Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, każdy z polskich rezydentów ma nieograniczony obowiązek podatkowy. Powinien rozliczyć się z krajowym fiskusem od dochodów polskich i zagranicznych, w tym od emerytur.
O tym, czy od takiego świadczenia przekazanego z zagranicy osobie mającej miejsce zamieszkania w Polsce będzie pobrana w kraju danina, decydują umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Te zazwyczaj oparte są na treści Modelowej Konwencji OECD w sprawie podatków od dochodu i majątku. Wynikająca z jej art. 18 generalna zasada przewiduje, że emerytury, renty i inne podobne świadczenia wypłacane z tytułu wcześniejszej pracy najemnej osobie mającej miejsce zamieszkania w danym państwie podlegają daninie właśnie w tym kraju. Inaczej traktowane są emerytury wypłacane za pracę dla organów danego państwa, gdyż co do zasady daninę pobiera tamtejszy fiskus. W innym kraju będą opodatkowane, jeśli wypłacane są jego rezydentowi i jednocześnie obywatelowi.

Szczegółowe zasady

W zawieranych przez nasz kraj porozumieniach międzynarodowych przewidziane są trzy sposoby rozwiązania problemu podwójnego opodatkowania świadczeń emerytalnych.
● Pierwszy z nich zgodny jest z ogólną zasadą przewidzianą w Konwencji OECD. W ten sposób polski emeryt pobierający świadczenie np. z Austrii zapłaci daninę w naszym kraju.
● Drugi scenariusz to opodatkowanie emerytury tylko w kraju, z którego przekazywane są płatności. Dotyczy to np. emerytury polskiego rezydenta wypłacanej przez Ukrainę.
● Trzecie rozwiązanie przewiduje na przykład obowiązująca jeszcze do 2014 r. stara umowa międzynarodowa ze Stanami Zjednoczonymi. Wynika z niej, że oba kraje mają prawo do pobrania daniny od świadczenia dla polskiego emeryta. Dzieje się tak, gdyż nie zawiera ona szczegółowych rozwiązań dotyczących emerytów i w związku z tym stosuje się zasady ogólne zapisane w art. 5 umowy. Dlatego od polskiego podatku można odliczyć ten zapłacony w USA, co w praktyce z uwagi na obowiązującą tam wysoką kwotę wolną od daniny nie było wielką pomocą dla polskich emerytów.
Możliwa jest jeszcze sytuacja, gdy emerytura wypłacana była z kraju, z którym Polska nie zawarła umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Przykładem takiego państwa jest Oman. Polak, który otrzymałby z tego kraju świadczenie emerytalne, musiałby podzielić się nim z fiskusem. W takim przypadku daninę pobiera się według zasad określonych w art. 27 ust. 9 i 9a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przepis ten nakazuje łączyć polskie dochody z zagranicznymi, a od wyliczonego od nich podatku odjąć kwotę równą daninie zapłaconej za granicą, ale nie większą niż ta, która przypada proporcjonalnie na dochód np. z Omanu.

Niemieckie wyjątki

Umowa międzynarodowa z naszym zachodnim sąsiadem mimo zapisania ogólnej zasady przewidzianej w Konwencji OECD zawiera bardzo ważny wyjątek. Zgodnie z jej art. 18 ust. 2 płatności otrzymywane przez osobę mającą miejsce zamieszkania w jednym umawiającym się państwie (np. Polska) z obowiązkowego systemu ubezpieczeń socjalnych drugiego umawiającego się państwa (Niemcy) podlegają opodatkowaniu tylko w tym drugim państwie. Potwierdza to interpretacja dyrektora Izby Skarbowej w Łodzi z 6 września 2012 r. (nr IPTPB2/415-375/12-4/Akr). W ten sposób Niemcy mają wyłączne prawo pobrania daniny zarówno od stałych świadczeń, jak i jednorazowych zasiłków pochodzących z tamtejszego obowiązkowego systemu ubezpieczeń społecznych. Emerytura opodatkowana tylko w Niemczech nie jest uwzględniana do obliczenia stopy procentowej (stawki opodatkowania) w Polsce.
Nasz fiskus pobierze podatek tylko od emerytury wypłacanej z dobrowolnego systemu ubezpieczeń takich jak np. kapitał zgromadzony w Pracowniczym Programie Emerytalno-Rentowym utworzonym i prowadzonym na podstawie niemieckich przepisów.

Nowa umowa z USA

Najprawdopodobniej od 2014 r. zmienią się zasady dotyczące rozliczania emerytur otrzymywanych z USA (jest już podpisana nowa umowa między oboma krajami, ale wymaga ratyfikacji). I tak polscy emeryci, którzy pobierają świadczenia wypłacane z amerykańskiego systemu zabezpieczenia społecznego, nie będą musieli odprowadzać od nich podatku dochodowego w Polsce. Daninę pobierze tylko amerykański fiskus, a w naszym kraju ich kwota będzie wykorzystana tylko do obliczenia stawki procentowej podatku, jaką przy rozliczeniu emeryt powinien zastosować do swoich krajowych dochodów.
Odmienna sytuacja dotyczyć będzie podatników, którzy otrzymują emerytury z prywatnych form zabezpieczenia emerytalnego odpowiadających naszemu III filarowi. Takie świadczenia opodatkowane będą tylko w Polsce.

Bank rozlicza

Część zagranicznych emerytur przekazywana jest za pośrednictwem banku lub poczty. W takim przypadku instytucje te są zobowiązane jako płatnicy podatku pobierać miesięczne zaliczki na PIT na podstawie art. 35 ust. 1 pkt 1 ustawy o tym podatku. Ich kwotę ustala się identycznie jak od emerytur krajowych, z tym, że odpowiednio stosuje się przepisy porozumień o unikaniu podwójnego opodatkowania. Dlatego, jeśli na ich podstawie takie świadczenie nie jest opodatkowane w Polsce, to płatnik nie ma obowiązku pobrania zaliczek.
Płatnikami najczęściej są banki, które są zobowiązane do pomniejszenia kwot emerytur o polską daninę. Podatnik dla swojego dobra powinien najpierw przedstawić informację o tym, że emerytura jest obciążona podatkiem dochodowym w obcym kraju (np. USA na gruncie starej umowy), a wtedy bank był zobowiązany do odliczenia kwoty zagranicznej daniny od tej pobieranej w Polsce. Jeśli emeryt nie przedstawił takiej informacji, to płatnik pobierał podatek według stawek skali podatkowej (18 proc., 32 proc.).
W praktyce jeśli wysokość przeliczonej na złotówki emerytury podatnika nie przekraczała górnej granicy pierwszego przedziału skali podatkowej (85 528 zł) i przedstawił on wcześniej odpowiednią informację o jej opodatkowaniu w USA, to płatnik nie miał obowiązku potrącania zaliczek. Jeśli dochód emerytów przekroczył w ciągu roku ten limit, to bank potrącał zaliczki stanowiące różnicę pomiędzy daniną zapłaconą w USA, a tą należną w Polsce według stawki 32 proc.
Zgodnie z art. 37 ustawy o PIT emeryt, który nie otrzymuje innych dochodów poza zagranicznym świadczeniem (nie dotyczy tych np. ze zbycia nieruchomości i innych określonych w art. 30–30c i 30e ustawy o PIT), nie korzysta z odliczeń ani preferencyjnych sposobów rozliczenia (wspólnie z małżonkiem lub z dzieckiem) i który złoży przed 10 stycznia roku następującego po roku podatkowym odpowiednie oświadczenie, upoważni tym samym bank do rocznego obliczenia podatku dochodowego na druku PIT-40.
W innym przypadku sam będzie musiał złożyć zeznanie roczne na druku PIT-36. Bank do końca lutego roku następującego po podatkowym sporządzał informację PIT-11, w której ma obowiązek wykazać kwotę wypłaconej emerytury z zagranicy, a także kwotę pobranych zaliczek na podatek. Taki dokument przekazywany był emerytowi oraz właściwemu dla niego urzędowi skarbowemu.

Samodzielny rachunek

Ze świadczenia, które wypłacane jest bez pośrednictwa polskiego banku lub poczty (np. na zagraniczne konto), emeryt powinien rozliczyć się sam – o ile jest ono w Polsce opodatkowane. Oznacza to, że ma obowiązek wpłacać w trakcie roku bez wezwania zaliczki na daninę według właściwej stawki (18 lub 32 proc.). Zgodnie z art. 44 ust. 1a pkt 2 i pkt 3a ustawy o PIT odprowadza się je do urzędu skarbowego do 20. dnia następnego miesiąca, a za grudzień w terminie złożenia zeznania podatkowego.

Najpopularniejsze kraje

Emerytury wypłacane z obowiązkowego systemu emerytalnego państw takich jak Norwegia, Niemcy czy Finlandia (tu wypłacane jednorazowo lub okresowo) nie są opodatkowane w Polsce. Właściwym sposobem unikania podwójnego opodatkowania w każdym z tych przypadków jest metoda wyłączenia z progresją. Poza Polską danina będzie także pobrana od jednorazowych wypłat z systemu emerytalnego Wielkiej Brytanii oraz poza pewnymi wskazanymi w umowie wyjątkami emerytury z Królestwa Danii (wyłączenie z progresją).
Przy tej metodzie opodatkowane w Polsce są emerytury otrzymywane z Włoch, Irlandii i Szwecji.
Także w naszym kraju opodatkowane będą świadczenia wypłacane przez Australię oraz Holandię z tą jednak różnicą, że przyjętym sposobem unikania podwójnego opodatkowania jest w tym przypadku metoda odliczenia proporcjonalnego.

Świadczenie w zeznaniu rocznym

● Gdy w umowie międzynarodowej obowiązuje metoda wyłączenia z progresją

Podatnik, który oprócz emerytury zagranicznej zwolnionej z opodatkowania w naszym kraju nie uzyskał innych dochodów opodatkowanych według skali, nie musi składać zeznania rocznego.

Jeśli emeryt osiągnął dochód krajowy, to powinien zwolnioną emeryturę wykazać w zeznaniu składanym w naszym kraju celem ustalenia stawki procentowej podatku, jaki zostanie pobrany od jego dochodów. Takie reguły dotyczą np. podatników pobierających świadczenia z publicznego systemu ubezpieczeń społecznych Finlandii.

● Gdy w umowie zastosowanie ma metoda odliczenia proporcjonalnego

Zeznanie roczne należy złożyć bez względu na to, czy emeryt uzyskał w naszym kraju dochody opodatkowane według skali, czy też nie. Ma wtedy obowiązek wykazać w zeznaniu rocznym zarówno kwotę zagranicznej emerytury, jak też sumę zapłaconego w drugim kraju podatku. W takiej sytuacji składa druk PIT-36 i załącznik PIT-ZG, przy czym ten ostatni – odrębnie dla każdego państwa i każdego podatnika (co ma znaczenie np. przy wspólnym rozliczeniu małżonków). Jeśli zagraniczne świadczenie zgodnie z umową podlega daninie w Polsce, to podatnik powinien je odpowiednio wykazać na druku PIT-36. Nie składa w takiej sytuacji załącznika PIT-ZG.

Co ma zrobić otrzymujący pieniądze od ubezpieczyciela
Emerytury otrzymywane od zagranicznych instytucji przez polskich rezydentów podatkowych stanowią, co do zasady, przychód podlegający opodatkowaniu PIT, podobnie jak emerytury wypłacane przez ZUS. Świadczenia takie, wraz z innymi przychodami opodatkowanymi na ogólnych zasadach, podlega stawkom progresywnym, czyli 18 proc. i 32 proc.
Od emerytur zagranicznych w ciągu roku podatkowego należy rozliczać zaliczki na PIT. Jeżeli świadczenia uzyskiwane są za pośrednictwem polskiego banku, to on będzie płatnikiem dla tych zaliczek. W odmiennej sytuacji rozliczać je będzie sam podatnik emeryt.
Powyższe uzupełniają przepisy umów o unikaniu podwójnego opodatkowania. Zasadą z nich wynikającą jest opodatkowanie emerytury w kraju zamieszkania, czyli w tym przypadku wyłącznie w Polsce. Jednakże w wielu umowach zawarto szczególne zastrzeżenia dla emerytur pochodzących z systemów ubezpieczeń społecznych. Są one różnie sformułowane, ale zasadniczo przewidują, że takie świadczenia podlegają opodatkowaniu w kraju wypłaty, czyli poza Polską. W większości umów, których stroną jest Polska, do przychodu z emerytur zagranicznych ma zastosowanie metoda wyłączenia z progresją, wedle której przychód w Polsce jest zwolniony z opodatkowania, ale bierze się go pod uwagę przy obliczaniu stawki PIT. Niekiedy zastosowanie ma metoda zaliczenia proporcjonalnego. Polega ona na tym, że przychód zagraniczny wykazywany jest w Polsce, ale zaliczeniu na poczet PIT podlega podatek zapłacony od emerytury za granicą, do wysokości podatku, jaki byłby należny od tego przychodu w Polsce.
Jak wynika z powyższego, podatnicy emeryci i renciści, którzy uzyskują świadczenia z instytucji zagranicznych, powinni z dużą uwagą sprawdzać, czy oni sami albo ich banki odpowiednio rozpoznają obowiązek podatkowy. Jeżeli błędnie naliczają PIT (gdy nie jest należny), zaistnieje podstawa do stwierdzenia i zwrotu nadpłaty. Zdecydowanie bardziej ryzykowna jest jednak sytuacja odwrotna, gdy od świadczenia nie byłby potrącany PIT. W takim przypadku organy podatkowe nie tylko będą mogły dochodzić samego zaległego podatku, ale także odsetek od powstałych zaległości. Nie można także wykluczyć, że zdecydowałyby się na postawienie zarzutów karnych skarbowych.
Podstawa prawna
Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z 26 lipca 1991 r. (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.). Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od majątku, z 14 maja 2003 r. Umowa między Rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej a Rządem Stanów Zjednoczonych Ameryki o uniknięciu podwójnego opodatkowania i zapobieżeniu uchylaniu się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodu z 8 października 1974 r.