Małżeński biznes – jak należy rozliczyć go z fiskusem

W takiej sytuacji wykonanie usług przez małżonka nie jest traktowane jako jego „praca własna” w rozumieniu art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT. „Mamy tu bowiem do czynienia z dwoma odrębnymi podmiotami gospodarczymi, ponieważ każdy z małżonków jako odrębny przedsiębiorca będzie wykonywał usługi dla firmy drugiego małżonka i wystawiał dokumenty potwierdzające wykonanie tych usług” – wyjaśnił dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji z 19 czerwca 2024 r. (sygn. 0115-KDIT3.4011.461.2024.1.RS). Tak samo stwierdził: 17 maja 2024 r. (sygn. 0113-KDIPT2-1.4011.208.2024.2.AP), 4 sierpnia 2023 r. (sygn. 0112-KDIL2-2.4011.460.2023.2.IM oraz 0115-KDIT3.4011.423.2023.1.DP), 20 czerwca 2023 r. (sygn. 0114-KDIP3-1.4011.430.2023.3.EC), 22 marca 2023 r. (sygn. 0115-KDIT3.4011.216.2023.1.JS), 23 lutego 2023 r. (sygn. 0115-KDIT3.4011.970.2022.2.DP), 27 stycznia 2023 r. (sygn. 0115-KDIT3.4011.871.2022.2.JG).

Małżonkowie zawierający umowy między sobą powinni mieć na uwadze art. 23o ust. 1 ustawy o PIT. Zgodnie z tym przepisem podmioty powiązane (a do nich należą małżonkowie) są obowiązane ustalać ceny transferowe na warunkach, które ustaliłyby między sobą podmioty niepowiązane.

Jeżeli małżonek, prowadząc działalność gospodarczą, wykona usługę lub sprzeda towar firmie współmałżonka, to dochodzi do typowej czynności opodatkowanej VAT (dostawa towaru w rozumieniu art. 7 ust. 1 i 2 ustawy o VAT, świadczenie usługi w rozumieniu art. 8 ust. 1 ust. 2 tej ustawy). Czynność ta powinna być udokumentowana fakturą, a kupujący może odliczyć wynikający z niej podatek naliczony (jeżeli zachodzi związek między tym wydatkiem a wykonywaniem czynności opodatkowanych VAT).

Amortyzacja podatkowa

Amortyzacji podlegają składniki majątku stanowiące własność lub współwłasność podatnika (art. 22a ust. 1 ustawy o PIT).

Co w sytuacji, gdy małżonkowie, prowadząc odrębne firmy, korzystają ze składników majątku objętych ustawową wspólnością? Należy wtedy kierować się regułą przewidzianą w art. 22g ust. 11 ustawy o PIT: „W razie gdy składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, wartość początkową tego składnika ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku”.

Zasada ta nie ma co prawda zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków – ale nie wtedy, gdy małżonkowie wykorzystują dany składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie. To oznacza – jak wyjaśnił dyrektor KIS w interpretacji z 28 grudnia 2022 r. (sygn. 0114-KDIP3-1.4011.832.2022.4.AC) – że jeżeli środek trwały stanowi współwłasność podatnika i nie jest przedmiotem wspólności majątkowej małżeńskiej, to jego wartość początkową należy ustalić, stosując proporcję do udziału we współwłasności. W tej konkretnej sprawie – dodał – nie ma zastosowania wyjątek dotyczący składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, „ponieważ w związku z ustanowieniem rozdzielności majątkowej przez sąd, środki trwałe nie będą już przedmiotem wspólności majątkowej małżeńskiej, będą jedynie przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych”.

Artykuł 22g ust. 11 ustawy o PIT – w części dotyczącej konieczności ustalania proporcji udziału małżonka we własności składnika majątku – nie ma zastosowania, jeżeli składnik majątku jest wykorzystywany przez małżonków we wspólnie prowadzonej spółce cywilnej – wynika z interpretacji z 27 czerwca 2025 r. (sygn. 0112-KDIL2-2.4011.354.2025.2.IM). W takiej sytuacji – jak wyjaśnił dyrektor KIS – mąż, będąc wspólnikiem spółki cywilnej założonej z żoną, zalicza do kosztów uzyskania przychodów odpisy amortyzacyjne od budynku (w części przeznaczonej na potrzeby prowadzonej działalności gospodarczej) proporcjonalnie do posiadanych przez siebie udziałów w tej spółce.

Z kolei przejmując środek trwały od współmałżonka, należy kontynuować rozpoczętą już amortyzację. Wynika to z art. 22g ust. 13 pkt 5 w zw. z ust. 12 ustawy o PIT. Przepis ten dotyczy „zmiany działalności wykonywanej samodzielnie przez jednego z małżonków na działalność wykonywaną samodzielnie przez drugiego z małżonków”.

Chodzi nie tylko o przyjęcie tej samej wartości początkowej środka trwałego, która była w ewidencji u współmałżonka, lecz również uwzględnienie dokonanych już przez niego odpisów amortyzacyjnych i stosowanie tej samej metody amortyzacji. Wymóg ten wynika z art. 22h ust. 3 ustawy o PIT.

Korzystanie z majątku osobistego małżonka

Gdy właścicielem danego składnika majątku jest tylko jeden małżonek, drugi nie może tego składnika amortyzować. Może natomiast z niego korzystać:

• odpłatnie, na podstawie zawartej między małżonkami umowy najmu, dzierżawy, leasingu, lub
• nieodpłatnie, na podstawie umowy użyczenia.

Takie nieodpłatne świadczenie jest zwolnione z podatku dochodowego zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT. Zwolnienie to dotyczy świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn (małżonkowie są zaliczani do grupy I).

Według Ministerstwa Finansów zwolnienie to nie obejmuje środków pieniężnych – zob. odpowiedź z 30 kwietnia 2025 r. Ministerstwa Finansów na pytanie DGP, którą zacytowaliśmy w artykule „To, co na rodzinę, będzie bez PIT. Inne świadczenia wciąż sporne” (DGP nr 92/2025).

Preferencje w PIT

Małżonek rozpoczynający działalność gospodarczą nie skorzysta z niektórych preferencji wynikających z ustawy o PIT, jeżeli wcześniej (tj. w roku jej rozpoczęcia oraz w okresie dwóch lat, licząc od końca roku poprzedzającego rok jej rozpoczęcia) działalność tę prowadził jego współmałżonek, a między obojgiem istniała wspólność majątkowa.

Dotyczy to:

• możliwości opłacania kwartalnych zaliczek na PIT zgodnie z art. 44 ust. 3h ustawy o PIT – w tym wypadku stosuje się odpowiednio art. 22k ust. 11, który wyklucza podatkową preferencję;
• możliwości jednorazowej amortyzacji środków trwałych zaliczonych do grupy 3–8 Klasyfikacji Środków Trwałych, z wyłączeniem samochodów osobowych, do 50 tys. euro rocznie łącznej wartości odpisów amortyzacyjnych (art. 22k ust. 11 ustawy o PIT);
• bezpośredniego zwrotu z urzędu skarbowego kwoty wynikającej z przemnożenia nieodjętych za poprzedni rok kosztów kwalifikowanych ulgi B+R i stawki PIT (12 proc. – jeżeli podatnik jest opodatkowany według zasad ogólnych PIT, albo 19 proc. – jeżeli podatnik płaci liniowy PIT). Uniemożliwia to art. 26ea ust. 4 ustawy o PIT.

Wybór ryczałtu

Podatnik nie może wybrać ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, gdy podejmuje wykonywanie działalności w roku podatkowym po zmianie działalności wykonywanej:

a) samodzielnie na działalność prowadzoną w formie spółki z małżonkiem,

b) w formie spółki z małżonkiem na działalność prowadzoną samodzielnie przez jednego lub każdego z małżonków,

c) samodzielnie przez małżonka na działalność prowadzoną samodzielnie przez drugiego małżonka

– jeżeli małżonek lub małżonkowie przed zmianą opłacali z tytułu prowadzenia tej działalności podatek dochodowy na ogólnych zasadach.

Zakaz ten wynika z art. 8 ust. 1 pkt 5 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Zatrudnienie małżonka a PIT

Przedsiębiorca może odliczać od przychodu koszt wynagrodzenia małżonka i małoletnich dzieci. Jeżeli działalność jest prowadzona w formie spółki niebędącej osobą prawną, można odliczyć również wynagrodzenie małżonków i małoletnich dzieci wspólników tej spółki. Chodzi o spółki niebędące osobą prawną w rozumieniu art. 5a pkt 26 ustawy o PIT, a zatem spółkę: cywilną, partnerską i jawną niebędącą podatnikiem CIT.

Do końca 2018 r. przepisy nie były pod tym względem tak liberalne. Pozwalały (nadal pozwalają) na odliczenie pensji osób pozostających z przedsiębiorcą w nieformalnym związku, pełnoletnich dzieci i dalszych krewnych przedsiębiorcy (np. rodzeństwa, rodziców). Nie można było natomiast odjąć kosztów wynagrodzenia swojego małżonka i swoich dzieci. W rezultacie, z podatkowego punktu widzenia, bardziej opłacało się zatrudnić partnerkę (konkubinę) niż żonę.

To się zmieniło. Na odliczenie od przychodów kosztów wynagrodzenia małżonka i małoletnich dzieci zezwala art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT. Trzeba tylko odpowiednio skalkulować wynagrodzenie najbliższej osoby, żeby zyski nie przekroczyły kosztów, np. z tytułu opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne małżonka.

Podstawą zatrudnienia musi być w świetle art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT:

• stosunek pracy (art. 12 ust. 1 ustawy o PIT) lub
• umowa zlecenia lub umowa o dzieło (art. 13 pkt 8 ustawy o PIT) lub
• umowa o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontrakt menedżerski lub umowa o podobnym charakterze (art. 13 pkt 9 ustawy o PIT),
• osobiście wykonywana działalność artystyczna, literacka, naukowa, trenerska, oświatowa, publicystyczna (art. 13 pkt 2 ustawy o PIT),
• umowa dotycząca odbywania praktyk absolwenckich, o których mowa w ustawie z 17 lipca 2009 r. o praktykach absolwenckich (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1244; ost.zm. Dz.U. z 2025 r. poz. 620).

Uwaga! Przedsiębiorcy nadal nie mogą natomiast zaliczać do podatkowych kosztów wartości własnej pracy w swojej firmie, choć i od tej zasady de facto są wyjątki.

Wynagrodzenie musi być wypłacone

Warunkiem zaliczenia wydatku do podatkowych kosztów jest nie tylko jego związek z przychodami lub z zachowaniem albo zabezpieczeniem jego źródła (art. 22 ust. 1 ustawy o PIT). Kluczowe jest także jego poniesienie. Dlatego nadal nie zalicza się do kosztów wartości własnej pracy małżonka ani małoletnich dzieci, jeżeli nie dostają oni wynagrodzenia. Musi ono być nie tylko ustalone, ale i wypłacone (lub postawione do jego dyspozycji), nawet gdy ma trafić do wspólnej rodzinnej kiesy.

W tym zakresie art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT zawiera wyraźne zastrzeżenie odnoszące się do pkt 55, który mówi, że do kosztów podatkowych nie zalicza się niewypłaconych, niedokonanych lub niepostawionych do dyspozycji m.in.:

• wypłat, świadczeń oraz innych należności z tytułów określonych w art. 12 ust. 1 i 6, art. 13 pkt 2 i 4–9 oraz w art. 18 ustawy o PIT,
• świadczeń pieniężnych z tytułu odbywania praktyk absolwenckich.

Może się to wydawać problemem w sytuacji, gdy małżonków łączy wspólność majątkowa na podstawie art. 31 par. 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej: k.r.o.). Wówczas nie ma podziału na „twoje” i „moje”. Odrębny jest tylko majątek osobisty, czyli mienie nabyte przed zawarciem ślubu oraz pochodzące np. z darowizn, ze spadków. Majątkiem osobistym nie są natomiast zarobki z pracy czy z działalności wykonywanej osobiście (w tym ze zleceń i umów o dzieło wykonywanych na rzecz przedsiębiorcy).

Jak zatem rozumieć art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT, który pozwala zaliczać do podatkowych kosztów wynagrodzenie małżonka? Nie inaczej jak zezwolenie na pomniejszanie przychodu o to, co i tak trafia do wspólnej, małżeńskiej kiesy, chyba że małżonkowie zawarli umowę o rozdzielności majątkowej (potocznie zwaną intercyzą) – wówczas nie łączy ich wspólne mienie (piszemy o tym dalej).

Przychód dla zatrudnionego

Dla zatrudnionego małżonka wypłacone mu wynagrodzenie jest przychodem. Podatek dochodowy od niego jest opłacany na ogólnych zasadach. Jeżeli więc małżonek jest zatrudniony na podstawie:

• umowy o pracę, to PIT od jego wynagrodzenia jest opłacany jak od pracownika,
• umowy zlecenia, umowy o dzieło albo innej umowy o zarządzenie przedsiębiorstwem, menadżerskiej czy innej o podobnym skutku, to PIT jest opłacany zgodnie z zasadami obowiązującymi dla tych form zatrudnienia.

Małżonek nie płaci PIT, jeżeli nie ukończył 26. roku życia (art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o PIT). Zwolnienie to przysługuje do wysokości 85 528 zł rocznie. Dotyczy ono przychodów z pracy oraz z odbywania praktyk absolwenckich, ale nie z umów o dzieło ani z umów o zarządzanie przedsiębiorstwem, kontraktów menedżerskich czy umów o podobnym charakterze (art. 13 pkt 9 ustawy o PIT). Jeżeli więc mąż zatrudni żonę na podstawie umowy o dzieło czy kontraktu menedżerskiego, to musi potrącić zaliczkę na PIT.

Uwaga! Zerowy PIT dla młodych dotyczy wynagrodzeń z umów zlecenia (o których mowa w art. 13 pkt 8 ustawy o PIT), ale nie z osobiście wykonywanej działalności artystycznej, literackiej, naukowej, trenerskiej, oświatowej, publicystycznej (art. 13 pkt 2 ustawy o PIT).

Należy pamiętać, że przychodem osoby współpracującej jest nie tylko wynagrodzenie, lecz również inne świadczenia wynikające z danego stosunku umownego. Jeżeli np. żona jest pracownikiem u męża i korzysta do celów prywatnych z firmowego samochodu, to do jej pensji należy doliczyć zryczałtowany przychód w wysokości 250 zł lub 400 zł miesięcznie, w zależności od pojemności silnika (art. 12 ust. 2a ustawy o PIT).

Koszt dla zatrudniającego

Przedsiębiorca może odliczyć od przychodu z działalności gospodarczej nie tylko kwotę wypłaconego wynagrodzenia, lecz także opłaconych za małżonka składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe i wypadkowe, chorobowe jest dobrowolne) oraz składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – w części opłacanej przez siebie jako pracodawcę.

Może również odjąć koszt innych świadczeń traktowanych jako przychody z pracy, ze zlecenia i z innych umów wymienionych w art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o PIT.

VAT w małżeństwie

Podatnikiem VAT jest ten małżonek, który dokonuje czynności podlegającej opodatkowaniu tą daniną. Nie ma przeszkód, aby małżonków prowadzących odrębne działalności opodatkowane VAT łączyła ustawowa wspólność majątkowa.

Uwaga! Jeżeli każde z małżonków prowadzi oddzielnie działalność gospodarczą, wówczas są oni odrębnymi podatnikami VAT, nawet jeżeli wykorzystują w swojej firmie składniki objęte ustawową wspólnością majątkową. Potwierdził to Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 24 marca 2022 r. (sygn. C-697/20).

Chodziło o małżonków, którzy w ramach jednego gospodarstwa rolnego hodowali kurczaki na mięso. Kurniki były kupione w ramach wspólności majątkowej, ale każdy z małżonków prowadził działalność odrębnie, osobno negocjował z kontrahentami i oddzielnie rozliczał się z fiskusem. Początkowo oboje korzystali ze zwolnienia w VAT jako rolnicy ryczałtowi, ale potem żona zarejestrowała się jako czynny podatnik VAT. Następnie złożyła deklarację VAT, w której wykazała nadpłatę do zwrotu. Urząd skarbowy nakazał jej jednak wykazać w deklaracji również obroty i podatek naliczony wynikający z działalności prowadzonej przez męża. Jako podstawę wskazał art. 15 ust. 4 ustawy o VAT.

Kobieta skorygowała rozliczenia, ale mimo to ponownie wystąpiła o nadpłatę, ponieważ nie zgadzała się z fiskusem. Uważała, że mimo zarejestrowania się przez nią dla celów VAT, jej mąż nie stracił statusu rolnika ryczałtowego.

Gdy sprawa trafiła do TSUE, ten orzekł, że małżonkowie działający w ramach jednego gospodarstwa, przy wykorzystaniu majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową, mogą być traktowani jako odrębni podatnicy VAT, gdy każde z nich prowadzi samodzielnie działalność gospodarczą.

Unijny trybunał nie wykluczył, że jeden małżonek może stracić status rolnika ryczałtowego, gdy drugi zarejestrował się jako podatnik VAT, ale tylko, gdy okaże się to konieczne w celu przeciwdziałania ryzyku nadużyć i oszustw. Takie ryzyko mogłoby powstać, gdyby jeden z małżonków celowo korzystał ze zwolnienia z VAT dla sprzedaży płodów rolnych, a drugi – jako czynny podatnik VAT – odliczał podatek naliczony. W każdej sprawie musi to być jednak z osobna przeanalizowane – podkreślił TSUE. Wyrok ten stał się wskazówką dla polskich sądów administracyjnych oraz organów podatkowych.

Nowe światło na to zagadnienie rzucił natomiast wyrok TSUE z 3 kwietnia 2025 r. (sygn. C-213/24). Wynika z niego, że małżonkowie, których łączy wspólność majątkowa, działają jako jeden podatnik VAT, jeżeli:

• wspólnie zlecili pośrednikowi przygotowanie sprzedaży należącego do nich gruntu i
• razem ponoszą związane z tym ryzyko gospodarcze.

Uwaga! Trybunał wyjaśnił, że za każdym razem należy ocenić, czy małżonkowie, których łączy wspólność majątkowa, jawią się względem osób trzecich jako sprzedający razem i czy razem ponoszą ryzyko gospodarcze. Jeżeli tak jest, to mamy do czynienia z jednym podatnikiem VAT. Trybunał porównał w tym zakresie małżeństwo do spółki cywilnej będącej odrębnym podatnikiem VAT.

Sprzedaż firmowego majątku

Przy sprzedaży firmowego majątku obowiązuje w PIT zasada odczekania sześciu lat. Nie ma podatku od sprzedaży składnika firmowego majątku (o którym mowa w art. 14 ust. 2 pkt 1 ustawy o PIT), jeżeli między pierwszym dniem miesiąca następującego po miesiącu, w którym składnik ten został wycofany z działalności gospodarczej a dniem jego odpłatnego zbycia, upłynęło sześć lat (art. 10 ust. 2 pkt 3 ustawy).

To samo dotyczy składników majątku użytkowanych wcześniej na podstawie leasingu operacyjnego (np. samochodów osobowych), a następnie wykupionych z niego na cele prywatne – art. 10 ust. 2 pkt 4 i art. 14 ust. 2 pkt 19 ustawy o PIT.

Jeżeli w wyniku zawartej intercyzy małżonkowie przekazują sobie za wynagrodzeniem składnik majątku wykorzystywany dotychczas w działalności gospodarczej, w stosunku do którego przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego, to takie przekazanie jest opodatkowane VAT. Jest bowiem traktowane jak zwykła dostawa.

Nieodpłatne przekazanie a VAT

Przez dostawę towarów, opodatkowaną VAT, rozumie się również przekazanie nieodpłatnie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa, w szczególności:

1) przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia,

2) wszelkie inne darowizny

– jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych.

Tak wynika z art. 7 ust. 2 ustawy o VAT.

Jeżeli więc żona przekaże nieodpłatnie mężowi, prowadzącemu działalność gospodarczą, składniki majątku wykorzystywane przez nią we własnej firmie, to musi zapłacić od tego VAT należny, jeżeli tylko w związku z ich nabyciem przysługiwało jej prawo do odliczenia podatku naliczonego – wyjaśnił dyrektor KIS 19 października 2023 r. (sygn. 0114-KDIP1-3.4012.398.2023.1.LK).

Jeżeli natomiast małżonek nie miał prawa do odliczenia podatku naliczonego przy nabyciu (imporcie lub wytworzeniu) towaru, to nieodpłatne przekazanie go drugiemu małżonkowi jest bez VAT, bez względu na cel tego przekazania.

Majątek wspólny małżonków

Zgodnie z art. 31 par. 1 k.r.o., z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami – z mocy samej ustawy – wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).

Uwaga! Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (art. 43 k.r.o.), ale nie po 50 proc., ponieważ wspólność majątkowa małżonków jest bezudziałowa.

Dopóki trwa, nie można określić, ile udziałów (jaką ich część) ma każdy z małżonków. Zmienia się to dopiero wskutek zawarcia umowy o rozdzielności majątkowej, rozwodu, separacji lub śmierci jednego z małżonków. Wtedy wspólność ustawowa ustaje.

Mimo ustawowej wspólności majątkowej:

• małżonek prowadzący działalność gospodarczą ma prawo samodzielnie zarządzać przedmiotami majątkowymi służącymi do prowadzenia przez niego tej działalności (art. 36 par. 3 k.r.o.);
• dopuszczalne są czynności między małżonkami, jeżeli dotyczą one sfery objętej zakresem działalności gospodarczej małżonków.

Intercyza lub rozwód

W trakcie małżeństwa małżonkowie mogą, na skutek zawartej między sobą umowy, zwanej powszechnie intercyzą: rozszerzyć lub ograniczyć wspólność ustawową albo ustanowić rozdzielność majątkową. Każdą taką umowę trzeba zawrzeć przed notariuszem.

Jeżeli dojdzie do ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej (np. wskutek rozwodu, zawarcia intercyzy), to podział wspólnego majątku nie jest opodatkowany podatkiem dochodowym. Wynika to wprost z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o PIT, zgodnie z którym przepisów tej ustawy nie stosuje się do przychodów z tytułu:

• podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej;
• wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich.

Potwierdził to dyrektor KIS w licznych interpretacjach, m.in. z: 3 czerwca 2025 r. (sygn. 0112-KDIL2-1.4011.429.2025.1.MB), 24 lutego 2025 r. (sygn. 0115-KDIT2.4011.38.2025.1.MD), 18 września 2024 r. (sygn. 0114-KDIP3-2.4011.606.2024.2.BM), z 13 lutego 2024 r. (sygn. 0112-KDIL2-2.4011.852.2023.4.IM). W tej ostatniej wyjaśnił: „W związku z przekazaniem przez pana byłej żonie, w ramach umowy o częściowy podział majątku, pojazdu wykupionego z leasingu i następnie ujętego bezpośrednio w kosztach w ramach działalności gospodarczej prowadzonej przez pana, nie powstanie u pana obowiązek podatkowy w podatku dochodowym od osób fizycznych”.

Jeżeli idzie natomiast o VAT, to – jak już powiedzieliśmy – nieodpłatne przekazanie małżonkowi składników majątku, w drodze umowy podziału majątku wspólnego, jest dostawą towarów w rozumieniu art. 7 ust. 2 ustawy o VAT, jeżeli przy nabyciu tych składników przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego. Potwierdził to dyrektor KIS w interpretacji z 17 marca 2025 r. (sygn. 0114-KDIP4-2.4012.782.2024.3.KS).

Taka dostawa jest zatem opodatkowana, przy czym może mieć do niej zastosowanie podatkowe zwolnienie na podstawie konkretnych przepisów ustawy o VAT (np. na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 10, art. 43 ust. 1 pkt 10a – dla dostawy budynków, budowli lub ich części).

Całe przedsiębiorstwo

Przekazanie małżonkowi wspólnie prowadzonego przedsiębiorstwa (w rozumieniu art. 55¹ kodeksu cywilnego) lub jego zorganizowanej części (ZCP) jest bez podatku dochodowego (zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o PIT) i bez VAT (zgodnie z art. 6 pkt 1 ustawy o VAT).

W interpretacji z 22 maja 2025 r. (sygn. 0114-KDIP3-1.4011.237.2025.2.AK) dyrektor KIS wyjaśnił, że przepisy ustawy o PIT „niezależnie od tego, który z małżonków wykorzystuje składniki majątku objęte majątkową wspólnością ustawową w swojej działalności gospodarczej, oboje małżonkowie pozostają ich właścicielami”. Dlatego przekazanie przez żonę z majątku wspólnego na rzecz byłego małżonka zorganizowanej części przedsiębiorstwa nie będzie podlegać PIT.

Przekazanie składników majątku stanowiących dotychczas współwłasność łączną, wykorzystywanych w działalności gospodarczej (np. towarów handlowych), do majątku osobistego małżonka-przedsiębiorcy powinno zostać zarejestrowane w prowadzonych przez niego księgach podatkowych. Jeżeli prowadzi on podatkową księgę przychodów i rozchodów, to otrzymane składniki majątku należy ująć w remanencie początkowym zgodnie z par. 24 ust. 1 rozporządzenia ministra finansów w sprawie podatkowej księgi przychodów i rozchodów – zob. interpretacja dyrektora KIS z 24 marca 2025 r. (sygn. 0115-KDIT3.4011.94.2025.2.PS).

Brak VAT od przekazania przedsiębiorstwa lub ZCP potwierdza z kolei interpretacja dyrektora KIS z 27 czerwca 2025 r. (sygn. 0114-KDIP1-1.4012.358.2025.3.MKA). Chodziło w niej o przeniesienie na męża własności lokalu (z prawem do korzystania z miejsca postojowego), wynajmowanego dotychczas przez żonę, wraz z przeniesieniem praw i obowiązków wynikających z umowy najmu. Lokal miał zostać przeniesiony z majątku wspólnego do majątku męża na podstawie umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową.

Dyrektor KIS wyjaśnił: „Zbycie przedsiębiorstwa ma miejsce wówczas, gdy majątek przedsiębiorstwa przechodzi na własność jednego nabywcy, który kontynuuje działalność gospodarczą zbywcy. (…) Brak przeniesienia niektórych składników majątkowych, wykorzystywanych przez małżonkę również w celach prywatnych, takich jak: rachunek bankowy, komputer, telefon, nie ma znaczenia w odniesieniu do opisanej sytuacji. Nie w każdym przypadku konieczne jest przeniesienie wszystkich elementów wchodzących w skład standardowych elementów typowych dla transakcji dotyczących zbycia przedsiębiorstwa. Ważne, aby nabywca mógł kontynuować działalność gospodarczą w oparciu o składniki materialne i niematerialne będące przedmiotem transakcji”.

Korekta odliczenia VAT

Jeżeli małżonek przekaże współmałżonkowi – w drodze umowy podziału majątku – składniki majątku przed upływem terminów wskazanych w art. 91 ust. 2 ustawy o VAT, to może pojawić się obowiązek korekty VAT naliczonego, którego odliczenie przysługiwało przy zakupie.

Dotyczy to:

• środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji, z wyłączeniem tych, których wartość początkowa nie przekracza 15 tys. zł – w takiej sytuacji korekta jest wymagana, gdy nie minęło pięć lat, licząc od roku, w którym zostały oddane do użytkowania;
• nieruchomości i praw wieczystego użytkowania gruntów – w takiej sytuacji korekta jest wymagana, gdy nie minęło 10 lat, licząc od roku, w którym zostały oddane do użytkowania.

Obowiązek korekty podatku naliczonego zależy od tego, czy przekazanie małżonkowi składnika majątku jest:

• opodatkowane VAT (wówczas nie ma obowiązku korekty), czy
• nieopodatkowane lub zwolnione z VAT; wówczas jest obowiązek korekty, ponieważ zmienia się przeznaczenie składnika majątku – z wykorzystywania dla celów działalności opodatkowanej VAT na używanie wyłącznie do czynności zwolnionych VAT lub niepodlegających opodatkowaniu.

„Z tytułu przekazania małżonce, w drodze umowy podziału majątku wspólnego, ulepszonego budynku gospodarczego oraz pozostałych składników majątku, od których przysługiwało panu prawo do odliczenia podatku naliczonego, nie powstanie obowiązek korekty podatku VAT. (…) Czynność przekazania tych składników majątku będzie podlegać opodatkowaniu VAT na zasadach ogólnych, a więc w tym przypadku nie będzie miała miejsca zmiana przeznaczenia tych składników majątkowych determinująca obowiązek dokonania korekty na podstawie art. 91 ustawy” – wyjaśnił dyrektor KIS w interpretacji z 17 marca 2025 r. (sygn. 0114-KDIP4-2.4012.782.2024.3.KS). Tak samo stwierdził 19 października 2023 r. (sygn. 0114-KDIP1-3.4012.398.2023.1.LK).

Prawo odliczenia VAT

Fiskus nie zgadza się, aby małżonek, który przejmuje nieodpłatnie od współmałżonka składniki firmowego majątku, odliczał podatek naliczony z tytułu ich nabycia, nawet gdy są one objęte ustawową wspólnością majątkową. W interpretacji z 15 lipca 2024 r. (sygn. 0113-KDIPT1-3.4012.210.2024.2.ALN) dyrektor KIS wyjaśnił, że gdy małżonkowie pozostają we współwłasności małżeńskiej i nabywają towary wyłącznie do celów działalności gospodarczej prowadzonej przez jednego z nich, to tylko on ma prawo odliczyć podatek naliczony (pod warunkiem, że występuje związek pomiędzy poniesionym wydatkiem a wykonywanymi czynnościami opodatkowanymi). Prawo to nie przechodzi na drugiego małżonka, jeżeli towar zostanie mu przekazany nieodpłatnie (np. wskutek podziału majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską).

„To znaczy, że jeżeli w momencie dokonywania zakupu dany podmiot występuje w charakterze konsumenta i nabywa określony towar jako konsument, wówczas nie ma możliwości późniejszej zmiany tego charakteru zakupu. Towar lub usługa nabyta na potrzeby osobiste lub prywatne nie może z czasem przekształcić się w zakup służący działalności gospodarczej z punktu widzenia VAT” – stwierdził dyrektor KIS.

Spis z natury

Przekazanie małżonkowi w odpowiednim momencie składników firmowego majątku może uchronić przed obowiązkiem zapłaty VAT od spisu z natury w razie zaprzestania prowadzenia własnej działalności.

Zasadniczo podatek ten jest należny na podstawie art. 14 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT od towarów (w tym środków trwałych, wyposażenia, towarów handlowych), które pozostały w likwidowanej firmie, jeżeli w stosunku do nich przysługiwało prawo do odliczenia podatku naliczonego. Wymaga to sporządzenia spisu z natury i zapłaty VAT na takich samych warunkach, jak przy sprzedaży.

Jeżeli jednak przed zaprzestaniem działalności gospodarczej małżonek przekaże wszystkie firmowe towary współmałżonkowi, wówczas na dzień jej zaprzestania nie musi już sporządzać spisu z natury, a tym samym płacić VAT w związku z zakończeniem działalności gospodarczej. Potwierdzeniem tego są interpretacje dyrektora KIS z 17 marca 2025 r. (sygn. 0114-KDIP4-2.4012.782.2024.3.KS) i 19 października 2023 r. (sygn. 0114-KDIP1-3.4012.398.2023.1.LK).

Odpowiedzialność za zaległości podatkowe i składkowe małżonka

Zasadą jest, że małżonkowie opodatkowani łącznie od sumy swoich dochodów, a więc rozliczający się wspólnie z PIT, ponoszą solidarną odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe (art. 92 par. 3 ordynacji podatkowej). Odpowiedzialność ta obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny (art. 29 par. 1 ordynacji podatkowej).

Uwaga! Jeżeli małżonkowie zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej (lub została ona zniesiona przez sąd) albo są w separacji, to i tak odpowiadają całym swoim majątkiem solidarnie za zaległości podatkowe wynikające z działalności gospodarczej, powstałe w czasie, gdy stale współdziałali przy jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej przez niego działalności. Dotyczy to również sytuacji, gdy działalność tę prowadził tylko jeden z małżonków, a drugi pomagał przy jej prowadzeniu (art. 111 par. 4 ordynacji podatkowej).

Małżonek, który rozlicza się z PIT oddzielnie, może mieć kłopot z upewnieniem się, czy nie będzie musiał spłacać długów podatkowych swojego współmałżonka, jeżeli on sam nie zechce go o tym powiadomić. Urzędy skarbowe odmawiają udostępnienia takich informacji małżonkom. Powołują się na art. 293 ordynacji podatkowej, zgodnie z którym indywidualne dane zawarte w deklaracji oraz innych dokumentach składanych przez podatników są objęte tajemnicą skarbową. Na problem ten zwróciliśmy uwagę w artykule „Odpowiadamy za długi małżonka, ale nie zawsze się o nich dowiemy” (DGP nr 180/2024).

Jedynym sposobem może być wystąpienie o zaświadczenie o niezaleganiu małżonka w podatkach lub stwierdzające stan zaległości, na podstawie art. 306e par. 1 ordynacji podatkowej. Przepisy pozwalają na to, gdy dana osoba „ubiega się o zaświadczenie ze względu na swój interes prawny w urzędowym potwierdzeniu określonych faktów lub stanu prawnego” (art. 306a par. 2 pkt 2 ordynacji).

Urząd skarbowy prawdopodobnie odmówi wydania tego zaświadczenia małżonkowi, ale warto powołać się na wyrok z 22 marca 2024 r. (sygn. akt III FSK 1050/23). NSA stwierdził w nim: „zarówno małżonek będący podatnikiem, jak i małżonek nim nie będący, lecz pozostający współwłaścicielem nieruchomości, na której zobowiązanie podatkowe zabezpieczono hipoteką przymusową, mają – w zakresie swoich właścicielskich praw – taki sam interes prawny w wyeliminowaniu potencjalnego ryzyka egzekucji, jakie nierozłącznie towarzyszy temu zabezpieczeniu. Właśnie wyeliminowaniu tego ryzyka, z którym cały obrót gospodarczy musi się liczyć w świetle jawności formalnej i materialnej praw wpisanych do księgi wieczystej (…) służą żądania skarżącej i jej małżonka dotyczące wydania przedmiotowego zaświadczenia”.

Natomiast rozwiedziony małżonek odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej – ale tylko do wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym (art. 110 par. 1 ordynacji podatkowej). To samo dotyczy małżonków w separacji lub gdy dojdzie do unieważnienia małżeństwa. ©℗