Odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości rolnej jest z VAT

Rolnik rozliczający VAT na zasadach ogólnych zapłaci podatek od odszkodowania, które otrzyma, gdy państwo zabierze mu grunt pod budowę drogi, a działka ta należy do jego majątku firmowego – orzekł Trybunał Sprawiedliwości UE w polskiej sprawie

Zdaniem trybunału podatek trzeba uiścić, nawet jeśli rolnik nie prowadzi działalności w zakresie obrotu nieruchomościami i nie podjął żadnych czynności w celu przeniesienia własności na Skarb Państwa.

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wywłaszczenie dotyczy gruntu, który należy do majątku prywatnego. Czy faktycznie tak jest? – to powinien za każdym razem oceniać sąd krajowy (w tym przypadku polski sąd administracyjny) – wyjaśnił TSUE.

Wywłaszczenie a podatek

Chodziło o rolnika, który w styczniu 2013 r. zarejestrował się jako podatnik VAT. Wcześniej (w 2003 r.) oraz po rejestracji dla celów VAT (2015 r.) kupił grunty, by powiększyć powierzchnię swojego gospodarstwa. Zakupy te były bez VAT.

W 2017 r. wojewoda wydał decyzję o wywłaszczeniu rolnika z części gruntów w zamian za odszkodowanie. Działki te były niezbędne do budowy drogi.

Aż do momentu, kiedy rozpoczęło się postępowanie wywłaszczeniowe, grunty były wykorzystywane do produkcji rolnej (opodatkowanej VAT). Potem jednak rolnik nie przygotowywał ich już do zbioru traw i wycofał się z dopłat bezpośrednich. Nie podejmował zarazem żadnych czynności, które mogłyby ułatwić przeniesienie własności działek.

Rolnik uważał, że w związku z wywłaszczeniem nie działa jako podatnik VAT, a więc nie musi płacić podatku od otrzymanego odszkodowania.

Innego zdania był dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej. Stwierdził, że wywłaszczenie czynnego podatnika VAT nie jest tym samym, co nieopodatkowane rozporządzanie majątkiem prywatnym.

Przywołał też art. 14 ust. 2 lit. a dyrektywy VAT i jego polski odpowiednik, czyli art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT. Z obu tych przepisów wynika, że odpłatną dostawą towarów jest „przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie”. Wywłaszczenie gruntu należącego do podatnika VAT w zamian za odszkodowanie było więc transakcją opodatkowaną – uznał dyrektor KIS.

Interpretację tę uchylił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (sygn. akt III SA/Wa 23/18). Zwrócił uwagę na to, że rolnik nie podejmował żadnych czynności mających na celu sprzedaż działek, a decyzja o wywłaszczeniu zapadła wbrew jego woli. Wywłaszczenie nie było więc związane z opodatkowaną działalnością rolniczą i rolnik nie działał jako podatnik VAT – orzekł WSA.

Więcej wątpliwości nabrał Naczelny Sąd Administracyjny. Dlatego skierował pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE (I FSK 923/19).

VAT tylko od majątku firmowego

Unijny trybunał przypomniał, że zgodnie z art. 14 ust. 2 lit. a dyrektywy VAT przeniesienie własności towaru z mocy prawa w zamian za odszkodowanie jest opodatkowane, jeżeli są spełnione trzy przesłanki. Po pierwsze, musi nastąpić samo przeniesienie prawa własności, po drugie, musi ono być związane z nakazem wydanym przez organ władzy publicznej lub w jego imieniu albo też z mocy prawa. Po trzecie, musi nastąpić wypłata odszkodowania. TSUE nawiązał tu do swojego wyroku z 13 czerwca 2018 r. (C-665/16).

W sprawie, którą teraz rozpatrywał, uznał, że dwie pierwsze przesłanki zostały bezspornie spełnione. Co do trzeciej, to jej spełnienie powinny każdorazowo oceniać sądy krajowe – stwierdził.

Jeśli więc NSA potwierdzi, że wywłaszczenie dotyczyło działek, które były wykorzystywane przez rolnika (podatnika VAT) do działalności gospodarczej, to mamy do czynienia z odpłatną dostawą opodatkowaną VAT. I nie ma znaczenia, że rolnik nie prowadzi działalności w zakresie obrotu nieruchomościami ani nie podjął jakichkolwiek działań ułatwiających wyzbycie się nieruchomości.

Jeśli jednak sąd stwierdzi, że transakcja została dokonana w ramach zarządzania częścią majątku prywatnego nieprzeznaczonego do prowadzenia działalności rolniczej, to należałoby uznać, że transakcja jest bez VAT – zastrzegł unijny trybunał.©℗

Wyrok niekorzystny dla wielu wywłaszczonych rolników

Stanowisko TSUE może nieść za sobą niekorzystne skutki dla rolników, będących podatnikami VAT z tytułu prowadzonej działalności rolniczej, którzy zostali wywłaszczeni za odszkodowaniem. Prawdopodobnie wielu z nich nie było świadomych, że w takim przypadku mogą być zmuszeni do zapłaty VAT (o ile dostawa nieruchomości nie będzie korzystała ze zwolnienia od VAT), a tym samym realna wartość odszkodowania może być znacząco mniejsza.

Dotychczasowe orzecznictwo TSUE w zakresie zbywania nieruchomości przez rolników skupiało się na ustaleniu, czy zbywca podejmował aktywne działania w zakresie obrotu nieruchomościami, angażując środki podobne do wykorzystywanych przez producentów, handlowców i usługodawców (np. uzbrojenie terenu, działania marketingowe czy też udzielenie pełnomocnictwa kupującemu do działania w imieniu sprzedającego).

W świetle najnowszego wyroku wystarczającą przesłanką dla opodatkowania będzie wykorzystywanie gruntu dla celów działalności gospodarczej (w tym rolniczej). Co jednak istotne, wywłaszczenie nie podlegałoby VAT, gdyby wywłaszczany grunt stanowił majątek rolnika nieprzeznaczony do prowadzenia działalności rolniczej.©℗

orzecznictwo