Standard ten spowodował, że ujmuje się jako aktywa składniki używane m.in. na podstawie umów najmu. Do tego wpłynął na wskaźniki zadłużenia, płynności i wypłacalności.
Międzynarodowy standard sprawozdawczości finansowej 16 Lea sing (dalej MSSF 16) obowiązuje za okresy roczne rozpoczynające się po 1 stycznia 2019 r. Jednak podmioty, które są zobligowane do przygotowywania sprawozdań śródrocznych na potrzeby np. giełdy, muszą go już uwzględniać w tych właśnie dokumentach. A więc przygotowując raporty za pierwsze półrocze 2019 r., po raz pierwszy uwzględniają ten standard, który może w istotny sposób wpłynąć na sprawozdania. Będą w nich bowiem wprowadzone nowe pozycje aktywów i zobowiązań, do tego będzie też inny sposób ujęcia kosztów w sprawozdaniu zysków i strat oraz pozostałych całkowitych dochodów.
Brak porównywalności
Większość jednostek korzysta z uproszczeń przy pierwszym zastosowaniu tego standardu, polegających na możliwości ujęcia zagregowanych jego skutków na 1 stycznia 2019 r. Dlatego nie będzie porównywalności danych prezentowanych w bilansie za pierwsze półrocze 2019 z danymi za ten sam okres 2018 r. Oznacza to, że spółki nie przekształcają danych za pierwsze półrocze 2018 r., tak jakby już wtedy MSSF 16 miał zastosowanie. Dane za zeszły rok nie zawierają więc informacji o wartości aktywów i zobowiązań wynikających z umów klasyfikowanych jako leasing według nowego standardu. A przecież analitycy powinni mieć możliwość ustalenia tych wskaźników w sposób porównywalny.
Generalnie wdrożenie MSSF 16 ma wpływ na prawie wszystkie powszechnie stosowane wskaźniki finansowe i miary efektywności, takie jak wskaźniki zadłużenia, wskaźnik płynności bieżącej, wskaźnik rotacji aktywów, wskaźnik pokrycia odsetek, zysk operacyjny przedsiębiorstwa przed potrąceniem odsetek od zaciągniętych zobowiązań oprocentowanych, podatków, amortyzacji wartości niematerialnych i prawnych oraz amortyzacji rzeczowych aktywów trwałych (EBITDA), zysk operacyjny, zysk netto, wskaźnik zysku na akcję, wskaźniki stopy zwrotu z zaangażowanego kapitału i operacyjne przepływy pieniężne. Zastosowanie MSSF 16 ma wpływ również na kowenanty zawarte w umowach kredytowych, ratingi kredytowe oraz koszty pożyczek. Może też znaleźć odzwierciedlenie w zmianach zachowania na rynku finansowym. Jest to związane z faktem, że koszty leasingu operacyjnego, które dawniej były rozliczone powyżej EBITDA, zostały zastąpione przez koszty amortyzacji aktywa z tytułu prawa do użytkowania. Dodatkowo przez MSSF 16 zostają ujęte odsetki obliczone od zdyskontowanych zobowiązań leasingowych oraz różnice kursowe z tytułu wyceny tych zobowiązań. [przykład 1]
Przykład 1. Wpływ MSSF na pozycje wynikowe (dane w mln zł)
| Stan na 30-06-2019 bez wpływu MSSF 16 | Wpływ MSSF 16 | Stan na 30-06-2019 z zastosowaniem MSSF 16 | Zmiana w proc. | |||||||
| Zysk brutto ze sprzedaży | 332 | 332 | 100,00 | |||||||
| Koszty działalności operacyjnej | 293,6 | 6,5 | 300,1 | 102,21 | ||||||
| Amortyzacja | 25,9 | 111 | 136,9 | 528,57 | ||||||
| Koszty najmu | 129,7 | -104,5 | 25,2 | 19,43 | ||||||
| Wynik na działalności operacyjnej | ‒ 113 | ‒ 6,5 | ‒ 119,5 | 105,75 | ||||||
| EBITDA | ‒ 87,1 | 104,5 | 17,4 | ‒ 19,98 | ||||||
| Koszty finansowe | 16,1 | 8,7 | 24,8 | 154,04 | ||||||
| Odsetki | 5,9 | 7,5 | 13,4 | 227,12 | ||||||
| Różnice kursowe | 1,2 | 1,2 | ||||||||
| Wynik netto | ‒ 128,9 | ‒ 15,2 | ‒ 144,1 | 111,79 | ||||||
Chodzi o to, że w dacie rozpoczęcia leasingu leasingobiorca wycenia zobowiązanie z tego tytułu w wysokości wartości bieżącej opłat leasingowych pozostających do zapłaty. Opłaty leasingowe dyskontuje się z zastosowaniem stopy procentowej leasingu, jeżeli stopę tę można z łatwością ustalić. W innym wypadku leasingobiorca stosuje krańcową stopę procentową leasingobiorcy. Ponadto ująć powinien aktywa z tytułu leasingu. W niektórych branżach ich wartość jest bardzo duża, bo specyfika działalność jednostki opiera się na korzystaniu z najmu i umów leasingu.
WAŻNE Spółki nie muszą prezentować szczegółowych objaśnień w sprawozdaniach półrocznych, co może utrudniać ocenę przez analityków czy inwestorów.
Obecnie przygotowywane i publikowane do końca sierpnia sprawozdania są pierwszymi półrocznymi raportami, w których te informacje się znajdą. Podkreślić należy, że raporty półroczne są raportami uproszczonymi, zatem jednostki nie mają obowiązku dokładnie opisywać, jaki wpływ na to sprawozdanie wywarła nowa regulacja prawna. Dlatego wielu czytelników sprawozdań może nie mieć świadomości, o ile i w jaki sposób standard zmienił dane liczbowe spółki. Spółki mogą, ale nie muszą pokazać, jak wzrosły ich aktywa i zobowiązania oraz czy zmieniły się wskaźniki. [przykłady 2 i 3]
Przykład 2. Aktywa
Spółka działająca w branży modowej prowadząca działalność w galeriach handlowych rozpoznała umowy najmu sklepów jako umowy leasingu finansowego. Poniższe tabele pokazują zagregowany wpływ ujęcia aktywów (prawo do użytkowania aktywa) i zobowiązań z tytułu leasingu finansowego. Dane w mln zł.
| Stan na 30-06-2019 bez wpływu MSSF 16 | Wpływ MSSF 16 | Stan na 30-06-2019 z zastosowaniem MSSF 16 | Zmiana w proc. | |||||||
| Aktywa razem | 3319,30 | 2403,70 | 5723,00 | 172 proc. | ||||||
| Aktywa trwałe | 1198,60 | 2403,70 | 3602,30 | 301 proc. | ||||||
| W tym prawo do użytkowania aktywów | ‒ | 2403,70 | 2403,70 | |||||||
| Stan na 30-06-2019 bez wpływu MSSF 16 | Wpływ MSSF 16 | Stan na 30-06-2019 z zastosowaniem MSSF 16 | Zmiana w proc. | |||||||
| Pasywa razem | 3319,30 | 2403,70 | 5723,00 | 172 proc. | ||||||
| Zobowiązania razem | 2269,00 | 2148,90 | 4417,90 | 195 proc. | ||||||
| W tym z tytułu leasingu | ‒ | 2418,90 | 2418,90 | |||||||
| Kapitały własne | 1050,30 | ‒ 15,20 | 1035,10 | ‒ 1 proc. | ||||||
Globalny wzrost pasywów to ich przyrost o 72 proc., przy czym wartość aktywów trwałych jest trzykrotnie wyższa, niż gdyby prawa do użytkowania aktywów nie ujmowano.
Przykład 3. Ze sprawozdania
| Wartość na 30-06-2019 | Wartość na 30-06-2019 bez MSSF 16 | Wartość na 30-06-2018 | ||||||
| Wskaźnik płynności bieżącej (aktywa obrotowe/zobowiązania krótkoterminowe) | 1,1 | 1,33 | 2,4 | |||||
Komentarz w sprawozdaniu: Wskaźnik płynności bieżącej Grupy XXX spadł z 2,40 do 1,33 przede wszystkim ze względu na wolniejszy wzrost aktywów obrotowych (wzrost o 20 proc.) względem wartości krótkoterminowych zobowiązań (wzrost o 116 proc.).
Spółka porównuje zatem wartości bez wpływu MSSF 16.
Skąd różnice
Przypomnijmy, że każda jednostka stosująca MSSF 16 musi dokonać przeglądu umów, które dają jej prawo do użytkowania różnych aktywów, czy nie są to umowy spełniające kryteria uznania ich za leasing finansowy. Przedmiotem analiz powinny być wszystkie umowy leasingu finansowego, leasingu operacyjnego, najmu krótkoterminowego oraz najmu długoterminowego, ale też umowy zakupu towarów powiązane z możliwością użytkowania aktywa. [przykład 4]
Przykład 4. Ukryta płatność
Spółka ABC jest stroną umowy, na podstawie której jest zobowiązana do zakupu kawy za nie mniej niż 500 zł miesięcznie. Umowa ta daje jej też prawo do nieodpłatnego korzystania z ekspresu do kawy. W istocie umowa ta jest umową spełniającą wymogi MSSF 16, jednostka uzyskuje bowiem prawo do korzystania z aktywa – ekspresu. Płatność za takie użytkowanie zawiera się w cenie kawy.
Aby umowa została zakwalifikowana do umowy leasingu, zgodnie z MSSF 16 muszą być spełnione określone warunki. [ramka 1] Jednostki mają jednak możliwość zastosowania uproszczenia dotyczącego umów. Zastosowanie przez spółkę takiego uproszczenia zobowiązuje ją do stosowania go w całym okresie obowiązywania standardu. [ramka 2]
Ramka 1
Warunki, jakie muszą być spełnione, aby umowa została zakwalifikowana do umowy leasingu zgodnie z MSSF 16
1. Musi dotyczyć zidentyfikowanego składnika aktywów, dla którego dostawca nie ma istotnego prawa do zamiany.
2. Powinna dawać korzystającemu prawo kontroli użytkowania zidentyfikowanego składnika aktywów przez określony czas. Oznacza to, że korzystający ma prawo do pobierania korzyści ekonomicznych płynących z wykorzystywania danego składnika oaz prawo decydowania o jego wykorzystaniu.
3. Musi być odpłatna jako całość.
4. Okres trwania umowy leasingu został zdefiniowany jako nieodwoływalny okres obowiązywania umowy leasingu, obejmujący także możliwe okresy przedłużenia umowy, jeżeli leasingobiorca ma wystarczającą pewność, że skorzysta z tej możliwości, oraz możliwe okresy wypowiedzenia umowy leasingu. Okres nie musi być wyrażony w jednostkach czasu, może być również oznaczony drogą ustalenia zakresu użytkowania umowy, np. ilości produkcji, do wytworzenia której składnik aktywów będzie wykorzystywany.
Ramka 2
Uproszczenia dotyczyć mogą umów:
- krótkoterminowych
– To umowa leasingu bez możliwości zakupu składnika aktywów, zawarta na okres krótszy niż 12 miesięcy. Jeżeli jednostka zdecyduje się stosować uproszczenie dla danego składnika aktywów, to musi je stosować w sposób konsekwentny dla całej klasy aktywów stanowiących przedmiot leasingu. W zakres krótkoterminowych umów wchodzą umowy najmu okazjonalnego, sezonowego i tymczasowego.
- niskowartościowych
– Podstawą oceny niskiej wartości powinna być wartość nowego składnika aktywów. Odnosi się to do umów leasingu dotyczących aktywów, których wartość nie przekraczała niskiej jednostkowej wartości 5 tys. dolarów amerykańskich. W zakres niskowartościowych umów najmu wchodzą najczęściej umowy najmu drukarek, logotypów, kas fiskalnych, terminali płatniczych itp.
W dacie rozpoczęcia stosowania MSSF 16 jednostka wycenia składnik aktywów z tytułu prawa do użytkowania według kosztu. Powinien on obejmować:
- kwotę początkowej wyceny zobowiązania z tytułu leasingu,
- wszelkie opłaty leasingowe zapłacone w dacie rozpoczęcia lub przed tą datą, pomniejszone o wszelkie otrzymane zachęty leasingowe,
- wszelkie początkowe koszty bezpośrednie poniesione przez leasingobiorcę,
- szacunek kosztów, które mają zostać poniesione przez leasingobiorcę w związku z demontażem i usunięciem bazowego składnika aktywów, przeprowadzeniem renowacji miejsca, w którym się znajdował, lub przeprowadzeniem renowacji bazowego składnika aktywów do stanu wymaganego przez warunki leasingu, chyba że te koszty są ponoszone w celu wytworzenia zapasów.
W sprawozdaniu spółka powinna ujawnić, jaki był efekt zastosowania takiego podejścia do ujęcia aktywów i zobowiązań na 1 stycznia 2019. Nie musi natomiast prezentować informacji, jaka byłaby wartość aktywów i zobowiązań na 30 czerwca 2019 r. bez stosowania tego standardu. Jednak wiele jednostek ma w planach pokazanie takiej informacji (tak jak w przykładzie 1), aby czytelnicy sprawozdań mieli świadomość, jak znaczący jest wpływ nowej regulacji.
Przypomnieć trzeba, że w dacie rozpoczęcia umowy (a w szczególnym roku 2019 na 1 stycznia) opłaty leasingowe zawarte w wycenie zobowiązania z tytułu leasingu obejmować powinny opłaty za prawo do użytkowania bazowego składnika aktywów podczas okresu leasingu, które pozostają do zapłaty:
- stałe opłaty leasingowe (w tym zasadniczo stałe opłaty leasingowe określone w paragrafie B42 standardu MSSF 16) pomniejszone o wszelkie należne zachęty leasingowe,
- zmienne opłaty leasingowe, które zależą od indeksu lub stawki, wycenione początkowo z zastosowaniem tego indeksu lub tej stawki zgodnie z ich wartością w dacie rozpoczęcia,
- kwoty, których zapłaty przez lea singobiorcę oczekuje się w ramach gwarantowanej wartości końcowej,
- cenę wykonania opcji kupna, jeżeli można z wystarczającą pewnością założyć, że leasingobiorca skorzysta z tej opcji (ocenionej z uwzględnieniem czynników określonych w paragrafach B37–B40 standardu MSSF 16),
- kary pieniężne za wypowiedzenie leasingu, jeżeli w warunkach leasingu przewidziano, że leasingobiorca może skorzystać z opcji wypowiedzenia leasingu.
Zmienne opłaty leasingowe, które zależą od indeksu lub stawki, o których mowa powyżej, obejmują na przykład opłaty powiązane z indeksem cen konsumpcyjnych, opłaty powiązane z referencyjną stopą procentową lub opłaty, które zmieniają się, aby odzwierciedlić zmiany w stawkach czynszów na wolnym rynku. I te wartości zostają ujawnione w sposób zagregowany w sprawozdaniu półrocznym jako zobowiązania z tytułu leasingu. Powinny być one podzielone na część do zapłaty w ciągu najbliższych 12 miesięcy (krótkoterminowe) i pozostałe (długoterminowe). Podział ten pokazany powinien być w sprawozdaniu z sytuacji finansowej (bilansie).
Wartość wyniku finansowego
Trzeba pamiętać, że MSSF 16 wpływa także na wartość wyniku finansowego i jego poszczególnych składowych. Wydatki związane z wykorzystaniem aktywów będących przedmiotem lea singu według dotychczasowych regulacji ujęte były w kosztach najmu. Według MSSF 16 prezentowane powinny być zaś w pozycji amortyzacja oraz w kosztach finansowych jako koszty odsetek. Wycena zobowiązania z tytułu leasingu jest okresowo rozliczana z płatnościami leasingowymi. Aktywa z tytułu prawa do użytkowania są amortyzowane najczęściej liniowo, natomiast zobowiązania z tytułu umów leasingowych rozliczane są efektywną stopą procentową. W wyniku zastosowania MSSF 16 zwykle jednostka ujmuje w kosztach bieżących następujące pozycje:
- koszty amortyzacji aktywa z tytułu prawa do użytkowania,
- koszty odsetek,
- wynik różnic kursowych,
- koszty zakończenia umów leasingowych.
Dlatego następuje znacząca zmiana kosztów usług obcych – jednostki nie prezentują już kosztów najmu. Znacznie wzrastają koszty amortyzacji. Następuje też przesunięcie kosztów z podstawowej działalności operacyjnej, ta część opłat, która przypada na odsetki, rozliczanie dyskonta czy różnice kursowe będzie bowiem prezentowana jako koszty finansowe, a nie podstawowej działalności operacyjnej. Poprawi się zatem wynik EBITDA.
Przepływy pieniężne
Spółki i analitycy powinni też pamiętać, że nowe regulacje wpłyną na klasyfikację wpływów i wydatków w sprawozdaniu z przepływów pieniężnych. Wydatki z tytułu najmu dotychczas prezentowane jako wydatki z działalności operacyjnej są w istocie MSSF 16 spłatą zobowiązań finansowych i odsetek w ramach działalności finansowej.