Zmianę przewiduje projekt nowelizacji dwóch ustaw o podatku dochodowym, ale w tym zakresie będzie ona dotyczyć tylko ustawy o PIT. W ustawie o CIT już dziś jest analogiczny przepis – art. 14a – dotyczący przeniesienia własności nieruchomości w zamian za zwolnienie z długu (z łac. datio in solutum).

Niejednolite orzecznictwo

Ministerstwo Finansów uzasadnia zmianę w PIT wątpliwościami, które są dzisiaj. Z wielu orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego wynika, że w takiej sytuacji podatkowy przychód nie powstaje. Nie dochodzi bowiem do odpłatnego zbycia w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy PIT, ponieważ przenoszący własność nie uzyskuje żadnego przysporzenia w rozumieniu art. 9 ust. 1 i ust. 2 ustawy PIT. Brak zatem przyrostu majątku, czyli zwiększenia aktywów zbywcy.

W innych wyrokach, np. z 16 maja 2019 r. (sygn. akt II FSK 3330/18), NSA uznał jednak inaczej. Stwierdził, że przeniesienie własności lokalu w ramach datio in solutum jest w istocie odpłatnym zbyciem, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a ustawy PIT. Odpłatność (płatność) nie musi mieć charakteru pieniężnego w postaci konkretnego przepływu gotówkowego. Może oznaczać także uzyskanie świadczenia wzajemnego w postaci zapłaty w naturze (otrzymanie w zamian innych rzeczy lub praw) – wyjaśnił NSA. Uznał więc, że płatnością może być również zwolnienie z długu czy potrącenie wzajemnych wymagalnych wierzytelności (zmniejszenie pasywów zbywcy).

Będzie nowy przepis...

MF chce, aby wynikało to wprost z nowego ust. 2a w artykule 19 ustawy o PIT. Projektowany przepis zakłada, że: „Przychodem z odpłatnego zbycia nieruchomości lub praw majątkowych oraz innych rzeczy, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8, w celu uregulowania w całości lub w części zobowiązania, w tym z tytułu zaciągniętej pożyczki (kredytu), jest wysokość zobowiązania uregulowanego w następstwie takiego odpłatnego zbycia. Jeżeli jednak wartość rynkowa tych rzeczy lub praw jest wyższa niż wysokość zobowiązania uregulowanego tymi rzeczami lub prawami, przychód ten określa się w wysokości wartości rynkowej, przy czym przepisy ust. 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio.”

... ale i wątpliwości

- Przepis ten należałoby jednak dopracować, bo w obecnym kształcie może on budzić wątpliwości – mówi Agnieszka Wnuk, doradczyni podatkowa i partnerka w Quide. Wyjaśnia, że może nie być jasne, czy przychód powstanie tylko, gdy dojdzie do przeniesienia nieruchomości w miejsce spełnienia świadczenia pieniężnego w okresie pięciu lat, czy również później.

Skąd akurat pięć lat? Termin ten wynika z obecnego art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT. Zgodnie z tym przepisem podatkowy przychód powstaje, gdy do odpłatnego zbycia nieruchomości i praw do nich dochodzi przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie.

- Patrząc na umieszczenie projektowanego przepisu, można przyjąć, że najpierw trzeba będzie spojrzeć, czy przychód w ogóle powstaje, bo nie minęło pięć lat od nabycia (art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT), a dopiero potem, na podstawie nowego art. 19 ust. 2a ustawy o PIT, ustalić jego wysokość – zwraca uwagę ekspertka.

Nie wiadomo więc – mówi – jak do tego podejdą organy podatkowe. Słowem, czy nie będą chciały opodatkować przychodu z transakcji niezależnie od tego, kiedy do niej doszło.

Agnieszka Wnuk zwraca uwagę na jeszcze jedną wątpliwość.

Spłata podatku nieruchomością

Nowy przepis nie powinien natomiast mieć zastosowania w sytuacji, w której podatnik przenosi własność np. nieruchomości na rzecz gminy lub państwa, aby uregulować swoje zobowiązania podatkowe. Taką możliwość przewiduje art. 66 ordynacji podatkowej.

Nie odnosi się wprost do niej projektowany art. 19 ust. 2a ustawy o PIT (dotyczący przeniesienia własności nieruchomości w zamian za zwolnienie z długu), podobnie zresztą jak obecny art. 14a ustawy o CIT.

Co prawda skarbówka również i w takiej sytuacji żąda od firm zapłaty podatku na podstawie art. 14a ustawy o CIT, ale takiej profiskalnej wykładni sprzeciwia się Naczelny Sąd Administracyjny. W wyroku z 20 listopada 2024 r. (II FSK 253/22) NSA wyjaśnił, że gdyby intencją ustawodawcy było zaliczenie do przychodów skutków czynności dokonywanych w trybie art. 66 ordynacji, to dałby temu wyraz w treści art. 14a ustawy o CIT poprzez zawarcie odesłania (bądź też w treści innych przepisów regulujących pojęcie przychodu).

Podobnie NSA orzekł 25 kwietnia 2024 r. (II FSK 931/21). Stwierdził, że wygaśnięcie w ten sposób zobowiązania podatkowego „nie rodzi po stronie podatnika powstania przychodu, a zawarcie umowy przeniesienia własności np. nieruchomości na rzecz gminy, stanowi element procedury wygaszania zobowiązania podatkowego wymagany ustawą – Ordynacja podatkowa”.

Etap legislacyjny

Projekt nowelizacji ustawy o PIT, o CIT oraz niektórych innych ustaw (nr UD116) – w konsultacjach