Fiskus nie pociągnie do odpowiedzialności za cudzą daninę, jeśli byłoby to rażąco niesłuszne. Na zmianie skorzystają rozwodnicy, wspólnicy, członkowie rodziny pomagający w rodzinnym biznesie, nabywcy przedsiębiorstwa, a nawet członkowie zarządu spółki.
Nowa zasada znajdzie się w nowej Ordynacji podatkowej. Dziś brak takiej klauzuli powoduje, że fiskus, jeśli nie może wyegzekwować daniny od niewypłacalnego podatnika, wymierza ją innej osobie (trzeciej), jeżeli tylko spełnione są ustawowe przesłanki.
– Obecnie taka odpowiedzialność nie opiera się na jakimkolwiek kryterium słuszności – podkreśla Stanisław Gordziałkowski, adwokat, doradca podatkowy w kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak.
Przykładowo więc rozwiedziona żona musi zapłacić podatek za byłego męża, choćby sama znajdowała się w niedostatku i była ofiarą działań swojego małżonka, który świadomie ukrywał przed nią swoje podatkowe zobowiązania, tak jak przed wierzycielami ukrywa swój majątek.
Organy podatkowe będą mieć pole do interpretacji
Projekt nowej ordynacji podatkowej zakłada, że osoba trzecia nie będzie ponosić odpowiedzialności, jeżeli byłoby to rażąco niesłuszne. Zdaniem adwokata Andrzeja Ossowskiego organy podatkowe będą musiały to badać z urzędu.
– Niekiedy względy humanitarne lub zasady współżycia społecznego wymagają, by dana osoba takiej odpowiedzialności nie ponosiła. Nowy przepis da organom podstawę prawną do odstąpienia od wymiaru – mówi mec. Ossowski.
Eksperci zgodnie jednak podkreślają wyjątkowość tej instytucji. – Niesłuszność musi być rażąca, a więc oczywiście zauważalna, dostrzegalna nawet dla laika – mówi Jacek Matarewicz, adwokat, doradca podatkowy w Kancelarii Ożóg Tomczykowski.
Ustawa nie będzie definiować „rażącej niesłuszności”, ponieważ jest to pojęcie nieostre.
– To od organów podatkowych, a docelowo również sądów administracyjnych zależeć będzie jego interpretacja – wyjaśnia Stanisław Gordziałkowski.
Urząd weźmie pod uwagę wszelkie okoliczności
Zdaniem eksperta organ podatkowy powinien badać całokształt okoliczności sprawy, zatem sama zła sytuacja majątkowa osoby trzeciej może nie być wystarczająca do uniknięcia odpowiedzialności. Już teraz w praktyce zdarzą się sytuacje, gdy ponoszenie odpowiedzialności przez osobę trzecią wydaje się rażąco niesłuszne.
– Chodzi tutaj w szczególności o sprawy rodzinne, gdy np. rozwiedziona, samotna matka zostaje pozostawiona z długami, które były przed nią wcześniej świadomie ukrywane – mówi Stanisław Gordziałkowski.
Niesłuszność musi być rażąca. Powinna być dostrzegalna nawet dla laika
Innym przykładem może być zatrudnianie tzw. słupów (np. osób starszych, nieporadnych) na stanowisko członka zarządu spółki tylko po to, aby świadomie skierować na nie ewentualną przyszłą egzekucję podatkową długów spółki, której majątek został wcześniej wyprowadzony.
– W tego typu przypadkach nowe przepisy będą mogły być stosowane lub stanowić podstawę odwołania od decyzji – uważa ekspert kancelarii Sołtysiński Kawecki & Szlęzak.
Także zdaniem mec. Ossowskiego, badając przesłankę rażącej niesłuszności, fiskus będzie musiał wziąć pod uwagę całokształt okoliczności związanych nie tylko z sytuacją finansową osoby trzeciej, ale też z powstaniem zaległości.
– W rachubę mogą tutaj wchodzić różne sytuacje, np. niedopuszczalność pociągnięcia do odpowiedzialności członka zarządu, który ze względu na swoją ułomność nie prowadził faktycznie spraw spółki, a mimo to padł ofiarą nierzetelności pozostałych członków zarządu – stwierdza Andrzej Ossowski.
W ocenie eksperta rozważać można również wykluczenie odpowiedzialności menedżera za należny VAT w imporcie, gdy organy celne zmieniły spółce klasyfikację towaru, co skutkowało zwiększeniem należnego podatku.
Obowiązkowe odstąpienie od wymierzenia podatku
Jeżeli przesłanka rażącej niesłuszności zostanie spełniona, organ obowiązkowo odstąpi od wymierzenia podatku osobie trzeciej.
– Projekt mówi bowiem, że w takiej sytuacji „osoba trzecia nie ponosi odpowiedzialności”, a nie że może jej nie ponosić – argumentuje Stanisław Gordziałkowski.
Andrzej Ossowski dodaje, że fiskus będzie musiał w każdej decyzji dotyczącej odpowiedzialności osoby trzeciej zawrzeć stosowną ocenę, dlaczego w danej sprawie uznano za zasadne lub nie pociągnięcie osoby trzeciej do odpowiedzialności.
– Brak takich rozważań narazi organy podatkowe na uchylenie decyzji – mówi mec. Ossowski.
Etap legislacyjny
Projekt w trakcie konsultacji
opinia
Nie tylko menedżer skorzysta na zmianach
W uzasadnieniu do projektu jako przykład stosowania nowego przepisu podano sytuację, gdy prezes zarządu nie mógł, nawet przy dochowaniu należytej staranności, uzyskać wiedzy o okolicznościach i przesłankach uzasadniających zgłoszenie wniosku o upadłość. Zasięg projektowanej regulacji będzie oczywiście szerszy i obejmie także inne osoby trzecie mogące ponosić finansowe konsekwencje długów podatkowych innej osoby.
Przykład 1 – były małżonek
Rozwiedziony małżonek ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe byłego małżonka, który prowadził działalność gospodarczą, nie płacił podatków oraz pozostawał równie nieuczciwy w stosunku do swojego partnera (partnerki), co wobec fiskusa.
Przykład 2 – wspólnik
Mniejszościowy wspólnik, np. spółki cywilnej lub partnerskiej, którego pozostali wspólnicy przegłosowywali lub w ogóle nie informowali o podejmowanych decyzjach z powodu istniejącego między wspólnikami konfliktu.
Przykład 3 – członek rodziny będący właścicielem rzeczy
Właściciel rzeczy umożliwiający korzystanie z niej innym członkom rodziny na podstawie umowy leasingu, jeżeli wbrew postanowieniom umownym i zapewnieniom wobec właściciela podejmowali oni działania ryzykowne, skutkujące zaległościami podatkowymi związanymi z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą.
Przykład 4 – firmanctwo
Równie niesłuszna byłaby odpowiedzialność podmiotu firmującego, którego danymi firmowymi posłużył się firmant, jeżeli podmiot firmujący nie miał i nie mógł mieć wiedzy na temat wykorzystania jego danych (por. wyrok NSA z 27 czerwca 2017 r., sygn. akt I FSK 1459/15).