Rozmowa z Pawłem Tenderą, biegłym rewidentem, menedżerem w dziale audytu Deloitte, zespół techniczny ds. MSSF.
O zmianach w standardach konsolidacyjnych MSSF 10, 11 i 12 mówi się już od dłuższego czasu. Teraz przychodzi wreszcie moment faktycznego i obowiązkowego zastosowania nowych standardów w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych na terenie Unii Europejskiej, w tym w Polsce. Jakie korzyści nowe standardy mogą przynieść czytelnikom skonsolidowanych sprawozdań finansowych?
Można się spodziewać, że znowelizowane standardy przyniosą inwestorom korzyści w dwóch płaszczyznach. Po pierwsze, niewątpliwie jedną z podstawowych zalet nowych standardów jest opracowanie jednolitego podejścia konsolidacyjnego w stosunku do wszelkiego rodzaju inwestycji, w tym jednostek specjalnego przeznaczenia. Zapewni to użytkownikom bardziej spójne, a więc i porównywalne dane finansowe. Po drugie poprawi się jakość samych skonsolidowanych sprawozdań finansowych dzięki koncepcji faktycznej kontroli zastępującej dosyć sztywne ramy konsolidacyjne ze starych standardów. Ponadto znacznie zwiększony zakres wymaganych informacji dodatkowych ma na celu zapewnienie użytkownikom sprawozdań finansowych obszerniejszych informacji – m.in. na temat narażenia jednostki sprawozdawczej na działalność nieobjętych konsolidacją jednostek.
Czy są jakieś różnice w porównaniu z poprzednimi latami?
Tak, warto pamiętać, że w poprzednich latach, po opublikowaniu nowych standardów przez Radę Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (dalej: RMSR), spółki były zobowiązane informować o potencjalnym wpływie nowych standardów na ich skonsolidowane sprawozdania finansowe. Obecnie zaś spółki te będą musiały ujawnić w pełnym zakresie wpływ tych standardów na kwoty prezentowane w ich sprawozdaniach finansowych. Warto zatem dokładnie przyglądać się informacjom przedstawionym w sprawozdaniach finansowych złożonych grup kapitałowych – w szczególności tych notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych.
Czego należy się spodziewać w związku z nowymi regulacjami MSSF 10?
Przewiduje się, że największe zmiany konsolidacyjne będą dotyczyć sytuacji, w których faktyczna kontrola inwestora nie wynika z posiadania większości głosów, lecz z innych uwarunkowań (np. z tytułu faktycznego sprawowania władzy nad spółką dającą możliwość wpływania na sposób uzyskiwania zwrotu z inwestycji). Standard podaje dwie sytuacje występowania kontroli faktycznej.
Pierwszy przypadek może dotyczyć jednostki posiadającej mniejszość głosów, ale pozostałe prawa do głosu są bardzo rozproszone wśród indywidualnych inwestorów (np. nikt z pozostałych inwestorów nie posiada więcej niż 1 proc. głosów) i nie są oni zorganizowani, wobec czego nie mogą współdziałać w celu ograniczenia jednostronnych działań tej jednostki.
Druga sytuacja dotyczy posiadania potencjalnych praw głosu, takich jak opcje zakupu akcji lub instrumenty zamienne. Dotychczas MSR 27 uwzględniał wyłącznie prawa możliwe do wykonania na moment oceny kontroli. Natomiast MSSF 10 uwzględnia również prawa wykonywalne w przyszłości i wskazuje konieczność dokonania subiektywnej oceny zdolności posiadacza tych praw do sprawowania kontroli przed ich wykonaniem lub konwersją.

Szczegółowa analiza pozwoli odróżnić zmiany danych finansowych, które są wynikiem zmian w standardach, od faktycznych zmian ekonomicznych czy zmian struktury grupy kapitałowej

Czy mogą wystąpić sytuacje, w których zakres konsolidacyjny ulegnie zmniejszeniu?
Zakłada się, że zakres konsolidacji ulegnie zmniejszeniu w przypadku niektórych jednostek strukturyzowanych lub spółek celowych. Może to wystąpić m.in. w sytuacji, gdy inwestor jest narażony na większość ryzyka ekonomicznego i ma prawo do większości korzyści, ale nie ma nad spółką władzy, gdyż po rozpoczęciu działalności nie podejmuje decyzji biznesowych oraz nie ma możliwości wpływania na wysokość swojej ekspozycji na ryzyka oraz prawa do korzyści. Dotychczasowe regulacje pozwalały klasyfikować taką jednostkę jako kontrolowaną spółkę celową (na bazie starej interpretacji SKI 12). Z kolei nowy MSSF 10 określa, że w takim przypadku inwestor może nie sprawować faktycznej kontroli i jego udziały mogą mieć charakter zbliżony do aktywów finansowych, które rozlicza się odpowiednio ze standardami regulującymi instrumenty finansowe (MSR 39 „Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena”).
Jakie ujawnienia są wymagane w związku z zastosowaniem nowych standardów po raz pierwszy?
W tym zakresie istotne jest zastosowanie ujawnień wymaganych przez MSR 8 „Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów”. Ujawnia się w tym zakresie streszczenie zmian zasad rachunkowości oraz to, jak te zmiany wpłynęły na kształt sprawozdania finansowego – zarówno opisowo, jak i wartościowo.
Warto zwrócić uwagę, iż zgodnie ze zmianami do MSSF 10, 11 i 12 oraz zmianami dotyczącymi okresu przejściowego przy zastosowaniu tych standardów po raz pierwszy jednostka ma obowiązek zaprezentować wartościowy wpływ zmienionych standardów w odniesieniu wyłącznie do okresu rocznego bezpośrednio poprzedzającego datę zastosowania tych standardów po raz pierwszy (tj. roku 2013). W konsekwencji zatem nie ma wymogu prezentowania wartościowego wpływu zmienionych standardów na bieżący rok sprawozdawczy (tj. rok 2014), czego zwykle wymaga MSR 8.
Czy może pan wskazać na przykładzie skutki zastosowania MSSF 10?
Oczywiście. Załóżmy, że Grupa Kapitałowa posiada 45 proc. udziałów w spółce C Plus, notowanej na giełdzie papierów wartościowych w kraju A. Posiadanie 45 proc. udziałów w spółce C Plus zapewnia Grupie Kapitałowej taki sam udział w prawach głosu na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy tej spółki. Udziały w spółce C Plus zostały nabyte w czerwcu 2011 r. i od tego czasu procentowy udział Grupy Kapitałowej w kapitale zakładowym tej spółki nie uległ zmianie. Pozostałe 55 proc. akcji zwykłych spółki C Plus znajduje się w posiadaniu licznej grupy akcjonariuszy, z których żaden nie posiada więcej niż 2 proc.
Na dzień zastosowania MSSF 10 po raz pierwszy (tj. 1 stycznia 2014 r.) zarząd spółki sprawdził, czy Grupa Kapitałowa sprawuje kontrolę nad C Plus zgodnie z nową definicją kontroli i dotyczącymi jej wytycznymi zawartymi w MSSF 10. Zarząd stwierdził, że od momentu nabycia akcji w 2011 roku Grupa sprawuje kontrolę nad C Plus ze względu na bezwzględną wielkość posiadanych udziałów oraz wielkość względną i stopień rozproszenia udziałów pozostałych akcjonariuszy. Wobec tego zgodnie z wymogami MSSF 10 C Plus od czerwca 2011 r. jest spółką zależną Grupy Kapitałowej. Uprzednio traktowano ją jako jednostkę stowarzyszoną Grupy Kapitałowej i rozliczano zgodnie z metodą praw własności. Dodatkowo, jeżeli jednostka podlega wymogom MSR 33 „Zysk na akcję”, wymagane jest ujawnienie wpływu zastosowania nowych standardów na wysokość zysku i rozwodnionego zysku na akcję za okres porównawczy (tj. za 2013 rok).
Jakie konsekwencje mogą nastąpić w związku z zastosowaniem MSSF 11?
Przyjęcie MSSF 11 będzie miało największy wpływ na kształt sprawozdań finansowych w dwóch przypadkach: podczas przejścia z konsolidacji proporcjonalnej do metody praw własności oraz gdy zmieniana jest metoda praw własności na rozliczanie wspólnego działania wiersz po wierszu. W przypadku gdy w danej spółce obecnie stosowana jest konsolidacja proporcjonalna, wyniki oraz aktywa i pasywa współkontrolowanego podmiotu są konsolidowane w sprawozdaniach finansowych. Natomiast w metodzie praw własności ujęta zostanie jedynie pojedyncza pozycja w rachunku zysków i strat oraz w sprawozdaniu z sytuacji finansowej, co może doprowadzić do zmiany w kwotach w rachunku zysków i strat oraz niektórych wielkości bilansowych, np. salda zadłużenia czy sumy bilansowej.
Z kolei w przypadku przejścia z metody praw własności na wspólne działanie dojdzie do odwrotnego efektu niż w wyżej wymienionej sytuacji.
Na co więc trzeba zwrócić uwagę?
W poprzednich latach były liczne przypadki, że spółki rozliczały posiadane udziały we wspólnych przedsięwzięciach konsolidacją proporcjonalną. Ze względu na skalę zjawiska oraz zróżnicowanie ich ujmowania warto szczególnie przyglądać się danym finansowym związanym z tymi przedsięwzięciami oraz dokładnie zapoznawać się z notami wyjaśniającymi wpływ nowych standardów na sprawozdania finansowe spółek. Taka szczegółowa analiza pozwoli odróżnić zmiany danych finansowych, które są wynikiem zmian w standardach, od faktycznych zmian ekonomicznych czy zmian struktury grupy kapitałowej. Dzięki temu będzie można uniknąć niepotrzebnych nieporozumień, np. w sytuacji gdy w momencie przyjęcia nowych standardów wystąpią znaczące spadki sald bilansowych oraz rachunku zysków i strat, które mogą wpłynąć na kowenanty kredytowe.
Czego więcej będzie można się dowiedzieć z nowych ujawnień?
Część wymogów dotyczących ujawniania informacji przeniesiono z dotychczasowych standardów do MSSF 12. Przewidziano też wiele dodatkowych, całkiem nowych ujawnień. Warto w szczególności zwrócić uwagę na nowe rozwiązanie. Polega ono na poszerzeniu opisów słownych i wartościowych, tak aby wyjaśniały, w jaki sposób dokonano oceny kontroli nad poszczególnymi jednostkami, oraz na wprowadzeniu wymogu przedstawienia opisów słownych dotyczących jednostek strukturyzowanych wyłączonych z konsolidacji, w tym zamiaru zapewnienia im dodatkowego wsparcia, np. w celu utrzymania reputacji jednostki.