Subskrybuj nas na Youtube
Sytuacja nabywcy nie jest patowa
Robert Klocek, adwokat z Kancelarii Radców Prawnych i Adwokatów
W nawiązaniu do artykułu należy wskazać, iż sytuacja nie jest jednak patowa. W przypadku doliczenia przez komornika sądowego VAT do ceny nieruchomości objętej licytacją komorniczą, gdy sprzedaż nie jest objęta tym podatkiem, można wystąpić z pozwem o odszkodowanie od komornika sądowego.
Artykuł 23 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1309 ze zm.), obowiązującej do 31 grudnia 2018 r., wyraźnie stanowił, że komornik jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności. Ponadto, zgodnie z tym przepisem, Skarb Państwa (reprezentowany przez właściwego prezesa sądu rejonowego, przy którym funkcjonuje komornik sądowy) był odpowiedzialny za wyrządzoną szkodę solidarnie z komornikiem.
Od 1 stycznia 2019 r. odpowiedzialność odszkodowawcza komornika sądowego wynika z art. 36 ustawy o komornikach sądowych (Dz.U. z 2018 r. poz. 771 ze zm.).Utrzymano w niej zasadę, że komornik jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności, a Skarb Państwa jest odpowiedzialny za szkodę solidarnie z komornikiem.
Cześć komorników sądowych (jeśli nie większość) w przypadku nieruchomości, których sprzedaż może być objęta VAT, dodatkowo (oprócz obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej) ubezpiecza się właśnie od ryzyka błędnego doliczenia lub niedoliczenia VAT przy sprzedaży. Jest to ubezpieczenie od strat finansowych podmiotów pełniących funkcję płatnika świadczeń publicznych.
Błędne doliczenie lub niedoliczenie podatku nie jest wynikiem niedbalstwa czy braku wiedzy komornika sądowego. Wynika niekiedy ze skomplikowanej sytuacji prawnej i braku szczegółowych informacji. Niekiedy nie przyniesie efektów nawet wniosek o interpretację indywidualną (właśnie ze względu na brak koniecznych informacji), ani powołanie biegłego sądowego.
Dlatego w przypadku wyrządzenia szkody poszkodowany ma prawo wystąpić z pozwem o zapłatę odszkodowania zarówno przeciwko komornikowi sądowemu, jak również solidarnie przeciwko Skarbowi Państwa. Pozew może obejmować żądanie pokrycia szkody rzeczywistej (damnum emergens), ale także utraconego zysku (lucrum cessans), jeżeli doszło do tego na skutek błędnego doliczenia VAT przez komornika sądowego.
Za błędy popełnione przez komornika sądowego będzie odpowiadał solidarnie z nim prezes sądu rejonowego, w którego okręgu działa dany komornik.
Droga jest już niestety zamknięta
Mikołaj Bieniasz, radca prawny, szef działu podatkowego kancelarii Linklaters
Niestety w sprawie opisanej w artykule droga cywilna jest już zamknięta dla nabywcy nieruchomości. Wystąpił on już bowiem z pozwem przeciwko komornikowi sądowemu oraz Skarbowi Państwa. Powołał się m.in. na art. 23 ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1309 ze zm.), który stanowił, iż komornik jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności.
Sąd cywilny oddalił powództwo, stwierdzając w wyroku, że odprowadzenie przez komornika sądowego na rzecz Skarbu Państwa kwoty stanowiącej część ceny nabycia nieruchomości tytułem VAT (który okazał się nienależny) nie nastąpiło ze szkodą dla nabywcy nieruchomości, lecz ze szkodą dla wierzycieli. Zdaniem sądu bowiem, wskutek takiej czynności nastąpiło niezasadne uszczuplenie sumy uzyskanej z egzekucji i tym samym pomniejszenie korzyści należnej wierzycielom dłużnika. W związku z tym, w ocenie sądu cywilnego, z odpowiednim roszczeniem odszkodowawczym przeciwko właściwemu komornikowi mogliby wystąpić jedynie wierzyciele – w zakresie, w jakim zostali pozbawieni możliwego zaspokojenia z wylicytowanej ceny.
Wyrażony przez sąd cywilny pogląd jest wysoce dyskusyjny. VAT jest daniną publicznoprawną i jeśli jest nienależny, powinien ulec zwrotowi. Winien on zostać dokonany na rzecz podmiotu, który poniósł ekonomiczny ciężar tego podatku (w analizowanym przypadku na rzecz nabywcy nieruchomości). W przeciwnym wypadku dochodzi do bezprawnego uszczuplenia majątku nabywcy nieruchomości.
Z taką właśnie sytuacją mamy do czynienia w rozważanej sprawie. Nabywca nieruchomości nie może odzyskać nienależnie uiszczonego VAT na gruncie przepisów podatkowych, ponieważ nie pozwala na to ordynacja podatkowa, co potwierdził NSA w wyroku z 18 kwietnia 2019 r. (sygn. akt I FSK 599/17). Nie może on również odzyskać zapłaconego nienależnie VAT tytułem odszkodowania od komornika i Skarbu Państwa, gdyż zdaniem sądu cywilnego nie poniósł on szkody (w ocenie sądu ponieśli ją wierzyciele i to ewentualnie oni mogliby ubiegać się o odszkodowanie). W rezultacie nabywca nieruchomości nie ma realnej możliwości odzyskania podatku VAT, który uiścił nienależnie.
Warto dodać, że opisywany problem nie wystąpiłby, gdyby przed licytacją zostało złożone oświadczenie o rezygnacji ze zwolnienia z VAT i wyborze opodatkowania transakcji zbycia nieruchomości w drodze licytacji komorniczej. Jeśli komornik miał wątpliwość co do tego, czy transakcja podlega VAT, czy jest zwolniona z podatku, mógł poinformować o tym nabywcę i uzgodnić z nim złożenie wspólnego oświadczenia o wyborze opodatkowania transakcji. Niestety tego nie uczynił, doprowadzając do bezpodstawnego uiszczenia VAT przez nabywcę nieruchomości, który okazuje się być dla niego nieodzyskiwalny.
