 2015 r. Chodziło o spółkę, która umorzyła dług dwóm najemcom lokalu użytkowego. Uznała, że osiągnęli z tego tytułu przychód po połowie, bo byli solidarnie odpowiedzialni za całą wierzytelność. Potwierdził to też fiskus.
Przy niektórych umorzeniach, np. w sprawie kredytów zaciągniętych we frankach szwajcarskich, podatnicy mogą liczyć na to, że minister finansów sam zrezygnuje (ale tylko w określonym czasie, np. przez dwa lata) z pobierania podatku. W tym celu musi jednak wydać stosowne rozporządzenie.
Kiedy bez podatku
Czasem sam fiskus przyznaje, że o Picie nie ma mowy. Przykładem są coraz częstsze umorzenia lokatorom czynszów. W zamian za to spółdzielnia oczekuje, aby odpracowali dług w naturze (np. porządkując klatkę schodową). Fiskus nie chce w takich sytuacjach podatku. Inny przykład to sytuacje, gdy świadczenie na rzecz podatnika było nienależne. Jego umorzenie nie może więc być przychodem. Potwierdza to interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 3 listopada 2014 r. Chodziło o osobę, która zawarła z gminą ugodę, na mocy której została zwolniona z czynszu za lokal. Samorząd uznał to za przychód. Lokator tłumaczył jednak, że mieszkanie było zrujnowane, a gmina nie przywróciła go do normalnego stanu przed wynajmem. Nie należał się jej czynsz, a więc zwolnienie z jego opłacania nie rodzi przychodu. Zgodził się z tym również fiskus.
Podatku od umorzenia długu nie płacą też opiekunowie zastępczy. Potwierdza to interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 17 lutego 2015 r. Pytanie zadał miejski ośrodek pomocy rodzinie (MOPR), który zajmuje się m.in. przyznawaniem rodzicom zastępczym świadczeń pokrywających koszty opieki nad dziećmi, na podstawie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Zdarza się, że wypłacone świadczenie okazuje się nienależne i opiekun dziecka powinien je oddać. Starosta ma jednak prawo umorzyć dług wraz z odsetkami. Powstaje pytanie, czy oznacza to, że powstaje opodatkowany przychód. Fiskus wyjaśnił, że opiekun nie zapłaci PIT zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 24 ustawy o PIT. Szerokim echem odbiła się też interpretacja nr IPPB4/415-892/12-2/JK3 wydana pod koniec grudnia 2012 r. przez dyrektora warszawskiej izby skarbowej. Uznał on wtedy, że przychodem jest nawet umorzenie długu rodziców zastępczych wynikające z uchwały samorządu (nie wyszczególniającej nazwisk, a adresowanej do wszystkich opiekunów zastępczych). Ta sprawa wzbudziła jednak oburzenie i zmusiła ministra finansów do reakcji. Ten wyjaśnił, że o podatku nie ma mowy.
Podstawa prawna
Art. 10 ust. 1 pkt 9, art. 11 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.). Art. 12 ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.).
OPINIA EKSPERTA
Aleksandra Bembnista starszy konsultant w PwC:
Praktyka organów podatkowych wskazuje, iż co do zasady umorzenie otrzymanych uprzednio należności pieniężnych stanowi przychód dłużnika. Przedmiotowe podejście jest jednolite i dominuje w interpretacjach indywidualnych dotyczących m.in. umorzenia kredytu/pożyczki, odsetek lub innych wierzytelności. Organy podatkowe opowiadają się też za opodatkowaniem przychodu powstałego w związku z umorzeniem kosztów zastępstwa procesowego, którymi pierwotnie obciążono dłużnika. Osoba, wobec której dokonano umorzenia, ma obowiązek samodzielnego wykazania osiągniętego z tego tytułu przychodu w rocznym rozliczeniu podatkowym.
Warto zwrócić uwagę na zmianę podejścia ministra finansów do kwestii podatkowych umorzenia kar bibliotecznych. Resort w interpretacjach zmieniających poprzednie dokumenty zaprezentował racjonalne stanowisko, ale trudno zgodzić się z faktem, że nałożona przez biblioteki kara pozostawała bez związku z otrzymanym przez czytelników świadczeniem. Dysponowali przecież książkami, z których mogli korzystać. W moim przekonaniu zróżnicowania konsekwencji podatkowych w odniesieniu do wspomnianych kar i np. umorzonego czynszu z tytuł najmu nie należy wiązać z uprzednim otrzymaniem świadczenia (w tym przypadku najemca też nie otrzymuje świadczenia pieniężnego, ale korzysta z przedmiotu najmu w zamian za czynsz), lecz z charakterem umarzanej należności. Kara biblioteczna ma charakter sankcji i jej zapłata nie jest przesądzona w momencie nawiązania stosunku prawnego pomiędzy stronami. Obowiązek opłacania czynszu jest zaś jedną z przesłanek zawarcia umowy najmu. Stanowi zatem należność, którą najemca jest zobowiązany ponosić. Z tego powodu umorzenie czynszu można rozpatrywać w kontekście powstania przychodu podatkowego. Powstają natomiast wątpliwości co do podatkowej kwalifikacji umorzenia wspomnianych wyżej należności obejmujących np. koszty zastępstwa procesowego. Być może i w tym zakresie praktyka organów podatkowych ulegnie zmianie.
