Kiedy płatnicy nie muszą wykazywać stypendiów w rocznej informacji PIT-11

W przypadku tych świadczeń, które są objęte zwolnieniem z podatku, zaliczki nie są potrącane. Nie zawsze jednak oznacza to zupełny brak obowiązków podatkowych dla podmiotów je wypłacających.

Stypendia mogą należeć do dwóch źródeł przychodów. Zgodnie z art. 13 pkt 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: ustawa o PIT) do przychodów z działalności wykonywanej osobiście zalicza się przychody z uprawiania sportu, w tym również „stypendia sportowe przyznawane na podstawie odrębnych przepisów”. Podstawą prawną przyznawania tego rodzaju stypendiów są art. 5, 31 i 32–32c ustawy o sporcie. Pozostałe stypendia stanowią zaś przychody z innych źródeł (art. 20 ust. 1 ustawy o PIT). Kwalifikacja stypendium do właściwego źródła ma znaczenie przede wszystkim porządkowe – nie wpływa na zasady opodatkowania, w szczególności nie warunkuje stosowania zwolnień podatkowych. Zasady poboru zaliczek od stypendiów podlegających opodatkowaniu również nie są uzależnione od zaliczenia ich do właściwego źródła przychodów.

W przypadku stypendiów wolnych od podatku na płatniku nie ciążą obowiązki poboru zaliczki oraz wysłania informacji podatkowej PIT-11. Potwierdzenie tej tezy można znaleźć np. w interpretacji dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 24 maja 2023 r. (nr 0113-KDIPT2-3.4011.206.2023.4.NM), który stwierdził, że „stypendium wypłacane przez Państwa w ramach specjalnego programu stypendialnego organizowanego przez Narodowe Centrum Nauki skierowanego do studentów i naukowców z Ukrainy, którzy w wyniku agresji Rosji na Ukrainę schronili lub schronią się w Polsce, korzysta ze zwolnienia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 39f ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Tym samym na Państwu, jako płatniku, nie będzie ciążył obowiązek poboru zaliczek na podatek dochodowy od ww. stypendium, a także wystawienia informacji PIT-11”.

Wyjątkiem są stypendia wolne od podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT. W ich przypadku podmiot wypłacający stypendium wykazuje kwotę mieszczącą się w limicie zwolnienia w poz. 106 formularza PIT-11 (wersja 29 druku). Ponieważ limit roczny 3800 zł obejmuje stypendia tego rodzaju uzyskane od więcej niż jednego płatnika, wykazanie w PIT-11 kwot wolnych od podatku pozwala na prawidłowe opodatkowanie nadwyżki ponad limit zwolnienia.

W przypadku stypendiów niekorzystających ze zwolnienia znajdzie zastosowanie art. 35 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT, który stanowi, że: „Do poboru zaliczek miesięcznych jako płatnicy są obowiązane: osoby prawne i ich jednostki organizacyjne, zakłady pracy oraz inne jednostki organizacyjne – od wypłacanych przez nie stypendiów”. Odnośnie do stypendiów podlegających art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT obowiązuje zasada stosowana w przypadku wszystkich zwolnień limitowanych, polegająca na weryfikacji przez każdego płatnika odrębnie, czy wartość wypłacanych przez ten podmiot stypendiów na rzecz określonego podatnika przekracza limit 3800 zł. Płatnik nie ma zaś obowiązku weryfikowania wysokości tego samego rodzaju stypendiów wypłacanych przez inne podmioty. Płatnik obowiązany jest zatem pobrać zaliczkę, uwzględniając jedynie nadwyżkę ponad limit 3800 zł stypendiów wypłacanych przez ten podmiot.

Zgodnie z art. 35 ust. 2 ustawy o PIT: „Zaliczki, o których mowa w ust. 1 pkt 1–4, za miesiące od stycznia do grudnia ustala się w sposób określony w art. 32 ust. 2 albo 3, z tym że w przypadku poboru zaliczek od emerytur i rent z zagranicy stosuje się postanowienia umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania, zawartej z państwem, z którego pochodzą te emerytury i renty”. Odwołanie się do art. 32 ustawy o PIT oznacza obliczenie zaliczki zgodnie z niektórymi zasadami właściwymi dla poboru zaliczek od wynagrodzeń pracowników. Zaliczki wynoszą zatem 12 proc. dochodu, a po przekroczeniu progu 120 000 zł – 32 proc. W wyniku odwołania się do art. 32 ust. 3 ustawy o PIT stypendyście przysługuje prawo do złożenia płatnikowi oświadczenia skutkującego obniżeniem wysokości zaliczki (w przypadku planowanego rozliczenia wraz z małżonkiem lub jako samotny rodzic). Podstawą opodatkowania jest de facto przychód, a nie dochód (w przypadku stypendium nie są potrącane koszty właściwe dla pracowników – w wysokości 250 lub 300 zł).

W stosunku do stypendystów są stosowane także art. 31a–31c ustawy o PIT. Pozwala to m.in. na złożenie oświadczenia o odliczaniu kwoty zmniejszającej podatek w wysokości 300 zł (art. 31b ustawy o PIT) lub nawet wniosku o brak poboru zaliczek (art. 31c ustawy o PIT).

Należy też zwrócić uwagę na art. 7 ust. 9 ustawy o PIT, zgodnie z którym: „Dochody małoletnich dzieci własnych i przysposobionych, z wyjątkiem dochodów z ich pracy, rent, stypendiów oraz dochodów z przedmiotów oddanych im do swobodnego użytku, podlegające opodatkowaniu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, dolicza się do dochodów rodziców, chyba że rodzicom nie przysługuje prawo pobierania pożytków ze źródeł przychodów dzieci”.

A zatem niekorzystające ze zwolnienia stypendium stanowi przychód osoby niepełnoletniej. Podatnikiem jest w tym przypadku stypendysta, a świadczenie nie podlega doliczeniu do dochodów rodziców.

Przejdźmy teraz do omówienia zasad stosowania poszczególnych zwolnień podatkowych.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 23a lit. a ustawy o PIT wolna od podatku jest „część dochodów osób, o których mowa w art. 3 ust. 1 (tj. podlegających w Polsce nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu – przyp. aut.), przebywających czasowo za granicą i uzyskujących dochody z tytułu: stypendiów – w wysokości stanowiącej równowartość diety z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, za każdy dzień, w którym było otrzymywane stypendium”. Stypendysta będący polskim rezydentem podatkowym, przebywający czasowo za granicą, ma prawo do wyłączenia od opodatkowania części swoich przychodów (stypendiów). Wysokość zwolnienia jest obliczana poprzez obliczenie równowartości diet (zgodnie z przepisami o zagranicznych podróżach służbowych, w wysokości właściwej dla państwa pobytu) za okres przebywania za granicą i otrzymywania stypendiów (okresy pobytu za granicą, za które stypendium nie przysługuje, nie podlegają uwzględnieniu przy obliczaniu kwoty zwolnienia). Jest to mechanizm inny niż w przypadku podróży służbowych. Pracownik w trakcie podróży służbowej otrzymuje od pracodawcy dodatkowe świadczenie (dietę) – korzystające ze zwolnienia. W przypadku stosowania art. 21 ust. 1 pkt 23a lit. a ustawy o PIT diety są świadczeniem „wirtualnym” (nie są wypłacane stypendyście). Wartość tak obliczonych diet określa zaś część stypendiów korzystającą ze zwolnienia. W stosunku do pozostałej kwoty stypendiów płatnik wykonuje obowiązki podatkowe na zasadach właściwych dla danego rodzaju świadczenia.

Jak stanowi art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o PIT, wolne od podatku są „stypendia i zapomogi, o których mowa w ustawie z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, oraz stypendia otrzymywane w ramach programów lub przedsięwzięć, o których mowa w art. 376 ust. 1 tej ustawy; w przypadku stypendiów przyznawanych przez osobę fizyczną lub osobę prawną niebędącą państwową ani samorządową osobą prawną zwolnienie ma zastosowanie, o ile zasady ich przyznawania zostały zatwierdzone przez ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki”.

Obecna treść tego przepisu (obowiązująca od 1 października 2018 r.) w znaczący sposób zmieniła zakres stosowania zwolnienia. Podatników i płatników należy uczulić, że wyroki i interpretacje wydane po 1 października 2018 r., ale odnoszące się do poprzedniego stanu prawnego, mogą zawierać tezy nieaktualne przy określaniu zasad opodatkowania obecnie wypłacanych stypendiów. Warto zapoznać się z interpretacją dyrektora KIS z 3 września 2021 r. (0114-KDIP3-2.4011.446.2021.2.JM) dotyczącą zasad opodatkowania stypendiów wypłacanych po nowelizacji przepisów podatkowych, ale przyznanych przed tą datą.

Obecnie ulga obejmuje stypendia przyznawane nie na podstawie „jakichkolwiek” przepisów regulujących działanie szkół wyższych, ale jedynie wypłacane zgodnie z konkretną ustawą – prawem o szkolnictwie wyższym i nauce. Przewiduje ona możliwość przyznawania stypendiów o charakterze socjalnym lub związanych z wynikami w nauce (zob. art. 86–97 ww. ustawy). Obie te kategorie korzystają ze zwolnienia. Powołane przepisy dotyczą przede wszystkim stypendiów; art. 90 ww. ustawy określa zaś zasady przyznawania zapomóg dla studentów, którzy znajdują się przejściowo w trudnej sytuacji życiowej. Ponieważ art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o PIT obejmuje swoim zakresem również zapomogi – także tego rodzaju świadczenie korzysta ze zwolnienia.

Zgodnie z art. 86 ww. ustawy stypendia są przyznawane przez uczelnie, jednostki samorządu terytorialnego oraz osoby fizyczne lub osoby prawne niebędące państwową ani samorządową osobą prawną (w tych ostatnich przypadkach stypendia są przyznawane za wyniki w nauce lub w sporcie). W przypadku stypendiów „prywatnych” dodatkowym warunkiem zastosowania zwolnienia jest akceptacja (zatwierdzenie) regulaminu ich przyznawania przez właściwy organ. Odnośnie do zasad zatwierdzania regulaminów zob. komunikat dotyczący zatwierdzania regulaminów dla potrzeb stosowania art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o PIT (https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/zatwierdzanie-zasad-przyznawania-stypendiow-naukowych-i-za-wyniki-w-nauce).

W art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o PIT dodatkowo wymieniono świadczenia wypłacane zgodnie z art. 376 ust. 1 prawa o szkolnictwie wyższym i nauce, tj. w ramach rządowych programów i przedsięwzięć. Lista programów i przedsięwzięć ogłaszana jest w BIP ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego – zob.: https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/programy-i-przedsiewziecia). Jest to zapis potwierdzający stosowanie zwolnienia, gdyż skoro są to stypendia określone w ustawie z 20 lipca 2018 r., to spełniają one wymogi zastosowania zwolnienia wynikającego z pierwszej części omawianego przepisu.

Jak stanowi art. 21 ust. 1 pkt 40 ustawy o PIT wolne od podatku są „świadczenia pomocy materialnej dla uczniów i osób uczestniczących w innych formach kształcenia, pochodzące z budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz ze środków własnych szkół przyznane na podstawie przepisów o systemie oświaty oraz inne stypendia za wyniki w nauce, których zasady przyznawania zostały zatwierdzone przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania”. Również ten przepis został znowelizowany z 1 października 2018 r., co oznacza konieczność sprawdzenia aktualności wyroków i interpretacji skarbowych wydanych na podstawie poprzedniego stanu prawnego.

Pierwszą kategorią stypendiów wolnych od podatku są świadczenia wypłacane na podstawie art. 90b i nast. ustawy o systemie oświaty. Należy dodać, że definicje „ucznia” oraz „szkoły” zawarte w art. 3 tej ustawy określają znaczenie tych pojęć dla potrzeb stosowania zwolnienia podatkowego. Podobnie użyte w przepisie podatkowym odwołanie do „innych form kształcenia” ograniczone jest do form kształcenia prowadzonych na podstawie ww. ustawy.

Ponieważ zwolnienie podatkowe posługuje się pojęciem świadczenia, obejmuje ono także przychody nienazwane wprost „stypendiami” (np. zasiłek szkolny – art. 90e ustawy o systemie oświaty). Otwarty zakres zwolnienia podatkowego pozwala objąć nim zarówno świadczenia pieniężne, jak i niepieniężne (zob. np. art. 90d ust. 1 ustawy o systemie oświaty określający możliwość przyznania uczniom świadczeń rzeczowych).

Podstawową kategorią stypendiów oświatowych są świadczenia wypłacane z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego (art. 90b ust. 2 ustawy o systemie oświaty). Do tej grupy świadczeń zwolnionych od opodatkowania należą także stypendia za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe przyznane przez szkoły (art. 90g ustawy o systemie oświaty). Dla zastosowania zwolnienia w stosunku do pierwszej kategorii świadczeń istotny jest podmiot wypłacający stypendium lub inne świadczenie (jednostki publiczne oraz szkoły) oraz wypłacenie stypendium zgodnie z regulacjami ustawy o systemie oświaty określającymi zasady ich przyznawania (co częściowo jest warunkowane przepisami o zasadach wydawania środków budżetowych). W mojej ocenie również stypendia wypłacane przez szkoły niepubliczne powinny korzystać ze zwolnienia (jeżeli są przyznawane na podstawie ustawy o systemie oświaty).

Dalsza część art. 21 ust. 1 pkt 40 ustawy o PIT określa otwarty charakter kręgu podmiotów wypłacających świadczenie – tym razem ograniczając zakres jego stosowania do „stypendiów za wyniki w nauce”. Pierwsze kryterium ograniczenia zakresu zwolnienia (w stosunku do pierwszej części przepisu) wiąże się z przyczynami jego przyznania (wyłączając świadczenia socjalne). Omawiany przepis pozwala objąć zwolnieniem świadczenia przyznane przez podmioty prywatne – ale nie w sposób dowolny. Przepis podatkowy ogranicza zastosowanie zwolnienia do stypendiów, których zasady przyznawania zostały zaakceptowane przez organ administracji. Zasada ta koreluje z art. 90l ustawy o systemie oświaty: „Osoby fizyczne i osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego, przyznające ze środków własnych uczniom stypendia za wyniki w nauce lub za osiągnięcia sportowe, na warunkach i w trybie określonych w ustalonym przez siebie regulaminie, mogą ubiegać się o zatwierdzenie tego regulaminu przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania”. Ten artykuł jest samoistną podstawą do wystąpienia z wnioskiem o zatwierdzenie regulaminu stypendialnego.

Moim zdaniem również stypendia sportowe, o których mowa w art. 90l ustawy o systemie oświaty, są objęte zwolnieniem – w wyniku uznania, że uprawianie sportu jest elementem procesu kształcenia ucznia.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT wolne od podatku są „stypendia dla uczniów i studentów, których wysokość i zasady udzielania zostały określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, oraz stypendia dla uczniów i studentów przyznane przez organizacje, o których mowa w art. 3 ust. 2 i 3 ustawy o działalności pożytku publicznego, na podstawie regulaminów zatwierdzonych przez organy statutowe udostępnianych do publicznej wiadomości za pomocą Internetu, środków masowego przekazu lub wykładanych (wywieszanych) dla zainteresowanych w pomieszczeniach ogólnie dostępnych ‒ do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 3800 zł”.

Powyższy przepis dotyczy zarówno uczniów, jak i studentów. Jego zakres podmiotowy pokrywa się zatem z art. 21 ust. 1 pkt 39 i 40 ustawy o PIT. Również treść przepisu odnosząca się do podmiotu wypłacającego częściowo pokrywa się z ww. regulacjami (jednostki samorządu terytorialnego wypłacają także stypendia określone w ww. przepisach; jednostki non profit mogą zaś wypłacać stypendia zgodnie z art. 86 prawa o szkolnictwie wyższym i art. 90l ustawy o systemie oświaty). Ponieważ zwolnienie określone w art. 21 ust. 1 pkt 40b PIT ma charakter limitowany (inaczej niż zwolnienia wynikające z pkt 39 i 40), wskazanie właściwego w danej sprawie zwolnienia jest kluczowe dla wykonania obowiązków płatnika. Zresztą wskazanie właściwej podstawy prawnej jest istotne również w przypadku braku przekroczenia limitu 3800 zł – gdyż stypendia zwolnione na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT podlegają wykazaniu w informacji PIT-11 nawet przy pełnym objęciu zwolnieniem.

Moim zdaniem dla określenia właściwości przepisu kluczowe znaczenie ma brak odwołania się w art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT do prawa o szkolnictwie wyższym oraz ustawy o systemie oświaty. Prawidłowe odczytanie analizowanego przepisu powinno nastąpić poprzez zastosowanie kryterium różnicującego treść (konstrukcję) zwolnienia. Zwolnienie wynikające z art. 21 ust. 1 pkt 40b powinno zatem odnosić się do stypendiów przyznawanych nie na podstawie „konkretnych” regulacji ustawowych dotyczących oświaty i szkolnictwa wyższego, ale na podstawie ogólnych kompetencji działania jednostek samorządu terytorialnego oraz podmiotów non profit. Takie rozumienie przepisu jest zgodne z jego ratio legis. Stypendia wynikające z prawa oświatowego (o szkolnictwie wyższym), realizujące bezpośrednio założenia polityki edukacyjnej państwa i podlegające ograniczeniom wynikającym z tych przepisów, powinny podlegać nieograniczonemu zwolnieniu podatkowemu. Natomiast stypendia przyznawane w sposób autonomiczny powinny podlegać opodatkowaniu ponad limit kwotowy ustalony przez ustawodawcę.

Takie rozumienie przepisu, niestety, nie jest stosowane w praktyce skarbowej i sądowej. Dyrektor KIS w interpretacji z 27 kwietnia 2022 r. (nr 0115 KDIT2.4011.895.2021.1.RS) stwierdził, że: „Warunki przyznania stypendium przez jednostkę samorządu terytorialnego określa art. 96 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Ustawodawca przyznał zatem organom stanowiącym jednostek samorządu terytorialnego, tj. radzie gminy (radzie miasta), radzie powiatu oraz sejmikowi województwa kompetencję do określenia: rodzaju stypendium; kryteriów i sposobu przyznawania stypendium; maksymalnej wysokości stypendium, o którą może ubiegać się student; warunków wypłacania stypendium. Kompetencje te są realizowane w formie uchwały właściwego organu. Odnosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że – wbrew Państwa stanowisku – nie mamy do czynienia ze stypendiami o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych pomimo, że są one wymienione w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, z uwagi na to, że są to stypendia których wysokość i zasady udzielania zostały określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, a więc są to świadczenia o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy”. Podobnie dyrektor KIS wypowiedział się w interpretacji z 17 listopada 2023 r. (nr 0115 KDIT2.4011.440.2023.1.MM).

Organ jednoznacznie wskazał zatem „przewagę” art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT, uznając, że nawet stypendia spełniające wymóg przedmiotowy (podstawy prawnej przyznania) określony w art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o PIT – jeżeli są wypłacane na podstawie uchwały właściwego organu jednostki samorządu terytorialnego – podlegają zwolnieniu limitowanemu.

Analogiczny pogląd przedstawił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wlkp. w nieprawomocnym wyroku z 8 września 2022 r. (sygn. akt I SA/Go 232/22): „W zaskarżonej interpretacji organ prawidłowo wskazał, że do stypendiów opisanych we wniosku o wydanie interpretacji nie znajduje zastosowania art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o PIT, pomimo tego, że są one wymienione w ustawie Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Stypendia te objęte są hipotezą art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT, są bowiem stypendiami dla uczniów i studentów, których wysokość i zasady udzielania zostały określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego. (…) Zdaniem składu orzekającego, zwolnienie podatkowe stypendiów finansowanych przez jednostki samorządu terytorialnego ulega ograniczeniu poprzez treść art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT. Przepis ten jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 21 ust. 1 pkt 39 wskazanej ustawy, w tym znaczeniu, że zmniejsza zakres (limituje) zwolnienia dla dwóch rodzajów stypendiów określonych w ostatnim przepisie, tj. stypendiów których wysokość i zasady udzielania zostały określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego oraz stypendiów przyznanych przez organizacje pożytku publicznego. (…) Zatem mimo pozornej kolizji pkt 39 i pkt 40b art. 21 ust. 1 ustawy o PIT do stypendiów wypłacanych na podstawie uchwały organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego zastosowanie ma przepis art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT. Jego treść jednoznacznie wskazuje, że ma on zastosowanie m.in. do wszystkich stypendiów, których wysokość i zasady udzielania zostały określone w uchwale organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego, zatem zarówno do tych wymienionych w ustawie Prawo szkolnictwie wyższym i nauce jak i innych jak np. stypendium wskazane w art. 31 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (…)”.

Druga kategoria stypendiów objętych art. 21 ust. 1 pkt 40b ustawy o PIT obejmuje świadczenia przyznawane przez organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego (określane w niniejszym tekście mianem jednostek non profit). W tym przypadku dodatkowym warunkiem jest opublikowanie lub ogłoszenie w innej formie ogólnodostępnej treści regulaminu stypendialnego (ma to na celu zagwarantowanie powszechnej dostępności w ubieganiu się o stypendium – czego podstawowym warunkiem jest wiedza potencjalnie zainteresowanych o takiej możliwości).

W przypadku opisywanego zwolnienia brak jest obowiązku uzyskania zatwierdzenia regulaminu przez właściwy organ (np. ministra edukacji). Bezpieczne zastosowanie zwolnienia wymaga jednak spełnienia wymogów wynikających z treści i celu przepisu. Zwolnienie obejmuje zatem tylko stypendia. Słowo „stypendium” jest definiowane jako: „pieniądze wypłacane okresowo uczniom, studentom, pracownikom nauki itp. na pokrycie kosztów nauki lub badań naukowych; też: nauka, studia lub badania naukowe poza miejscem zamieszkania finansowane z tych pieniędzy” (https://sjp.pwn.pl/szukaj/stypendium.html). Znaczenie słownikowe tego pojęcia ogranicza więc zakres stosowania zwolnienia do świadczeń związanych z edukacją, mających charakter motywacyjny lub umożliwiający odbycie procesu nauki. Zwolnienie nie obejmuje w szczególności wypłat za wykonywanie czynności nakierowanych na uzyskanie wynagrodzenia itp. Ze zwolnienia korzysta stypendium wypłacone danej osobie do kwoty 3800 zł. Nadwyżka ponad limit podlega opodatkowaniu.

W art. 21 ust. 1 ustawy o PIT zawarto dodatkowe regulacje zwalniające od opodatkowania określone kategorie stypendiów. Są to następujące świadczenia:

• stypendia i inne środki finansowe, o których mowa w art. 18 ust. 2 pkt 1 ustawy z 7 lipca 2017 r. o Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (pkt 39a),
• stypendia przyznawane przez instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk oraz instytuty badawcze, z ich funduszy stypendialnych (pkt 39b),
• stypendia, o których mowa w art. 70b ustawy z 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk (pkt 39c),
• stypendia i inne świadczenia otrzymywane w ramach programu wymiany stypendialnej Polsko-Amerykańskiej Komisji Fulbrighta (pkt 39d),
• stypendia, o których mowa w art. 15 ust. 1 ustawy z 9 listopada 2017 r. o Instytucie Solidarności i Męstwa imienia Witolda Pileckiego (pkt 39e),
• stypendia otrzymywane w ramach programów stypendialnych Centrum Dialogu im. Juliusza Mieroszewskiego (pkt 39ea),
• stypendia doktorskie i inne środki finansowe otrzymane w ramach konkursów na stypendia doktorskie organizowanych przez Narodowe Centrum Nauki oraz stypendia naukowe otrzymane na podstawie regulaminów przyjętych przez Radę Narodowego Centrum Nauki (pkt 39f),
• przychody z tytułu nagród, stypendiów i grantów przyznawanych na podstawie ustawy z 28 kwietnia 2022 r. o Akademii Kopernikańskiej (pkt 39g),
• stypendia, o których mowa w art. 22 ust. 1 ustawy z 7 października 2022 r. o Instytucie Rozwoju Języka Polskiego im. świętego Maksymiliana Marii Kolbego (pkt 39h).

Ostatnią kategorią stypendiów wolnych od podatku są stypendia otrzymane na podstawie ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (art. 21 ust. 1 pkt 102a lit. d ustawy o PIT). Ponadto warto przywołać interpretację dyrektora KIS z 23 grudnia 2021 r. (nr 0114-KDIP3-2.4011.828.2021.2.JK2) dotyczącą stosowania w stosunku do niektórych stypendiów (wypłacanych ze środków UE) art. 21 ust. 1 pkt 137 ustawy o PIT.

Powołane przepisy dotyczą zamkniętego zakresu przedmiotowego stypendiów (poprzez wskazanie podstawy prawnej ich przyznania lub podmiotu przyznającego świadczenie). Zamknięty krąg zwolnienia ma również miejsce w przypadku stypendiów wypłacanych przez instytuty badawcze – obejmuje on jedynie przypadki, gdy świadczeniodawcą jest podmiot działający na podstawie ustawy o instytutach badawczych, wypłacający stypendia z funduszy tworzonych na podstawie art. 19 ust. 2 pkt 2 ww. ustawy (zob. bazę instytutów badawczych: https://www.rgib.org.pl/baza-ib/baza-instytutow).

Podmioty prawa (np. przedsiębiorcy) mogą ustanawiać stypendia na podstawie zasady swobody umów (art. 3531 kodeksu cywilnego; dalej: k.c.). Stypendium może być udzielone w wykonaniu przyrzeczenia publicznego (art. 919 k.c.) lub w drodze porozumień indywidualnych. Tego rodzaju stypendia nie korzystają ze zwolnień podatkowych. Do stypendiów tego rodzaju nie ma zastosowania w szczególności ulga dla podatników do 26. roku życia (art. 21 ust. 1 pkt 148 ustawy o PIT) – gdyż nie mieści się w zakresie przedmiotowym tego zwolnienia.

Odnośnie do stypendiów niewynikających wprost z przepisów prawa (określających zasady przyznawania danego rodzaju stypendiów) zastosowanie wyżej opisanych przepisów podatkowych (dotyczących stricte stypendiów) wymaga zdefiniowania przez płatnika podatku (podmiot wypłacający), czy mamy do czynienia z tego rodzaju świadczeniem. Szeroką, opisową definicję „stypendiów” zawiera m.in. interpretacja dyrektora KIS z 9 czerwca 2022 r. (nr 0114-KDIP2-2.4011.327.2022.1.IN). Stwierdzono w niej że: „przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie definiują pojęcia «stypendium». W takiej sytuacji dla ustalenia jego znaczenia należy posłużyć się wykładnią językową. «Stypendium» oznacza okresową pomoc finansową z funduszów państwowych, społecznych lub prywatnych głównie dla studentów, uczniów, pracowników nauki. (…) Z prawnego punktu widzenia chodzi zatem o świadczenie okresowe, głównie pieniężne, spełniane na rzecz oznaczonej osoby i mające na celu wspieranie jej działań służących zdobywaniu wiedzy bądź twórczości naukowej lub artystycznej (…)”. ©℗