W celu zwolnienia się z zobowiązania dłużnik może wykonać za zgodą wierzyciela inne świadczenie niż ustalone pierwotnie. Taka transakcja nie podlega PCC.
W obrocie gospodarczym często występują sytuacje, gdy dłużnik w miejsce świadczenia pieniężnego (albo innego) przenosi na wierzyciela własność rzeczy lub praw. Tego rodzaju transakcja w kodeksie cywilnym jest określana jako świadczenie w miejsce wykonania (łac. datio in solutum). W kontekście przepisów o PCC należy wskazać, że ustawodawca wprowadził zasadę enumeratywnego określenia czynności podlegających opodatkowaniu tym podatkiem. O kwalifikacji określonej czynności, a w efekcie o jej opodatkowaniu decyduje jej treść (elementy przedmiotowo istotne), a nie nazwa. Tym samym jeżeli strony zawierają umowę i układają stosunki w jej ramach w określony sposób, to dla oceny, czy powstanie obowiązek podatkowy w PCC w związku z dokonaniem wskazanej w ustawie czynności, miarodajne będą rzeczywiste prawa i obowiązki stron tej umowy pozwalające na ich kwalifikacje pod względem prawnym.
Szczegółowe określenie zakresu przedmiotowego ma swoje konsekwencje. Ustawodawca, wprowadzając w ustawie o PCC katalog czynności podlegających opodatkowaniu, wyłączył od opodatkowania inne podobne, które nie zostały wyraźnie wskazane w przepisie. Oznacza to, że czynności niewymienione w ustawowym katalogu nie podlegają opodatkowaniu, nawet gdy wywołują skutki w sferze gospodarczej takie same bądź podobne do tych, które zostały w nim wyliczone.
Celem datio in solutum jest wygaśnięcie istniejących między stronami zobowiązań poprzez spełnienie przez dłużnika świadczenia innego niż określone w treści pierwotnej umowy. Zobowiązanie wówczas wygasa, tak jakby wygasło przez zwykłe wykonanie, przy czym konieczną przesłanką wygaśnięcia zobowiązania – poza umową stron – jest rzeczywiste dokonanie świadczenia przez dłużnika.
Katalog czynności cywilnoprawnych ujęty w ustawie o PCC ma charakter zamknięty. W związku z tym czynności cywilnoprawne, które nie zostały w nim wyraźnie wymienione, nie podlegają opodatkowaniu. Stanowisko to potwierdzają liczne interpretacje indywidualne. Przykładowo w interpretacji z 27 sierpnia 2015 r. nr IPTPB2/4514-25/15-4/AK, dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi wyraził stanowisko, zgodnie z którym czynność przeniesienia nieruchomości w ramach datio in solutum nie będzie podlegała PCC – jako że czynność ta nie została zamieszczona w zamkniętym katalogu zdarzeń/czynności podlegających temu podatkowi, który zawiera art. 1 ust. 1 ustawy o PCC. Analogiczny pogląd wyraził dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z 25 sierpnia 2015 r. (nr IBPB-2-1/4514-75/15/PM). Zdaniem dyrektora zawarta między stronami umowa datio in solutum, a także przeniesienie na jej podstawie przez pożyczkodawcę na rzecz pożyczkobiorcy własności przedsiębiorstwa w celu zwolnienia się z ciążącego na pożyczkodawcy zobowiązania do wydania środków pieniężnych na podstawie umowy pożyczki, nie będą podlegały opodatkowaniu PCC.
Podstawa prawna
Ustawa z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 626 ze zm.).