Majątek małżonków a podatek – intercyza, rozwód, przesunięcia, spłaty i dopłaty

Co należy do wspólnego majątku małżonków, a co do osobistego

Stosunki majątkowe między małżonkami reguluje kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.). Zgodnie z jego art. 31 par. 1 z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami – z mocy samej ustawy – wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny).

Do majątku wspólnego wchodzą m.in.:

• wynagrodzenie za pracę;
• dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;xx
• dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zmienia się to dopiero wskutek zawarcia umowy o rozdzielności majątkowej, rozwodu, separacji lub śmierci jednego z małżonków. Wtedy wspólność ustawowa ustaje.

Natomiast przedmioty, które nie są nią objęte, należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Są to zgodnie z art.33 k.r.o. m.in.:

• majątek nabyty przed powstaniem wspólności ustawowej;
• majątek otrzymany w spadku, zapisie lub darowiźnie, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej;
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie.

Przeniesienie majątku osobistego do majątku wspólnego – jak to zrobić i co z podatkiem

Każdy z małżonków może swobodnie rozporządzać swoim majątkiem osobistym (odrębnym). Może go np.:

• przenieść ze swojego majątku osobistego do majątku osobistego małżonka;
• wnieść do majątku wspólnego poprzez zawarcie:

– umowy rozszerzającej wspólność majątkową małżeńską (art. 47 par. 1 k.r.o) lub

– umowy darowizny (art. 888 kodeksu cywilnego; dalej: k.c.), przy czym w tym wypadku mówimy o darowiźnie do majątku wspólnego, co oznacza, że małżonek postanawia, iż przedmiot darowizny wejdzie do majątku objętego małżeńską wspólnością ustawową.

Darowizna między małżonkami – co wolno, a czego nie

Małżonkowie nie mogą podarować sobie czegoś, co należy do ich majątku wspólnego, bezudziałowego. Mogą natomiast przekazać sobie w darowiźnie składniki swojego odrębnego majątku (osobistego).

Darowizna jest umową nieodpłatną. Darczyńca zobowiązuje się w niej do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku (art. 888 par. 1 k.c.). Jeżeli przedmiotem darowizny jest nieruchomość, to umowa darowizny musi być zawarta przed notariuszem. Bez tego będzie nieważna.

Darowizna między małżonkami (z ich majątków odrębnych) nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym, tylko co do zasady podatkiem od spadków i darowizn. Małżonkowie mają jednak prawo do zwolnienia – na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn (dalej: u.p.s.d.). W praktyce chętnie z niego korzystają, bo nie zależy ono ani od tego, co jest przedmiotem darowizny, ani od tego, jaka jest jego wartość.

Nie trzeba zgłaszać darowizny urzędowi skarbowemu, gdy:

• wartość majątku ostatnio nabytego, doliczona do wartości majątku nabytego dotychczas od tej samej osoby lub po tej samej osobie w roku, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, i w okresie pięciu lat poprzedzających ten rok nie przekracza 36 120 zł lub
• darowizna została zawarta w formie aktu notarialnego albo w tej formie zostało złożone oświadczenie woli jednej ze stron.

Uwaga! Darowizna pieniężna musi być udokumentowana dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek (inny niż płatniczy) w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym. To dodatkowy warunek zwolnienia od podatku na podstawie art. 4a u.p.s.d

Przy czym konto, na które jest wpłacana darowizna, może być wspólne – potwierdził dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w jednej z interpretacji. [ramka 1]

Zwolnienie dotyczy darowizn od osób najbliższych: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwa, ojczyma, macochy. Jeżeli inne osoby niewymienione w art. 4a ustawy (np. zięć, synowa), zgodzą się na darowiznę przedmiotu objętego ustawową wspólnością małżeńską, to taka darowizna również może być objęta zwolnieniem od podatku. Należy tylko pamiętać, że darowizna z majątku wspólnego wymaga zgody drugiego małżonka (art. 37 par. 1 pkt 4 k.r.o.). Warunek ten nie dotyczy drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.

Zgoda małżonka jest warunkiem formalnym. Udzielając jej, małżonek nie staje się przez to stroną umowy darowizny, mimo że dotyczy ona przedmiotu objętego ustawową wspólnością małżeńską. [ramka 2]

Przekazanie nieruchomości między małżonkami – czy trzeba czekać 5 lat

Najczęściej – sądząc po liczbie wydawanych przez dyrektora KIS interpretacji – podatnicy pytają o skutki wniesienia nieruchomości do majątku wspólnego. Takie przekazanie nie jest traktowane jako nabycie w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT. To ważne, ponieważ co do zasady od daty nabycia (lub wybudowania) liczy się pięcioletni okres, przed upływem którego sprzedający nieruchomość uzyskuje podatkowy przychód (art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a–c ustawy o PIT) i w związku z tym musi on zapłacić podatek od dochodu ze zbycia (nie mówimy tu o sprzedaży w ramach działalności gospodarczej, bo w tym zakresie obowiązują odrębne zasady).

Gdy nieruchomość zostanie wniesiona przez jednego z małżonków do majątku wspólnego, a następnie sprzedana, to pięcioletniego okresu nie liczy się od końca roku, w którym została ona włączona do majątku wspólnego, tylko od końca roku, w którym nabył ją małżonek, który następnie wniósł ją do majątku wspólnego. Innymi słowy, wniesienie do majątku wspólnego nie jest traktowane jako nowe nabycie.

Ma to szczególne znaczenie dla drugiego małżonka – tego, który stał się współwłaścicielem (łącznym) nieruchomości dopiero wskutek wniesienia jej do majątku wspólnego. Nie musi on odczekać pięciu lat, aby oboje mogli ją sprzedać bez podatku. Potwierdził to dyrektor KIS w interpretacjach z: 9 lipca 2025 r. (sygn. 0115-KDIT3.4011.514.2025.3.AD), 8 lipca 2025 r. (sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.505.2025.1.KK) i 1 lipca 2025 r. (sygn. 0115-KDIT3.4011.437.2025.2.KP).

Objaśniła to też KIS w wyjaśnieniach z 19 kwietnia 2025 r. „Jak rozliczyć sprzedaż nieruchomości przez małżonków oraz byłych małżonków”. Zamieściła w nich następujące przykłady:

Przykład 1

Tak samo jest przy przekazaniu nieruchomości z majątku wspólnego do majątku osobistego. Taka darowizna pomiędzy małżonkami pozostającymi we wspólności majątkowej nie jest dla obdarowanego małżonka ponownym nabyciem.

Przykład 2

Identyczna zasada obowiązuje, gdy małżonkowie nabyli nieruchomość do majątku wspólnego lub wybudowali ją w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, a sprzedają ją po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej. Wtedy również pięcioletni okres liczy się od końca roku, w którym wspólnie ją nabyli (do wspólnego majątku) lub razem ją wybudowali (art. 10 ust. 6 ustawy o PIT). Nie bierze się pod uwagę roku, w którym doszło do podziału majątku między małżonkami. Potwierdził to Naczelny Sąd Administracyjny uchwale w z 15 maja 2017 r. (sygn. akt II FPS 2/17). Od tej pory takie samo stanowisko prezentują organy podatkowe (zob. interpretacja dyrektora KIS z 24 czerwca 2025 r., sygn. 0115-KDIT3.4011.427.2025.2.KP).

Przykład 3

Czy przekształcenie majątku osobistego w wspólny wyklucza ulgę mieszkaniową

Jak zaznaczyliśmy, pięcioletniego okresu, po upływie którego nie powstaje już przychód ze sprzedaży nieruchomości, nie liczy się od końca roku, w którym została ona włączona do majątku wspólnego, tylko od końca roku, w którym nabył ją małżonek, który następnie wniósł ją do majątku wspólnego. Pokazaliśmy, że jest to rozwiązanie korzystne dla podatników. Czasem jednak może się ono obrócić przeciwko podatnikowi. [ramka 4]

Ulga mieszkaniowa – przypomnijmy – polega na zwolnieniu od podatku dochodu ze sprzedaży nieruchomości, gdy sprzedaż ta ma miejsce przed upływem pięciu lat od nabycia tej nieruchomości lub jej wybudowania (po pięciu latach nie powstaje przychód podatkowy). Warunkiem skorzystania z tego zwolnienia (o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 131 ustawy o PIT) jest wydanie – w ciągu trzech lat – pieniędzy ze sprzedaży na własny cel mieszkaniowy wymieniony w art. 21 ust. 25 ustawy o PIT.

Intercyza i rozwód – jak wpływają na majątek i podatki

Co do zasady wspólność majątkowa trwa tak długo, jak małżeństwo. W jego trakcie małżonkowie mogą, na skutek zawartej między sobą umowy, zwanej powszechnie intercyzą:

• rozszerzyć wspólność ustawową,
• ograniczyć wspólność ustawową,
• ustanowić rozdzielność majątkową,
• ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Są to umowy majątkowe, które regulują stosunki majątkowe między małżonkami w inny sposób niż przewidziany w ustawie, czyli k.r.o. Każdą trzeba zawrzeć przed notariuszem. Można to zrobić jeszcze przed zawarciem małżeństwa (art. 47 par. 1 k.r.o.).

Wspólność ustawowa może być także zniesiona:

• przez sąd (art. 52 par. 1 k.r.o.) albo
• z mocy prawa, wskutek ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków (art. 53 k.r.o.).

Z chwilą ustania wspólności ustawowej to, co było dotychczas wspólnym majątkiem (własność bezudziałowa), zostaje zastąpione przez współwłasność w częściach ułamkowych. Od tej chwili małżonkowie mają równe udziały w łączącym ich dotychczas majątku wspólnym, czyli po 50 proc., chyba że zawarli umowę majątkową, w której postanowili inaczej.

Z reguły jest to stan przejściowy, który prowadzi do podziału majątku, choć – jak wynika z art. 211 k.c. – podział ten nie jest obowiązkowy. Dochodzi do niego z reguły po orzeczeniu rozwodu, ale zdarza się, że na wniosek stron (małżonków) sąd robi to już w wyroku rozwodowym.

Należy pamiętać, że jeżeli ustanie wspólność majątkowa, to małżonkowie nie mogą już łącznie rozliczać się z dochodów, czyli złożyć wspólnego zeznania PIT (art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy o PIT). „Przywilej wspólnego opodatkowania jest wyłączony w razie istnienia między małżonkami (w jakimkolwiek okresie roku podatkowego) rozdzielności majątkowej” – przypomniał dyrektor KIS w interpretacji z 1 kwietnia 2025 r. (sygn. 0115-KDIT2.4011.96.2025.2.MD). Jedyny wyjątek przewidziano dla osób, które zawarły związek małżeński w trakcie roku podatkowego (art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy o PIT).

Ograniczenie wspólności majątkowej – na czym polega i co zmienia

Ograniczenie wspólności ustawowej polega na tym, że małżonkowie zawierają umowę, w której wyłączają z majątku wspólnego określone rodzajowo przedmioty (prawa majątkowe), np.: wynagrodzenie za pracę, dochody z majątku osobistego, nieruchomości. Wskutek zawarcia tej umowy małżonkowie stają się współwłaścicielami – w częściach ułamkowych – tych składników majątku, które zostały wyłączone ze wspólności majątkowej.

„Wyłączenie ze wspólności może nastąpić na przyszłość, ale może odnosić się do przedmiotów majątkowych już należących do wspólności” – wyjaśnił dyrektor KIS w interpretacji z 31 stycznia 2025 r. (sygn. 0115-KDIT2.4011.525.2024.3.MM). Zaznaczył natomiast, że „ograniczenie wspólności nie może prowadzić do całkowitego jej zniesienia, tj. do rozdzielności majątkowej. Oznacza to, że nadal istnieje majątek wspólny małżonków, choćby obejmował on tylko jeden przedmiot”.

Ograniczenie wspólności ustawowej nie pozwala zatem jeszcze dzielić majątku. Podział jest możliwy dopiero wtedy, gdy ustanie wspólność majątkowa, np. wskutek rozwodu albo gdy małżonkowie zawrą między sobą umowę o rozdzielności majątkowej.

Podział majątku i wyrównanie dorobków – skutki podatkowe

Nie ma podatku dochodowego od przychodów z tytułu:

• podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej;
• wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich.

Wynika to wprost z art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o PIT, a potwierdził dyrektor KIS w licznych interpretacjach, m.in. z 24 lutego 2025 r. (sygn. 0115-KDIT2.4011.38.2025.1.MD) i 18 września 2024 r. (sygn. 0114-KDIP3-2.4011.606.2024.2.BM). Zarówno od podziału majątku wspólnego, jak i od wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej, nie ma również podatku od spadków i darowizn. [ramka 5]

Z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, żeby przy ustaleniu jego udziału w majątku wspólnym uwzględnić to, jak bardzo on sam przyczynił się do powstania tego majątku. Uwzględnia się tu również nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym (art. 43 par. 2 i 3 k.r.o.).

Spłata małżonka przy podziale majątku – czy trzeba zapłacić podatek

Przychodem z podziału majątku wspólnego jest nie tylko wartość majątku otrzymanego przez każdego z małżonków, ale także wartość spłat (dopłat) otrzymanych z tytułu podziału. One również nie są opodatkowane PIT, więc nie trzeba ich zgłaszać do urzędu skarbowego – potwierdził dyrektor KIS w interpretacji z 3 czerwca 2025 r. (sygn. 0112-KDIL2-1.4011.429.2025.1.MB).

W interpretacji z 25 kwietnia (sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.247.2025.1.KK) dyrektor KIS wyjaśnił: „Zgodnie z orzecznictwem sądów, strony mogą dokonać umownego podziału majątku, nie zachowując reguły równych udziałów, co może być wynikiem wzajemnego obrachunku obejmującego splot interesów osobistych, majątkowych, rodzinnych, biznesowych i innych wykraczających poza ramy majątku dorobkowego”. Nie oznacza to jednak – jak dodał organ – że była żona będzie musiała zapłacić podatek w związku z otrzymaniem spłaty od byłego męża tytułem częściowego podziału majątku wspólnego, rozliczenia nakładów i pożytków. [ramka 6]

Odsetki od spłaty – czy podlegają PIT

Problem może się pojawić, gdy byli małżonkowie, zobowiązani przez sąd do spłaty na rzecz byłego współmałżonka tytułem wyrównania dorobków, nie wywiązują się z tego zobowiązania (np. tłumaczą, że nie mają pieniędzy). W takiej sytuacji były współmałżonek może skierować sprawę do egzekucji komorniczej. Gdy komornik wyegzekwuje należność wraz z odsetkami, pojawia się pytanie, co z podatkiem. Nie dotyczy ono należności głównej, bo ta jest wyłączona z opodatkowania na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o PIT.

Pytanie dotyczy odsetek należnych zgodnie z art. 481 par. 1 k.c. Czy są one wyłączone z opodatkowania? Jest to identyczny problem, jak przy wielu innych odsetkach za opóźnienie w zapłacie – czy dla celów podatkowych dzielą one los należności głównej i tak jak ona nie są opodatkowane?

Od stycznia 2022 r. już tak. Od tego dnia w ustawie o PIT obowiązuje art. 21 ust. 1 pkt 95b, zgodnie z którym wolne od podatku są „odsetki z tytułu nieterminowej wypłaty należności niepodlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym, wolnych od podatku dochodowego lub od których na podstawie przepisów ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku”.

Przepis ten nie obowiązywał przed 2022 r., dlatego w wyroku z 31 stycznia 2020 r. (sygn. akt II FSK 540/18) NSA orzekł niekorzystnie dla byłej żony. Stwierdził, że musi ona zapłacić PIT od otrzymanych odsetek i powinny być one zaliczone do przychodów z innych źródeł (art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT).

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków – jak działa w praktyce

Odmianą rozdzielności majątkowej jest rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków. Polega ona na tym, że małżonkowie posiadają tylko odrębne majątki osobiste, nie łączy ich wspólny majątek, natomiast po ustaniu rozdzielności ustawowej pojawia się obowiązek wyrównania dorobków obojga małżonków.

Chodzi o wyrównanie dorobków na podstawie art. 51^[4] k.r.o. Zgodnie z tym przepisem po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonek, którego dorobek jest mniejszy niż dorobek drugiego małżonka, może żądać wyrównania dorobków przez zapłatę lub przeniesienie prawa. Dotyczy to także sytuacji, gdy jeden z małżonków umrze – wówczas wyrównanie dorobków następuje pomiędzy spadkobiercami zmarłego małżonka a małżonkiem pozostałym przy życiu.

Zgodnie ze wspomnianym art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o PIT nie ma podatku dochodowego od przychodów „z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich”.

Podział środków z OFE i ZUS po rozwodzie – opodatkowanie i wyjątki

Problemem po rozwodzie lub wyłączeniu, lub ograniczeniu wspólności ustawowej może być wypłata środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym (OFE) i na subkoncie w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych. One również wchodzą do majątku wspólnego. Co w sytuacji, gdy dochodzi do ich podziału z powodu rozwodu, śmierci, ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa albo umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej?

Regulują to:

• rozdział 12 ustawy o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (dalej: ustawa o OFFE) oraz
• art. 40e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawa systemowa).

W takiej sytuacji środki zgromadzone na rachunku członka OFE, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, są mu przekazywane w ramach wypłaty transferowej na jego rachunek w otwartym funduszu. Jeżeli były współmałżonek nie wskaże rachunku w żadnym otwartym funduszu (nie założył go), to fundusz, do którego należy drugi z byłych małżonków (członek OFE), otwiera rachunek na nazwisko współmałżonka uprawnionego do wypłaty transferowej (art. 126–128 ustawy o OFFE).

Dzielone są również zwaloryzowane kwoty zewidencjonowane na subkoncie w ZUS. Chodzi o kwoty składek, środków, odsetek za zwłokę i opłaty prolongacyjnej. Część składek zewidencjonowanych na subkoncie, która w wyniku podziału przypada współmałżonkowi, jest ewidencjonowana na jego subkoncie. Jeżeli nie jest dla niego prowadzone subkonto, to ZUS mu je zakłada (art. 40e ust. 1–2 ustawy systemowej).

Obecnie fiskus odróżnia skutki podziału środków zgromadzonych w OFE i na subkoncie w ZUS od konsekwencji ich jednorazowej wypłaty. Jego zdaniem wyłączone z opodatkowania (na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o PIT) są tylko:

• wypłata transferowa na rzecz byłego małżonka dokonywana przez OFE i
• podział środków dokonywany przez ZUS.

„Te czynności – wypłata transferowa na rzecz byłego małżonka dokonywana przez OFE, jak i podział środków dokonywany przez ZUS – podlegają wyłączeniu z opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o PIT” – potwierdził dyrektor KIS w interpretacji z 13 czerwca 2025 r. (sygn. 0113-KDIPT2-3.4011.387.2025.1.KKA).

Co innego natomiast – w jego ocenie – gdy pieniądze te zostaną następnie jednorazowo wypłacone na podstawie:

• art. 129a ust. 1 ustawy o OFFE: „Osoby, którym na podstawie art. 128 otwarty fundusz emerytalny otworzył rachunek, mają prawo do jednorazowej wypłaty wszystkich środków zgromadzonych na rachunku, w terminie 14 dni od daty złożenia wniosku (...)”;
• art. 40e ust. 9 ustawy systemowej: „Osobie, której Zakład założył subkonto na podstawie ust. 2, jest dokonywana jednorazowa wypłata składek zewidencjonowanych na subkoncie, w przypadku gdy otwarty fundusz emerytalny dokonał tej osobie jednorazowej wypłaty środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, na podstawie art. 129a ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych”.

Obie jednorazowe wypłaty są – według dyrektora KIS – opodatkowane. We wspomnianej interpretacji z 13 czerwca 2025 r. stwierdził on: „W związku z wypłatą środków zewidencjonowanych na rachunku OFE i subkoncie ZUS powstał po pani stronie przychód z innych źródeł określony w art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT. Wypłatę ww. środków otrzymała pani w 2024 r. W związku z tym, powstały po pani stronie przychód, powinna pani wykazać w deklaracji podatkowej składanej za 2024 r. i to za ten rok powinna pani odprowadzić podatek. Z uwagi na powyższe zasadne było wystawienie dla pani PIT-11 za 2024 r.

Przykład 4

Tak samo dyrektor KIS stwierdził 17 września 2019 r. (sygn. 0114-KDIP3-2.4011.378.2019.2.MZ). Wtedy również uznał, że była małżonka (w chwili występowania o interpretację była już wdową) uzyskała podatkowy przychód w wyniku dokonanej przez ZUS jednorazowej wypłaty środków zaewidencjonowanych na jej subkoncie, które były objęte wspólnością majątkową. Jest to przychód z innych źródeł, o których mowa art. 10 ust. 1 pkt 9 w związku z art. 20 ust. 1 ustawy o PIT – wyjaśnił dyrektor KIS. Dodał, że przychód ten nie mieści się w zakresie żadnego ze zwolnień wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c ustawy o PIT. Nie został od niego również zaniechany pobór podatku w drodze rozporządzenia ministra finansów.

Często w tym zakresie przywoływane są – jako całkiem odmienne – interpretacje dyrektora KIS z: 12 grudnia 2023 r. (sygn. 0115-KDIT2.4011.444.2023.3.ŁS), 3 czerwca 2022 r. (sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.236.2022.2.DA) i 24 lipca 2020 r. (sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.388.2020.3.KR). Faktycznie wynikała z nich inna wykładnia, ale interpretacji tych nie można już znaleźć w ministerialnej bazie Eureka (eureka.mf.gov.pl).

Zwrot nakładów między małżonkami – co z podatkiem

W myśl art. 45 par. 1 i 2 k.r.o. każdy z małżonków:

• powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty (z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód),
• może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że w postępowaniu o podział majątku można dochodzić również roszczeń związanych z rozliczeniem nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonków ma majątek osobisty drugiego z małżonków – o ile na przedmiot majątkowy stanowiący majątek osobisty jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i majątku osobistego małżonków (zob. uchwała z 16 grudnia 1980 r., sygn. akt III CZP 46/80 i wyrok z 7 czerwca 2002 r., sygn. akt IV CKN 1108/00).

Zwrot nakładów poczynionych wcześniej z majątku osobistego (np. z otrzymanych darowizn) na majątek wspólny (np. na zakup wspólnego mieszkania) nie jest opodatkowany:

• podatkiem dochodowym od osób fizycznych (zob. interpretacja dyrektora KIS z 24 marca 2017 r., sygn. 1462-IPPB4.4511.4.2017.1.IM),
• podatkiem od spadków i darowizn (zob. interpretacja dyrektora KIS z 3 lipca 2025 r., sygn. 0111-KDIB2-3.4015.168.2025.4.BD),
• podatkiem od czynności cywilnoprawnych (zob. interpretacja dyrektora KIS z 3 lipca 2025 r., sygn. 0111-KDIB2-3.4014.310.2025.2.BD).

Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły one wartość majątku w chwili ustania wspólności.

Sprzedaż udziału w podzielonym majątku – kiedy powstaje przychód

Wyłączenie z opodatkowania (na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o PIT) dotyczy rozliczeń majątkowych przy podziale majątku wspólnego (np. przeniesienie własności). Co innego natomiast, gdy były małżonek zbywa swój udział w majątku, który został już podzielony wskutek ustania wspólności majątkowej (np. w wyniku rozwodu). Uzyskane za to pieniądze nie są już majątkiem wspólnym i co do zasady należy od nich zapłacić podatek dochodowy.

Taka sytuacja ma najczęściej miejsce wtedy, gdy wskutek rozwodu jeden z małżonków otrzymuje udział w majątku niepozwalający mu na samodzielne zarządzanie tym majątkiem (np. 1/3 udziału). Niezależnie od tego, czy zbywa go na rzecz byłego małżonka czy innej osoby, uzyskuje podatkowy przychód ze sprzedaży. Do takiej sytuacji odniósł się dyrektor KIS w interpretacji z 7 marca 2025 r. (sygn. 0115-KDIT3.4011.13.2025.4.MJ) i wyjaśnił: „W pana sytuacji, przed ustaniem rozdzielności majątkowej majątkiem wspólnym była ww. nieruchomość. Natomiast po ustaniu wspólności majątkowej w wyniku rozwodu panu oraz pana byłej małżonce przypadł udział w tej nieruchomości po ½ dla każdego. Sprzedając przedmiotową nieruchomość, każdy z państwa zbył swój odrębny udział w nieruchomości, a uzyskane środki finansowe nie stanowiły już majątku wspólnego”.

Jeżeli były małżonek sprzeda swój udział w nieruchomości przed upływem pięciu lat (licząc od końca roku kalendarzowego, w którym oboje nabyli ją do majątku wspólnego), to co do zasady powinien zapłacić 19-proc. podatek od dochodu ze zbycia. Dochodem jest różnica między przychodem a kosztami jego uzyskania.

Przy zbyciu nieruchomości w grę wchodzą, zgodnie z art. 22 ust. 6c–6f ustawy o PIT:

• udokumentowane koszty nabycia lub wytworzenia,
• udokumentowane nakłady, które zwiększyły wartość rzeczy i praw majątkowych, poczynione w czasie ich posiadania,
• wydatki poniesione na spłatę dokonaną na rzecz byłego małżonka, w związku ze zniesieniem współwłasności małżeńskiej i przyznaniem podatnikowi w wyniku podziału majątku wspólnego całej nieruchomości, która znajdowała się uprzednio we wspólności majątkowej małżeńskiej. Tak więc – jak wyjaśnił dyrektor KIS w interpretacji z 10 lutego 2025 r. (sygn. 0113-KDIPT2-2.4011.1002.2024.3.ACZ) – były mąż może odliczyć od przychodu ze sprzedaży działki kwotę spłaty, której dokonał na rzecz byłej małżonki z tytułu podziału majątku wspólnego, w wyniku którego przyznano mu całą tę działkę.

Spłata byłego małżonka a ulga mieszkaniowa – korzystna interpretacja NSA

Podatnik, któremu sąd w wyniku rozwodu przyznał na własność nieruchomość (wchodzącą wcześniej do majątku wspólnego) i który w związku z tym musi spłacić byłego współmałżonka, ma prawo w tym zakresie do ulgi mieszkaniowej w PIT. Jest to wydatek na własny cel mieszkaniowy – potwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z 24 listopada 2022 r. (sygn. akt II FSK 724/20) i 6 czerwca 2019 r. (sygn. akt II FSK 2080/17).

Sąd wyjaśnił: „W przypadku byłych małżonków zniesienie współwłasności nieruchomości mieszkalnej, nabytej w czasie trwania związku małżeńskiego, za spłatą jednego z nich powoduje, że zarówno małżonek, który dokonuje spłaty, jak i małżonek, którego udział został spłacony, mogą zaspokoić swoje potrzeby mieszkaniowe.(…) Skoro uzyskany przez skarżącą dochód z odpłatnego zbycia lokalu mieszkalnego został w całości wydatkowany na własne cele mieszkaniowe (spłatę rat na rzecz byłego męża w związku z nabyciem przez nią udziału w nieruchomości), co nastąpiło w terminie w przepisie przewidzianym, to ma ona prawo do skorzystania ze zwolnienia, mimo że odpłatne zbycie lokalu nastąpiło później niż ugoda sądowa, na mocy której skarżącej została przyznana własność ww. nieruchomości”.

W konsekwencji zdanie w tym zakresie zmienił również dyrektor KIS, czego przykładem są dwie interpretacje z 26 czerwca 2025 r. (sygn. 0115-KDIT3.4011.377.2025.2.AD i 0113-KDIPT2-2.4011.452.2025.3.ACZ).

Sprzedaż nieruchomości po pięciu latach od nabycia – brak PIT

Jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym oboje małżonkowie nabyli nieruchomość do majątku wspólnego, do dnia sprzedaży udziału w niej uzyskanego w wyniku podziału majątku minęło już pięć lat, podatkowy przychód nie powstaje (zob. interpretacja z 27 maja 2025 r., sygn. 0115-KDIT3.4011.244.2025.2.KP). [ramka 7]

Środki na zaspokojenie potrzeb rodziny – kiedy są opodatkowane

Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT nie są opodatkowane świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny, o których mowa w art. 27 k.r.o., objęte wspólnością majątkową małżeńską. Zgodnie z art. 27 k.r.o. oboje małżonkowie mają obowiązek – każdy według swych sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych – przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą założyli. Jak spełnić ten wymóg? Prowadząc np. wspólnie gospodarstwo domowe, starając się o wychowanie dzieci – podpowiada kodeks. Jeżeli jeden z małżonków odmawia dobrowolnego łożenia na utrzymanie rodziny, to sąd może go do tego przymusić.

Z art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT wynika, że świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny są bez PIT tylko wtedy, gdy oboje małżonków łączy wspólny majątek. Nie ma znaczenia, czy mąż przekazuje żonie pieniądze (np. wypłatę z pracy), czy świadczenia niepieniężne (np. wyżywienie, ubranie). Liczy się to, że małżonków łączy wspólność majątkowa.

Nie wszystko zwolnione

Artykuł 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT zwalnia z podatku wartość świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń otrzymanych od osób zaliczonych do I i II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn. Wątpliwości budzi to, co należy rozumieć przez „świadczenia w naturze i inne nieodpłatne świadczenia”. W interpretacji z 19 lutego 2025 r. (sygn. 0112-KDIL2-1.4011.928.2024.1.TR) dyrektor KIS podał jako przykład: wyżywienie, mieszkanie, ubranie, usługi o charakterze edukacyjnym, zdrowotnym, kulturalnym, wypoczynkowym itp.

A co z pieniędzmi? Jeżeli świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny są pieniężne, to według dyrektora KIS:

• nie są one wyłączone z opodatkowania na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 7 ustawy o PIT, gdy małżonków nie łączy wspólny majątek, a zarazem
• nie są zwolnione z podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT, bo nie są w naturze ani w innej nieodpłatnej formie.

To oznacza, że pieniądze, które po ustanowieniu rozdzielności majątkowej dostaje żona od męża (lub odwrotnie), są dla niej przychodem z innych źródeł (art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT) i należy od nich zapłacić podatek według skali podatkowej (ze stawkami 12 proc. i 32 proc.). Przychód ten należy wykazać w zeznaniu rocznym, łącząc go z innymi dochodami uzyskanymi w minionym roku, opodatkowanymi według skali podatkowej. Tak samo dyrektor KIS wypowiedział się w interpretacji z 23 maja 2025 r. (sygn. 0113-KDIPT2-3.4011.229.2025.2.KKA). Chodziło o sytuację, w której najpierw, na podstawie aktu notarialnego, ustanowiona została rozdzielność majątkowa pomiędzy małżonkami. Następnie żona złożyła pozew o rozwód. Do czasu udzielenia rozwodu sąd wydał postanowienie, w którym udzielił – na rzecz małżonki – zabezpieczenia z tytułu zaspokajania potrzeb rodziny. Dzięki temu żona otrzymywała od męża oraz od komornika świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny.

Dyrektor KIS stwierdził, że choć są one przeznaczone na zaspokajanie potrzeb rodziny, to żona musi wykazać je w zeznaniu rocznym PIT i zapłacić od nich podatek. Ten sam wniosek płynie z interpretacji z 14 lutego 2024 r. (sygn. 0112- KDIL2-1.4011.953.2023.1.MB) i 13 lipca 2023 r. (sygn. 0114-KDIP3-2.4011.460.2023.2.MN). Taka wykładnia budzi jednak zasadniczą wątpliwość, ponieważ dyrektor KIS utożsamia nieodpłatność ze świadczeniem niepieniężnym. A to dwa zupełnie odrębne pojęcia. Czym innym jest świadczenie w naturze (np. wyżywienie, mieszkanie, ubranie), a czym innym świadczenie nieodpłatne. To drugie oznacza, że otrzymujący nie musiał za nie zapłacić. W praktyce równie dobrze może być odwrotnie – odpłatne jest świadczenie w naturze, a nieodpłatne – świadczenie pieniężne (darowizna). Dlatego redakcja DGP spytała Ministerstwo Finansów, czy podziela stanowisko dyrektora KIS, że nieodpłatne jest tylko świadczenie niepieniężne. W odpowiedzi z 30 kwietnia 2025 r. Ministerstwo Finansów to potwierdziło. Wyjaśniło, że „środki pieniężne nie wchodzą do zakresu zwolnienia podatkowego, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 125 ustawy o PIT, gdyż dotyczy ono nieodpłatnych świadczeń, w tym świadczeń w naturze”. „Nieodpłatne świadczenia natomiast to w szczególności wartość otrzymanych rzeczy lub praw, a także wartość innych świadczeń w naturze. Zasadniczo więc nieodpłatne świadczenia to inaczej ekwiwalenty środków pieniężnych w postaci świadczeń lub określonych towarów (rzeczy)” – wyjaśniło MF w odpowiedzi, którą zacytowaliśmy w artykule „To, co na rodzinę, będzie bez PIT. Inne świadczenia wciąż sporne” (DGP nr 92/2025).

Uwaga! W tym zakresie jednak ma nastąpić zmiana. W założeniach do projektu nowelizacji ustaw o PIT i CIT, opublikowanych w wykazie prac legislacyjnych rządu (druk nr UD116), Ministerstwo Finansów poinformowało, że planuje zrównanie sytuacji podatkowej osób otrzymujących świadczenia wypłacane na zaspokojenie potrzeb rodziny. Resort zapowiedział, że ustrój majątkowy między małżonkami nie będzie miał wpływu na opodatkowanie. To by oznaczało, że wszystkie świadczenia na zaspokojenie potrzeb rodziny będą bez PIT, niezależnie od tego, czy małżonków łączy wspólny majątek, czy spisali intercyzę. Byłoby to spełnienie postulatu zgłoszonego m.in. przez rzecznika praw obywatelskich. W kwietniu 2024 r. w piśmie do ministra finansów (nr V.511.521.2023.EG) rzecznik przypomniał, że obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny nie zależy od ustroju majątkowego małżonków i nie ma żadnego uzasadnienia dla opodatkowania takich świadczeń, gdy małżonków nie łączy wspólny majątek.

Wkłady małżonków do fundacji rodzinnej – kiedy świadczenia są bez PIT, a kiedy z podatkiem

Coraz więcej zagadnień podatkowych jest związanych z wnoszeniem małżeńskiego majątku do fundacji rodzinnej i wypłatami z niej. Dość szybko dyrektor KIS zmienił zdanie w sprawie wkładów małżonków do takiej fundacji – potwierdził, że się one sumują, co pozwala na pełne zwolnienie z PIT podczas trwania małżeństwa. Chodzi o zwolnienie przewidziane w art. 21 ust. 1 pkt 157 ustawy o PIT. Stosuje się je – zgodnie z art. 21 ust. 49 tej ustawy – od otrzymanych z fundacji świadczeń lub majątku likwidacyjnego, z tym że tylko do tej części przychodów, która odpowiada proporcji wskazanej w art. 27 ust. 4 ustawy o fundacji rodzinnej. Proporcję tę określa się za każdym razem na nowo przy wnoszeniu mienia do fundacji rodzinnej.

Początkowo dyrektor KIS uważał, że jeżeli małżonkowie wnieśli swoje wkłady po 50 proc., to tylko połowa wypłaconej im kwoty jest bez PIT, a od drugiej połowy muszą zapłacić podatek. Informowaliśmy o tym w artykule „Fundacja rodzinna nie taka opłacalna, jak się wydawało” (DGP nr 111/2024). Potem jednak dyrektor KIS zmienił zdanie i teraz twierdzi, że całe wypłacone małżonkom świadczenie będzie bez podatku. Przyznał bowiem, że jeżeli fundatorami są osoby z zerowej grupy podatkowej (małżonek, wstępny, zstępny, pasierb, rodzeństwo, ojczym lub macocha), to dla potrzeb zwolnienia z PIT sumuje się proporcję wartości wniesionego przez nich mienia. Wypłacane przez fundację świadczenia są więc w całości zwolnione z PIT (zob. np. interpretacja z 2 czerwca 2025 r., sygn. 0113-KDIPT2-3.4011.332.2025.1.NM). Dotyczy to również sytuacji, w której najpierw kobieta i mężczyzna wnieśli mienie do fundacji rodzinnej (np. nieruchomości, ruchomości, udziały w spółkach kapitałowych), a dopiero następnie się pobrali. Świadczenia wypłacane im przez fundację rodzinną po zawarciu związku małżeńskiego będą również zwolnione z PIT. Kluczowe jest bowiem to, że na dzień uzyskania przychodu małżonkowie będą osobami, o których mowa w art. 4a ust. 1 u.p.s.d. – potwierdził dyrektor KIS w interpretacji z 17 czerwca 2025 r. (sygn. 0114-KDIP3-1.4011.410.2025.1.PT).

Zmienia się to natomiast – zdaniem fiskusa – po rozwodzie. W takiej sytuacji byli małżonkowie przestają być osobami sobie najbliższymi i z tego powodu – według dyrektora KIS – nie ma już do nich zastosowanie zwolnienie na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 157 ustawy o PIT. Muszą oni zatem zapłacić 15-proc. PIT od wypłat otrzymanych z fundacji rodzinnej. Podatku nie płacą tylko od tej części, która przypada fundatorowi zgodnie z proporcją odnoszącą się do wniesionego przez niego mienia (o której mowa w art. 27 ust. 4 ustawy o fundacji rodzinnej). interpretacji z 17 marca 2025 r. (sygn. 0114-KDIP3-1.4011.43.2025.1.AK) dyrektor KIS wyjaśnił to następująco: „Z punktu widzenia zastosowania zwolnienia, o którym mowa powyżej, istotnym jest, czy według stanu na dzień uzyskania tego przychodu, małżonkowie są dla siebie osobami, o których mowa w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Między rozwiedzionymi małżonkami według stanu na dzień uzyskania przychodu, o którym mowa w art. 20 ust. 1g ustawy o PIT, nie zachodzą relacje, o których mowa ww. przepisie ustawy o podatku od spadków i darowizn. Tak więc każdy z byłych małżonków korzysta ze zwolnienia z podatku od takich przychodów w części przypadającej mu, jako fundatorowi proporcji, o której mowa w art. 27 ust. 4 ustawy o fundacji rodzinnej. W pozostałej części przychody każdego z byłych małżonków podlegają opodatkowaniu 15-proc. zryczałtowanym podatkiem, o którym mowa w art. 30 ust. 1 pkt 17 lit. b ustawy o PIT. Fundacja jako płatnik będzie miała obowiązek pobrania i odprowadzenia zryczałtowanego podatku dochodowego”.

VAT a małżeńska wspólność majątkowa – kto jest podatnikiem i co wynika z wyroku TSUE

Stosunki majątkowe między małżonkami nie mają wpływu na prawa i obowiązki w zakresie podatku od towarów i usług. Podatnikiem VAT jest ten z małżonków, który wykona czynność podlegającą opodatkowaniu tą daniną. Nie ma przeszkód, aby małżonków, którzy prowadzą odrębne działalności opodatkowane VAT, łączyła ustawowa wspólność majątkowa.

Jeżeli przedmiotem najmu lub dzierżawy jest rzecz stanowiąca majątek wspólny małżonków, to podatnikiem VAT jest ten małżonek, który wynajmuje (wydzierżawia) ów majątek we własnym imieniu. „Skoro umowy najmu lub dzierżawy składników materialnych będą zawierane wyłącznie przez małżonka, to tylko on posiada przymiot podatnika VAT w związku z wykonywaniem tego najmu (dzierżawy)” – stwierdził dyrektor KIS w interpretacji z 18 kwietnia 2025 r. (sygn. 0111-KDIB3-3.4012.108.2025.1.MW). Za bez znaczenia uznał udzielenie przez żonę zgody na zawarcie tych umów. Żona nie stała się z tego powodu stroną tych umów – wyjaśnił.

Nowe światło na to zagadnienie rzucił natomiast wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE z 3 kwietnia 2025 r. (sygn. C-213/24). Wynika z niego, że małżonkowie, których łączy wspólność majątkowa, działają jako jeden podatnik VAT, jeżeli wspólnie zlecili pośrednikowi przygotowanie sprzedaży należącego do nich gruntu i razem ponoszą związane z tym ryzyko gospodarcze. TSUE wyjaśnił, że za każdym razem należy ocenić, czy małżonkowie, których łączy wspólność majątkowa, jawią się względem osób trzecich jako sprzedający razem i czy razem ponoszą ryzyko gospodarcze. Jeżeli jest tak w rzeczywistości, to mamy do czynienia z jednym podatnikiem VAT. Trybunał porównał w tym zakresie małżeństwo do spółki cywilnej będącej odrębnym podatnikiem VAT.

Trybunał nie wykluczył natomiast sytuacji, w której mąż i żona są opodatkowani jako odrębni podatnicy VAT – gdy każde z nich prowadzi oddzielnie działalność gospodarczą. Wówczas nie jest przeszkodą to, że dana rzecz stanowi część wspólności ustawowej i jest współwłasnością małżonków – stwierdził TSUE. Przywołał tu swój inny wyrok – z 24 marca 2022 r. (sygn. C-697/20). Wynikało z niego, że jeżeli małżonkowie, w ramach jednego gospodarstwa rolnego, przy wykorzystaniu majątku objętego małżeńską wspólnością majątkową, prowadzą odrębną działalność gospodarczą, to są odrębnymi podatnikami VAT.

Akcyza a wspólność majątkowa – kto może korzystać ze zwolnienia z podatku

Nieczęsto zdarza się, by małżeńska wspólność ustawowa była przyczyną wątpliwości na tle przepisów o podatku akcyzowym. Lecz i one się zdarzają. W interpretacji z 16 kwietnia 2025 r. (sygn. 0111-KDIB3-3.4013.30.2025.2.AM) dyrektor KIS wyjaśnił, że użytkowanie przez żonę samochodu osobowego zarejestrowanego na męża (ale kupionego za pieniądze objęte wspólnością majątkową) nie powoduje naruszenia art. 110 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku akcyzowym. Mąż nie traci więc prawa do zwolnienia od akcyzy przysługującego na podstawie tego przepisu. Może – jako właściciel samochodu – użyczać go żonie bez obawy o naruszenie warunku zwolnienia. Artykuł 110 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku akcyzowym zwalnia od akcyzy samochód osobowy przywożony przez osobę fizyczną przybywającą do Polski na pobyt stały lub powracającą z czasowego pobytu z innego państwa Unii Europejskiej, pod warunkiem że samochód ten „nie zostanie sprzedany, wynajęty lub w jakikolwiek inny sposób oddany do użytku osobie trzeciej przez okres 12 miesięcy, licząc od dnia jego przywozu na terytorium kraju”.