rozwiń ›

Inaczej zakończyła się sprawa rozstrzygnięta wyrokiem z 1 lipca 2025 r. (sygn. akt I FSK 912/22). NSA uznał wtedy, że firma nie zapłaci VAT od odszkodowania otrzymanego za rozbiórkę części budynku. Pisaliśmy o tym tu Odszkodowanie za rozbiórkę jest bez VAT (DGP nr 147/2025).

- Najnowszy wyrok może być postrzegany jako ostrzeżenie: posługiwanie się pojęciami zdefiniowanymi w kodeksie cywilnym (jak pojęcie „odszkodowanie”) wcale nie przesądza o kwestii opodatkowania VAT – komentuje Daniel Więckowski, doradca podatkowy, partner w Kancelarii LTCA. Jego zdaniem w najnowszej sprawie NSA zasadnie potraktował wypłatę odszkodowania jako zapłatę za usługę podlegającą VAT.

Usługa to nie tylko działanie

- Zarówno unijny prawodawca, jak i polskie organy podatkowe identyfikują „usługę” również wtedy, gdy świadczenie polega na tolerowaniu jakiejś sytuacji w zamian za wynagrodzenie – wyjaśnia Daniel Więckowski.

Tak też wynika z art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy o VAT, który przez świadczenie usług rozumie również „zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji”.

Konieczna rozbiórka budynku

W sprawie rozpoznanej 1 lipca 2025 r. chodziło o kwotę wypłaconą spółce w formie rekompensaty za rozbiórkę części budynku położonego na działce będącej w użytkowaniu wieczystym tej firmy. Budynek znajdował się częściowo na działce objętej decyzją o realizacji inwestycji drogowej, a częściowo na sąsiedniej, nieobjętej decyzją. Wskutek rozbiórki części budynku na wywłaszczonym gruncie okazało się, że trzeba rozebrać także pozostałą część, która utraciła swoją funkcjonalność.

W tej sprawie zarówno sądy obu instancji orzekły, że otrzymane przez spółkę od gminy odszkodowanie nie podlega opodatkowaniu. Wzięły pod uwagę to, że wypłacone kwoty mają wyrównać spółce poniesioną przez nią stratę majątkową, będącą skutkiem utraty przez część budynku wartości użytkowej. W uzasadnieniu wyroku NSA podkreślił, że aby można było mówić o opodatkowanej usłudze, należałoby stwierdzić konkretną korzyść po stronie gminy. W tej sprawie sąd się tego nie dopatrzył.

„Jeśli sprawca szkody w postaci zniszczenia rzeczy lub podmiot ustawowo odpowiedzialny za takie zniszczenie pokrywa wartość tej szkody, to mamy do czynienia z wypłatą odszkodowania, a nie ze stosunkiem gospodarczym. Pokrywający wartość tej rzeczy (...) nie odnosi bowiem żadnej własnej korzyści z faktu, że rzecz już nie istnieje lub nie nadaje się do użycia” – wyjaśnił sąd kasacyjny (I FSK 912/22).

To odszkodowanie czy wynagrodzenie za usługę?

Najnowszy wyrok NSA dotyczył odszkodowania za rozbiórkę dwóch budynków będących własnością spółki, zlokalizowanych na działkach, które znajdowały się w jej użytkowaniu wieczystym. Spółka zawarła z gminą umowę najmu, której celem było przeznaczenie działek pod inwestycję polegającą na budowie węzła drogowego wraz z infrastrukturą towarzyszącą.

Prezydent miasta, jako organ władzy publicznej działający na podstawie tzw. specustawy drogowej (Dz.U. 2003 nr 80 poz. 721), wydał zezwolenie na realizację inwestycji. Decyzja nakładała ograniczenia w korzystaniu z działek, w tym obowiązek rozbiórki budynków i zapewnienia dostępu do nieruchomości na potrzeby przyszłej infrastruktury. Działki pozostały jednak w użytkowaniu wieczystym spółki.

Co prawda przewidziano zawarcie odrębnej umowy w sprawie rozliczenia wartości wyburzonych budynków, ale ostatecznie taka umowa nie została podpisana. Zamiast tego prezydent miasta wydał decyzję, w której przyznał spółce odszkodowanie za szkodę polegającą na rozbiórce budynków znajdujących się na działkach.

Spółka uważała, że kwota ta jest dla niej odszkodowaniem, które nie jest opodatkowane VAT. Podkreślała, że nie wykonała na rzecz gminy żadnych czynności, więc nie może to być wynagrodzenie za świadczenie usług.

Usługa to także tolerowanie

Nie zgodził się z nią dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej. Wyjaśnił, że świadczenie usług w rozumieniu ustawy o VAT to nie tylko działanie, ale także zaniechanie lub tolerowanie określonych czynności lub sytuacji (art. 8 ust. 1 pkt 2). Stwierdził, że w tej sprawie odszkodowanie było wynagrodzeniem dla spółki za usługę polegającą na ograniczeniu możliwości korzystania z nieruchomości oraz akceptacji rozbiórki budynków. Spółka nie może korzystać z budynków w związku z koniecznością ich rozbiórki i jednocześnie została wynagrodzona w postaci wypłaconego jej odszkodowania – wyjaśnił. Uznał więc, że spółka musi zapłacić VAT od otrzymanych kwot.

Jest usługa, jest VAT

Tego samego zdania był Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (sygn. akt III SA/Wa 2082/21). Orzekł, że wypłacone na rzecz spółki świadczenie pieniężne nie stanowi odszkodowania, lecz wynagrodzenie za usługę. Wyjaśnił, że choć w decyzji prezydenta miasta mowa była o odszkodowaniu, to sama nazwa nie przesądza o jego rzeczywistym charakterze.

Sąd podkreślił, że odszkodowanie nie wiąże się z żadnym świadczeniem wzajemnym. Natomiast w tej sprawie istniał związek pomiędzy zachowaniem spółki a wypłaconą jej kwotą. Beneficjentem świadczenia jest władza publiczna, która dzięki temu może realizować inwestycję drogową – wskazał WSA.

Ważny wyrok TSUE

Tak samo orzekł NSA. Orzekł, że w tym wypadku mamy do czynienia z usługą, a przyznane spółce odszkodowanie jest w istocie zapłatą za tę usługę.

W uzasadnieniu sędzia Mariusz Golecki przywołał wyrok TSUE z 11 lipca 2024 r. w sprawie C-182/23. Wynikało z niego, że przeniesienie własności działek w trybie wywłaszczenia, w zamian za zapłatę odszkodowania właścicielowi gruntu, jest opodatkowane VAT, jeżeli właściciel jest podatnikiem VAT i działa w takim charakterze.

Wyrok dotyczył wprawdzie wywłaszczenia rolnika, ale – jak zaznaczył sędzia Golecki – unijny trybunał stwierdził w nim wprost, że jeżeli ten, kto otrzymuje odszkodowanie, jest VAT-owcem, to należy naliczyć podatek.

Wyrok NSA z 3 września 2025 r., sygn. akt I FSK 1428/22