Działalność gospodarczą na terenie UE można rozliczać w VAT na różne sposoby

Jednak w tym samym kraju podatnik nie może opłacać lokalnego podatku i korzystać ze zwolnienia w ramach procedury SME. Wariant, który wybierze w jednym państwie unijnym, nie ma wpływu na sytuację tego podmiotu w pozostałych.

Podatnicy VAT i podatków od wartości dodanej innych państw członkowskich Unii Europejskiej, którzy prowadzą działalność w niewielkim zakresie, mogą skorzystać ze zwolnienia od podatku w innych państwach członkowskich niż kraj ich siedziby. Chodzi o zwolnienie w ramach procedury SME, które członkowie Unii Europejskiej powinni wdrożyć z początkiem 2025 r. Istotą tego mechanizmu jest to, że przedsiębiorca, który nie ma siedziby działalności gospodarczej w danym państwie, a wykonuje działalność w ograniczonym zakresie, może uchronić się przed obowiązkiem zapłaty w nim podatku, a w efekcie również rejestracji, właśnie wybierając uprzednio zastosowanie procedury SME.

Polski prawodawca wprowadził od 2025 r. stosowne unormowania dotyczące procedury SME, dzięki którym krajowi podatnicy mogą korzystać z przywileju takiego zwolnienia. Wersja „eksportowa”, tj. dla polskich podatników, którzy co do zasady winni opodatkować swoją sprzedaż w innym państwie członkowskim, a wolą tego uniknąć, uregulowana jest w art. 113b ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 361; ost.zm. Dz.U. z 2024 r. poz. 1911; dalej: ustawa o VAT).

Wymagania nie są szczególnie skomplikowane, trzeba jednak pamiętać o tym, że aby zastosować zwolnienie, konieczne jest wypełnienie warunków formalnych i materialnych. Z art. 113b ust. 1 ustawy o VAT wynika, że podatnik, który spełni takie dwie przesłanki:

• ma siedzibę działalności gospodarczej na terytorium Polski i
• roczny obrót podatnika na terytorium Unii Europejskiej nie przekroczył w poprzednim ani bieżącym roku podatkowym 100 tys. euro,

może skorzystać ze zwolnienia dla dostaw towarów i świadczenia usług w państwie członkowskim innym niż Rzeczpospolita Polska, na warunkach określonych przez to państwo członkowskie, jeżeli implementowało ono rozwiązania SME. Tak więc, stosowanie zwolnienia przez polskiego podatnika jest uzależnione od tego, czy:

• spełnia on warunki normatywne określone w art. 113b ustawy o VAT,
• dane państwo wprowadziło mechanizm SME,
• podatnik spełnia ogólnowspólnotowe i lokalne wymogi dla stosowania zwolnienia (chodzi również o lokalny próg zwolnienia dla danego państwa).

To, czy i na jakich warunkach poszczególne państwa godzą się na stosowanie zwolnienia w ramach procedury SME, można sprawdzić na stronie Komisji Europejskiej https://sme-vat-rules.ec.europa.eu/national-vat-rules_en?prefLang=pl?prefLang=pl).

Jest wręcz tak, że podatnik musi złożyć VAT-R, jeżeli przed zgłoszeniem zamiaru stosowania zwolnienia w ramach SME nie zarejestrował się dla potrzeb polskiego VAT. Zatem podatnik chcący stosować takie zwolnienie składa naczelnikowi Drugiego Urzędu Skarbowego Warszawa-Śródmieście powiadomienie o tym (uprzednie powiadomienie), ewentualnie uprzednio składając VAT-R.

Takie uprzednie powiadomienie zawiera dane podatnika, informację o państwie członkowskim lub państwach członkowskich, w których podatnik zamierza korzystać ze zwolnienia, a także dane dotyczące rocznego obrotu na terytorium UE tego podatnika w poprzednim i bieżącym roku podatkowym. Na jego podstawie organ podatkowy – pod warunkiem pozytywnej weryfikacji – nadaje lub potwierdza polski numer identyfikacyjny EX.

Możliwe jest zarówno poszerzanie, jak i ograniczenie listy państw, w których podatnik stosuje zwolnienie.

Podatnik, który dokonał uprzedniego powiadomienia, musi się liczyć z tym, że zwolnienie działa nieco inaczej niż „zwykłe” krajowe zwolnienie stosowane na podstawie art. 113 ustawy o VAT. Otóż, podatnik taki jest obowiązany do składania właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego:

• informacji kwartalnej – w terminie miesiąca od końca kwartału, przy czym termin ten upływa również, gdy ostatni dzień terminu przypada na sobotę lub dzień ustawowo wolny od pracy;
• korekty informacji kwartalnej – niezwłocznie, w przypadku zmian w informacji kwartalnej.

Alternatywne mechanizmy

Trzeźwo myślący podatnik, i orientujący się w rozliczeniach podatkowych w obrocie wewnątrzunijnym, może postawić pytania: jak zwolnienie SME ma się do opodatkowania w procedurze OSS? czy dla korzystających z tej ostatniej nie jest to już musztarda po obiedzie? Coś w tym jest, ale nie do końca jest to prawda.

W istocie bowiem OSS i SME to mechanizmy alternatywne w lokalnym wydaniu. Ale by być precyzyjnym, trzeba dodać, że SME i opodatkowanie w danym państwie po uprzedniej lokalnej rejestracji to mechanizmy opozycyjne, które nie mogą być jednocześnie stosowane.

Tak bowiem jak w relacji wewnątrzkrajowej nie można być jednocześnie podatnikiem czynnym i zwolnionym podmiotowo (na podstawie art. 113 ust. 1 lub 9 ustawy o VAT), tak też niedopuszczalne jest, by w odniesieniu do tego samego państwa podatnik opłacał lokalny podatek – czy to rozliczając się przez OSS, czy to po tamtejszej zwykłej rejestracji – i korzystał w nim ze zwolnienia SME.

Mówimy tutaj jednak o rozliczeniu w ramach danego państwa, a nie w odniesieniu do całej Unii Europejskiej. Dzięki terytorialnej konstrukcji zwolnienia SME oraz procedury OSS nic nie stoi na przeszkodzie temu, aby podatnik w jednym państwie korzystał z takiego zwolnienia, w innym opodatkowywał sprzedaż „konsumencką” w ramach rozliczenia OSS, a w jeszcze innym dokonał lokalnej rejestracji i składał zwykłą deklarację podatkową. Do tego bez znaczenia jest to, czy w Polsce ma on status czynnego podatnika.

Przykład 1

Wpływ na prawo do odliczenia VAT naliczonego

Ale skoro już kolejny raz wspomniałem o tym, że również czynny polski podatnik VAT może korzystać ze zwolnienia w procedurze SME, to muszę dopowiedzieć, że wybór taki wpłynie na jego uprawnienie do rozliczenia w kraju VAT naliczonego, ale bynajmniej nie pozbawi go całkowicie tego prawa.

Owszem, rejestracja dla potrzeb procedury SME i posługiwanie się numerem EX ograniczy prawo do odliczenia VAT, ale tylko w odniesieniu do zakupów związanych z taką sprzedażą zwolnioną. Od 2025 r. prawodawca przewidział zastrzeżenie i odstępstwo od reguły zapisanej w art. 86 ust. 8 pkt 1 ustawy o VAT. Według niej podatnik może obniżyć kwotę podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, jeżeli:

• importowane lub nabyte towary i usługi dotyczą dostawy towarów lub świadczenia usług przez podatnika poza terytorium kraju,
• wymienione kwoty mogłyby być odliczone, gdyby wspomniane czynności były wykonywane na terytorium kraju, a podatnik posiada dokumenty, z których wynika związek odliczonego podatku z tymi czynnościami.

Obecnie takiego odliczenia nie stosuje się do zakupów związanych z zagraniczną sprzedażą, której dotyczy zwolnienie na podstawie art. 113b ust. 1 ustawy o VAT – a zatem w ramach procedury SME. Ale tylko od takich zakupów, a nie od wszystkich dokonywanych przez czynnego podatnika VAT!

Przykład 2