Jak żona powinna rozliczyć nieodpłatne przekazanie mężowi składników związanych z jej działalnością gospodarczą

W analizowanej sprawie mąż będzie kontynuować prowadzenie działalności gospodarczej w tym samym zakresie, w którym działalność była prowadzona przez żonę, bez angażowania dodatkowego majątku.

Pani Helena od 1 lutego 2012 r. prowadzi jednoosobową działalność gospodarczą jako podatnik VAT czynny. Jej firma prowadzi wyłącznie działalność opodatkowaną VAT. Podatek dochodowy pani Helena od początku działalności gospodarczej rozlicza na zasadach podatku liniowego, prowadząc podatkową księgę przychodów i rozchodów metodą kasową. Pani Helena opłaca VAT oraz zaliczki na PIT za okresy miesięczne na zasadach ogólnych. Głównym przedmiotem jej działalności gospodarczej jest handel meblami. Pani Helena jest od 1996 r. w związku małżeńskim z panem Janem i od początku trwania małżeństwa są oni w ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej. Działalność gospodarczą żona prowadzi osobiście (nie zatrudnia pracowników) i wykorzystuje w tym celu dzierżawioną nieruchomość gruntową zabudowaną budynkiem (pawilonem) biurowo-handlowym, w którym znajdują się biuro i sklep firmy. Pani Helena zakończy prowadzenie działalności gospodarczej 30 czerwca 2024 r., ale już 20 czerwca 2024 r. przekazała nieodpłatnie wszystkie składniki związane z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą na rzecz męża, który rozpoczął prowadzenie własnej działalności gospodarczej w tym samym zakresie co żona. Mąż zarejestrował firmę w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej oraz zarejestrował się jako podatnik VAT czynny z dniem 3 czerwca 2024 r. Firma męża prowadzi wyłącznie działalność opodatkowaną VAT. Współwłaścicielami przekazanych składników majątkowych są i pozostaną oboje małżonkowie z uwagi na obowiązujący ich ustrój ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, przy czym wskutek przekazania ich do majątku firmy pana Jana ten będzie uprawniony do rozporządzania nimi samodzielnie. Przekazanie nie nastąpiło na podstawie żadnej z umów nazwanych, uregulowanych w kodeksie cywilnym ani innych czynności cywilnoprawnych, w szczególności nie była to umowa darowizny ani też umowa sprzedaży. Przekazanie to odbyło się na podstawie protokołu, ponieważ wzięto pod uwagę uprawnienia małżonków wynikające z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

Żona przekazała nieodpłatnie wszystkie składniki majątkowe znajdujące się w jej działalności, tj.:

• środek trwały w postaci samochodu osobowego o wartości początkowej 60 000 zł (na chwilę przekazania samochód jest całkowicie zamortyzowany, w firmie żony był on amortyzowany według metody liniowej z zastosowaniem ustawowej 20-proc. rocznej stawki amortyzowanej),

• wyposażenie (meble biurowe i sprzęt biurowy),

• towary handlowe, tj.:

– kanapę (wartość netto: 4000 zł),

– regał (wartość netto: 10 000 zł),

– stół (wartość netto: 2000 zł).

Zakup wszystkich towarów handlowych był udokumentowany fakturami otrzymanymi przed czerwcem 2024 r. Żona dokonała odliczenia podatku naliczonego wynikającego z tych faktur za okres przed czerwcem 2024 r. W czerwcu – w związku z planowanym zakończeniem prowadzenia działalności – żona nie dokonywała już zakupów nowych towarów handlowych. Firma żony zamknęła firmowy rachunek bankowy (rachunek rozliczeniowy i rachunek VAT), a ponadto 20 czerwca 2024 r. dokonała cesji umowy dzierżawy wykorzystywanej w działalności gospodarczej nieruchomości, co odbyło się za zgodą właściciela nieruchomości (wydzierżawiającego). Żona przekazała firmie męża także bazę swoich kontaktów biznesowych oraz księgi i posiadaną przez siebie dokumentację dotyczącą działalności. Mąż dzięki otrzymanym składnikom i prawom majątkowym oraz korzystaniu z uprawnień z umowy dzierżawy będzie mógł prowadzić działalność gospodarczą na skalę taką jak dotychczasowa działalność pani Heleny bez angażowania dodatkowego majątku.

Jak pani Helena powinna rozliczyć nieodpłatne przekazanie składników związanych z działalnością gospodarczą żony do działalności gospodarczej męża na gruncie VAT, PCC, PIT oraz podatku od spadków i darowizn? ©℗

VAT

Opodatkowaniu VAT podlegają m.in. odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju (art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT). Przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (art. 7 ust. 1 ustawy o VAT), a przez towary rozumie się rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii (art. 2 pkt 6 ustawy o VAT). Z kolei przez świadczenie usług rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów w rozumieniu art. 7 ustawy o VAT (art. 8 ust. 1 ustawy o VAT).

Uwaga! Sprzedaż to odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju, eksport towarów oraz wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów (art. 2 pkt 22 ustawy o VAT).

Zasadniczo opodatkowaniu VAT podlegają odpłatna dostawa towarów oraz odpłatne świadczenie usług, jednak w drodze wyjątku – na zasadach określonych w art. 7 ust. 2, 3, 4 i 7 oraz art. 8 ust. 2, 5 i 6 ustawy o VAT – opodatkowane są również takie czynności dokonane nieodpłatnie. Jednakże, stosownie do art. 6 pkt 1 ustawy o VAT, przepisów tej ustawy nie stosuje się do transakcji zbycia przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa.

Zatem w przypadku, gdy przedmiotem transakcji jest zbycie przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa, czynność ta nie podlega VAT. Przy czym, jak wskazał dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 7 czerwca 2024 r., sygn. 0112-KDIL1-2.4012.134.2024.3.AS, „(…) użyte w ww. przepisie (art. 6 pkt 1 ustawy o VAT – red.) sformułowanie «transakcja zbycia» należy rozumieć w sposób zbliżony do terminu «dostawy towarów» w ujęciu art. 7 ust. 1 ustawy, tzn. «zbycie» obejmuje wszelkie czynności, w ramach których następuje przeniesienie prawa do rozporządzania przedmiotem jak właściciel, np. sprzedaż, zamianę, darowiznę, przeniesienie własności w formie wkładu niepieniężnego, czyli aportu”.

Ze względu na to, że art. 6 pkt 1 ustawy o VAT to przepis szczególny, trzeba go interpretować ściśle. Oznacza to, że ma on zastosowanie wyłącznie w przypadku zbycia (a zatem wszelkich czynności, w ramach których następuje przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel) przedsiębiorstwa (w rozumieniu kodeksu cywilnego; dalej: k.c.) lub jego zorganizowanej części, która jest zdefiniowana w art. 2 pkt 27e ustawy o VAT. [ramka]

Przedsiębiorstwo i jego zorganizowana część

W analizowanej sprawie mąż będzie kontynuować prowadzenie działalności gospodarczej w tym samym zakresie, w którym działalność była prowadzona przez żonę, bez angażowania dodatkowego majątku. Pan Jan będzie też wykorzystywał ten sam budynek biurowo-handlowy (cesja umowy dzierżawy na firmę męża). Pani Helena¸ która zakończyła prowadzenie działalności gospodarczej, przekazała firmie męża także bazę swoich kontaktów biznesowych oraz księgi i posiadaną przez siebie dokumentację dotyczącą działalności. Zatem nastąpiło przekazanie wszystkich składników majątku przedsiębiorstwa – zarówno materialnych, jak i niematerialnych – związanych z działalnością firmy żony. Należy więc uznać, że zostały spełnione wszystkie przesłanki konieczne do uznania przedmiotu transakcji za przedsiębiorstwo, o którym mowa w art. 551 k.c. Tym samym nieodpłatne przekazanie całego majątku przedsiębiorstwa stanowi transakcję, o której mowa w art. 6 pkt 1 ustawy o VAT. Na tej podstawie będzie ono wyłączone z opodatkowania VAT (por. interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 8 kwietnia 2024 r., 0114-KDIP1-1.4012.63.2024.2.MKA).

W związku z tym, że nieodpłatne przekazanie składników związanych z działalnością gospodarczą żony do działalności gospodarczej męża nie podlega VAT, nie jest ono w żaden sposób dokumentowane na potrzeby VAT (w szczególności fakturą), a także nie jest wykazywane w ewidencji JPK_VAT (art. 106b, art. 109 ust. 3, art. 111 ust. 1 ustawy o VAT). ©℗

PRAWO RODZINNE

Stosunki majątkowe między małżonkami reguluje kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej: k.r.o.). I tak zgodnie z art. 31 par. 1 k.r.o. z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami z mocy ustawy powstaje wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. W myśl art. 33 k.r.o. do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

• przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
• przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej,
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
• przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
• prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
• przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
• przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Do majątku odrębnego małżonków nie zalicza się zatem przedmiotów służących do prowadzenia działalności gospodarczej.

W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku (art. 35 k.r.o.). Zatem niezależnie od tego, który z małżonków wykorzystuje składniki majątku objęte majątkową wspólnością ustawową w swojej działalności gospodarczej, oboje małżonkowie pozostają ich właścicielami. Oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (art. 43 par. 1 k.r.o.). ©℗

PCC

Ustawodawca wprowadził zasadę enumeratywnego określenia czynności podlegających opodatkowaniu PCC. Tym samym o kwalifikacji danej czynności prawnej, a w konsekwencji o jej podleganiu opodatkowaniu PCC, decyduje jej treść (elementy przedmiotowo istotne), a nie nazwa. Zatem jeżeli strony zawierają umowę i w jej ramach układają stosunki w określony sposób, to dla oceny, czy powstanie obowiązek podatkowy w PCC (w związku z dokonaniem wskazanej w art. 1 ustawy o PCC czynności), miarodajne będą rzeczywiste prawa i obowiązki stron tej umowy, które pozwalają na ich kwalifikację pod względem prawnym. Szczegółowe ustalenie zakresu przedmiotowego ma określone konsekwencje. Ustawodawca, wprowadzając zamknięty katalog czynności podlegających opodatkowaniu, wyłączył z opodatkowania inne podobne czynności, które nie zostały wyraźnie wskazane w przepisie. Oznacza to, że czynności niewymienione w ustawowym katalogu nie podlegają opodatkowaniu, nawet gdy wywołują skutki w sferze gospodarczej takie same bądź podobne do tych, które zostały w nim wyliczone.

W analizowanym przypadku żona przed zakończeniem działalności gospodarczej przekazała nieodpłatnie składniki związane z prowadzoną przez siebie działalnością gospodarczą na rzecz męża, który wcześniej rozpoczął prowadzenie własnej działalności gospodarczej w tym samym zakresie co żona. Przekazanie nie nastąpiło na podstawie żadnej z umów nazwanych, uregulowanych w k.c. czy też czynności cywilnoprawnych, w szczególności nie była to umowa darowizny ani umowa sprzedaży. Przekazanie nastąpiło na podstawie protokołu. Zatem skoro małżonkowie nie zawarli żadnej umowy wymienionej w art. 1 ustawy o PCC, to przekazanie składników związanych z działalnością gospodarczą żony do indywidualnej działalności gospodarczej męża, które zostało dokonane na podstawie protokołu, nie podlega opodatkowaniu PCC (por. interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 11 kwietnia 2024 r., 0111-KDIB2-3.4014.45.2024.4.ASZ). ©℗

PIT

W analizowanej sprawie doszło do nieodpłatnego przekazania składników związanych z działalnością gospodarczą żony do działalności gospodarczej męża na podstawie protokołu (z uwagi na uprawnienia małżonków jako współwłaścicieli wynikające z k.r.o.). Przy czym przedsiębiorstwo oznacza przedsiębiorstwo w rozumieniu przepisów k.c. (art. 5a pkt 3 ustawy o PIT), a zorganizowana część przedsiębiorstwa to organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązań, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo, samodzielnie realizujące te zadania (art. 5a pkt 4 ustawy o PIT).

Zgodnie z zasadą powszechności opodatkowania zawartą w art. 9 ust. 1 ustawy o PIT opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów zwolnionych z podatku oraz dochodów, od których zaniechano poboru podatku. W myśl art. 11 ust. 1 ustawy o PIT przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Za przychód z działalności, o której mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT (tj. pozarolniczej działalności gospodarczej), uważa się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane, po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont. U podatników dokonujących sprzedaży towarów i usług opodatkowanych VAT za przychód z tej sprzedaży uważa się przychód pomniejszony o należny VAT (art. 14 ust. 1 ustawy o PIT). Przychodem z działalności gospodarczej są również przychody z odpłatnego zbycia składników majątku wskazanych w art. 14 ust. 2 pkt 1 ustawy o PIT (tj. m.in. środki trwałe, wyposażenie).

Należy tutaj podkreślić, że w przypadku, gdy do przekazania przedsiębiorstwa dochodzi między małżonkami, między którymi obowiązuje ustrój wspólności majątkowej, w ten sposób, że jeden z małżonków przekazuje nieodpłatnie składniki majątku wykorzystywane w swojej działalności gospodarczej, a drugi małżonek przyjmuje je do wykorzystywania we własnej działalności gospodarczej i te składniki są objęte wspólnością majątkową, nie dochodzi do zmiany właściciela tych składników majątku. Zmienia się jedynie sposób ich wykorzystywania. Co istotne, przepisy ustawy o PIT nie zaliczają do żadnej z kategorii źródeł przychodów czynności nieodpłatnego przekazania przedsiębiorstwa, które stanowi współwłasność łączną małżeńską. Oznacza to, że transakcja nieodpłatnego przekazania całości składników związanych z działalnością gospodarczą żony do działalności gospodarczej męża nie podlega opodatkowaniu PIT. W konsekwencji po stronie żony nie powstanie przychód (por. interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 11 kwietnia 2024 r., 0114-KDIP3-1.4011.88.2024.4.MS2). ©℗

PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN

Trzeba mieć na uwadze to, że opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlegają wyłącznie nabycia z tytułów, które zostały enumeratywnie wymienione w art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, tj. nabycia z tytułów, których skutkiem jest nieodpłatne nabycie rzeczy lub praw majątkowych przez osoby fizyczne. Istota ekonomiczna tego podatku tkwi więc w przyroście majątkowym podatnika, a konkretnie we wzbogaceniu się podatnika na skutek przejęcia majątku pod tytułem darmym. Przekazanie przez żonę składników związanych z działalnością gospodarczą do indywidualnej działalności gospodarczej męża na podstawie protokołu – jako niewymienione w art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn – nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn (por. interpretacja indywidualna dyrektora KIS z 11 kwietnia 2024 r., 0111-KDIB2-3.4015.26.2024.4.ASZ).

©℗

WYKAZY I SPISY Z NATURY

Żona przekazała nieodpłatnie wszystkie towary stanowiące składniki majątku prowadzonej firmy (tj. środek trwały, wyposażenie, towary handlowe) 20 czerwca 2024 r., tj. przez zakończeniem prowadzenia działalności gospodarczej (zaprzestaniem wykonywania czynności opodatkowanych VAT). Zatem żony nie dotyczą obowiązki sporządzenia:

• spisu z natury zgodnie z art. 14 ustawy o VAT,
• wykazu zgodnie z art. 24 ust. 3a ustawy o PIT,
• spisu z natury zgodnie z par. 24–26 rozporządzenia w sprawie podatkowej księgi przychodów i rozchodów. ©℗

Schemat rozliczenia nieodpłatnego przekazania małżonkowi składników związanych z działalnością gospodarczą* ©℗