rozwiń ›

Zdaniem ekspertów konieczne są pilne zmiany w przepisach o NIP i VAT. Bez nich wyroki pozostaną jedynie na papierze.

Spytaliśmy Ministerstwo Finansów, czy planuje takie zmiany. Z odpowiedzi wynika, że resort nie jest jeszcze co do tego przekonany. Na razie – jak informuje – prowadzone są analizy. „W obecnej chwili nie można jeszcze jednoznacznie ocenić konieczności oraz ewentualnego zakresu zmian legislacyjnych” – czytamy w odpowiedzi na pytania DGP (pełna odpowiedź w ramce).

Najpierw TSUE, teraz polski sąd

O tym, że wspólnie działający małżonkowie mogą być uznani za jednego podatnika VAT, orzekł najpierw, 3 kwietnia 2025 r., Trybunał Sprawiedliwości UE (sygn. C-213/24). Następnie, 5 sierpnia br., jego tezy powtórzył Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu.

– Wyrok unijnego trybunału stanowi dla organów podatkowych twardy orzech do zgryzienia – przyznaje Marek Przybylski, doradca podatkowy, radca prawny i menedżer w MDDP.

Co orzekł trybunał...

Chodziło – przypomnijmy – o małżonków, którzy postanowili sprzedać grunty wchodzące w skład ich wspólnego majątku. W tym celu zawarli umowę z pośrednikiem, który miał zająć się w ich imieniu odrolnieniem gruntu, podziałem na mniejsze działki i wyszukaniem nabywcy.

Urząd skarbowy uznał, że małżonkowie działali jak podatnicy VAT, więc powinni zapłacić 23-proc. podatek od sprzedaży.

Małżonkowie się z tym nie zgodzili. Tłumaczyli, że zbyli działki w ramach zarządu majątkiem prywatnym (osobistym).

Spór trafił na wokandę wrocławskiego WSA, a ten skierował pytanie prejudycjalne do TSUE.

Wyrok unijnego trybunału był dużym zaskoczeniem. Trybunał orzekł, że oboje małżonkowie mogą być jednym podatnikiem VAT, jeżeli łączy ich wspólność ustawowa i razem dokonują transakcji, ponosząc związane z tym ryzyko gospodarcze. Trybunał porównał w tym zakresie małżeństwo do spółki cywilnej będącej odrębnym podatnikiem VAT.

Dodał, że mąż i żona mogliby być opodatkowani jako odrębni podatnicy VAT tylko, gdy oddzielnie wykonują działalność gospodarczą. Tak wynikało z innego wyroku TSUE – z 24 marca 2022 r. (C-697/20), który również zapadł w polskiej sprawie. Trybunał orzekł wtedy, że małżonkowie prowadzący odrębną działalność gospodarczą w ramach jednego gospodarstwa rolnego mogą być odrębnymi podatnikami VAT.

...potwierdził WSA

Gdy sprawa rozpatrzona przez TSUE 3 kwietnia br. wróciła na wokandę polskiego sądu, ten orzekł zgodnie z tezą unijnego trybunału.

W wyrokach z 5 sierpnia 2025 r. (I SA/Wr 92/23 i I SA/Wr 99/23) WSA we Wrocławiu uchylił decyzje wymiarowe fiskusa, ponieważ uznał, że zostały one źle zaadresowane. Podatnikiem VAT w tej konkretnej sytuacji nie byli małżonkowie z osobna, ale małżeństwo działające razem – orzekł WSA.

Zwrócił uwagę na to, że małżonkowie posiadali całość (100 proc.) praw do sprzedawanej nieruchomości i z tego powodu mogli tylko wspólnie zrealizować transakcję.

Sąd nawiązał do art. 35 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym „w czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku”.

Oba wyroki wrocławskiego WSA są na razie nieprawomocne.

Co zrobi fiskus?

Przyjęcie, że małżonkowie objęci wspólnością majątkową, mogą być jednym podatnikiem VAT oznacza, że powinni uzyskać odrębny numer identyfikacji podatkowej, składać jednolite pliki kontrolne i rozliczać się jak każdy inny przedsiębiorca. Czy w świetle tego, co orzekły TSUE i WSA we Wrocławiu, urząd skarbowy zaakceptuje wniosek o nadanie małżeństwu jednego (odrębnego) NIP i zarejestruje je jako podatnika VAT?

Konieczna zmiana przepisów

Eksperci są przekonani, że w obecnym stanie prawnym jest to wykluczone. Konieczne są, ich zdaniem, zmiany w ustawie o VAT i w ustawie o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 237).

– Polskie regulacje nie dają możliwości potraktowania za (jednego) podatnika małżonków działających wspólnie – mówi Adam Bartosiewicz, doradca podatkowy, radca prawny i profesor Uniwersytetu Jana Długosza w Częstochowie.

Podobnie uważa Marek Przybylski. – Nawet, gdyby fiskus uznał w drodze interpretacji prounijnej, że jest to możliwe, to pojawią się praktyczne wątpliwości. Już na takim wczesnym etapie pojawia się wątpliwość, jak wypełnić VAT-R, żeby małżeństwo stało się podatnikiem oraz czy małżeństwo otrzyma NIP – mówi ekspert.

Rejestracja w urzędzie skarbowym

Bez zapisania wprost w przepisach, że małżonkowie mogą być w określonych okolicznościach jednym podatnikiem VAT, nie ma mowy o nadaniu im odrębnego NIP, ponieważ art. 2 ustawy o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników wskazuje, że obowiązek ewidencyjny dotyczy osób fizycznych, prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, „które na podstawie odrębnych ustaw są podatnikami”.

– Brak NIP wyklucza składanie JPK i rozliczanie VAT przez podatnika. Wydaje się więc, że bez zmiany ustawy o VAT i wpisania małżeństwa do katalogu podatników, zamieszczonego w art. 15 ust. 1, nie będzie możliwe zastosowanie w praktyce wyroku TSUE – uważa Marek Przybylski.

Dyrektywa VAT nie wystarczy

Zdaniem Adama Bartosiewicza nie wystarczy powołać się tu na prawo unijne.

– W moim przekonaniu nie da się – w drodze samej tylko wykładni prounijnej – wyinterpretować z polskich przepisów (Ordynacji podatkowej i ustawy o VAT) normy, która pozwalałaby uznać małżonków za jednego podatnika VAT – mówi ekspert.

Dodaje, że nawet gdyby organ podatkowy chciał nałożyć zobowiązanie w VAT na obojga małżonków jako na jeden podmiot podatkowy, to byłoby to niemożliwe, ponieważ w polskim systemie prawa podatkowego taki „byt” nie ma zdolności podatkowoprawnej.

– Unijna dyrektywa VAT nie może być samoistnym źródłem obowiązków podatkowych – podkreśla raz jeszcze Adam Bartosiewicz.

Co z korektami faktur?

Kolejne wątpliwości dotyczą faktur wystawianych w przeszłości przez małżonków, gdy – zgodnie z wymogami polskiego fiskusa – działali oni jako odrębni podatnicy VAT.

– Czy nabywcy np. nieruchomości, którzy dostali dwie faktury od małżonków za sprzedaż nieruchomości, zachowają prawo do odliczenia VAT? – zastanawia się Marek Przybylski. W jego przekonaniu takie prawo nie powinno być kwestionowane. Ekspert uważa jednak, że konieczna w tej sprawie jest interpretacja ogólna ministra finansów lub przynajmniej wiążące objaśnienia podatkowe.

– Minister powinien jasno stwierdzić, że nie ma konieczności korekt przeszłych okresów rozliczeniowych, zarówno przez małżonków rozliczających sprzedaż „po połowie”, jak i ich kontrahentów (nabywców) – podsumowuje ekspert MDDP. ©℗

Odpowiedzi Ministerstwa Finansów na pytania DGP

Czy organy Krajowej Administracji Skarbowej będą zaskarżać najnowsze wyroki uwzględniające wskazówki TSUE?

Po wyroku TSUE w polskiej sprawie C-213/24 kształtuje się dopiero linia orzecznicza polskich sądów administracyjnych. Wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu sygn. I SA/Wr 92/23 i sygn. I SA/Wr 99/23 nie są prawomocne i nie zostały opublikowane uzasadnienia do tych orzeczeń. Dlatego na obecnym etapie nie jest możliwe jednoznaczne udzielenie odpowiedzi co do przyszłych działań resortu finansów.

Warto również podkreślić, że stany faktyczne spornych spraw w zakresie sprzedaży nieruchomości różnią się od siebie, w związku z czym każda z nich wymaga indywidualnego podejścia i odrębnej oceny zaistniałych okoliczności. Z tego względu nie jest możliwe wskazanie konkretnych przyszłych kierunków działań. W każdym spornym przypadku organy podatkowe dokonają indywidualnej oceny zasadności zaskarżenia konkretnego orzeczenia.

Czy i w jaki sposób małżonkowie będą mogli uzyskać jeden NIP?

Zgodnie z ustawą z 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników obowiązkowi ewidencyjnemu podlegają osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które na podstawie odrębnych ustaw są podatnikami, płatnikami podatków lub składek ubezpieczeniowych (art. 2 ustawy o NIP).

Identyfikatorem podatkowym dla zarejestrowanych podatników podatku od towarów i usług jest NIP (art. 3 ustawy o NIP). NIP jest nadawany podatnikowi, którego status wynika z ustawy podatkowej (np. ustawy o podatku od towarów i usług) na podstawie określonego w przepisach prawa zgłoszenia.

Czy są szykowane zmiany legislacyjne w związku ze wspomnianym wyrokiem (trudno wykluczyć wiele podobnych małżeństw, które mogą się znaleźć w podobnej sytuacji)? Jeśli tak, to kiedy możemy na nie liczyć?

W Ministerstwie Finansów prowadzone są analizy zagadnienia będącego przedmiotem wyroku w sprawie C-213/24. W obecnej chwili nie można jeszcze jednoznacznie ocenić konieczności oraz ewentualnego zakresu zmian legislacyjnych. ©℗