Umowa przejęcia długów w drodze darowizny jest nieważna dopiero po odmowie wierzyciela, a nie w sytuacji, gdy nie został on poinformowany o zamianie dłużników – orzekł Naczelny Sąd Administracyjny.

Polecany produkt: Pakiet Rachunkowość 2016 + Zamknięcie roku 2015 >>>

Chodziło o zadłużoną firmę zajmującą się produkcją okien i drzwi PCV. Właścicielka nierentownego przedsiębiorstwa postanowiła przekazać je w formie darowizny na rzecz spółki z o.o. z tego samego miasta. Sporządzono na tę potrzebę umowę w formie aktu notarialnego. Znalazły się w niej zapisy, w których obdarowany zobowiązał się do przejęcia przedsiębiorstwa i jego zobowiązań.
Transakcja zamiany nie zawsze z PCC
Transakcja zamiany nie zawsze z PCC

Zobacz również
Od tej drugiej czynności notariusz pobrał podatek, na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. d ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 626 ze zm.). Zgodnie z art. 4 pkt 3 ustawy obciążał on obdarowaną spółkę.
Ta uważała jednak, że podatek został niesłusznie pobrany, i domagała się jego zwrotu. Przekonywała, że nie doszło do przejęcia długu, bo aby czynność ta była skuteczna, potrzebna jest zgoda wierzyciela, a ten nie udzielił jej na dzień zawarcia umowy. Spółka powoływała się na art. 519 par. 2 pkt 2 kodeksu cywilnego, który stawia warunek, że przejęcie długu musi się odbyć za zgodą wierzyciela.
Fiskus uważał inaczej i przywołał art. 520 k.c. Wynika z niego, że zarówno darczyńca, jak i obdarowany mogą wyznaczyć termin, do kiedy wierzyciel ma wyrazić zgodę na zamianę dłużników, i jeżeli nie zrobi on tego w określonym czasie, to jest to tożsame z jego odmową.
W tej sprawie jednak żadna ze stron nie zapisała takiego terminu w akcie notarialnym i nie wystąpiła do wierzyciela z prośbą o udzielenie zgody. Z tego powodu obowiązek podatkowy powstał w chwili zawarcia umowy – stwierdziły organy podatkowe.
Stanowisko to podtrzymały Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku i NSA. Sądy zgodziły się z organami podatkowymi, że dopiero odmowa wyrażenia zgody przez wierzycieli na przekazanie zobowiązań spowoduje bezwzględną nieważność umowy o przejęcie długów. Dopiero wtedy jest podstawą do wystąpienia z wnioskiem o stwierdzenie nadpłaty w podatku od czynności cywilnoprawnych. Do tego czasu nie można stwierdzić, że został on pobrany przez notariusza nienależnie. Przeciwna interpretacja uniemożliwiałaby pobranie PCC od zawartej umowy darowizny zawierającej postanowienia dotyczące przejęcia przez obdarowanego zobowiązań darczyńcy. I to nawet w przypadku wyrażenia przez wierzyciela zgody – podkreślił białostocki sąd.
Sędzia NSA Tomasz Kolanowski dodał, że właśnie dla uniknięcia wątpliwości dotyczących opodatkowania umowy darowizny (w części dotyczącej przejęcia długów) ustawodawca wiąże powstanie obowiązku podatkowego z chwilą zawarcia umowy.
Co na to kodeks cywilny
Zgodnie z art. 519 par. 1 k.c. osoba trzecia może wstąpić w miejsce dłużnika. Aby przejęcie zobowiązań było skuteczne, notariusz musi sporządzić umowę, w której obie strony zgodzą się na przeniesienie długów. Głos w tej sprawie ma również wierzyciel. Jeżeli nie przystanie na zamianę dłużników, umowa jest nieważna, a do przejęcia zobowiązań nie dochodzi.
Za odmowę zgody uznaje się również nieudzielenie odpowiedzi w terminie zapisanym przez strony w akcie notarialnym (art. 520). Ustawa przewiduje też wyjątek, kiedy przejęcie długów jest bezskuteczne pomimo zgody wierzyciela. Dzieje się ta tak wtedy, gdy przejmujący zobowiązanie okazuje się niewypłacalny, a pożyczkodawca o tym nie wiedział (art. 519 par 2 pkt 2).
ORZECZNICTWO
Wyrok z 19 kwietnia 2016 r., sygn. akt II FSK 576/14.