- Unia Europejska może się domagać zwrotu pieniędzy przekazanych na pokrycie VAT, który został uznany pierwotnie za wydatek kwalifikowany, a teraz mógłby być przez gminę odliczony - mówi Agnieszka Bieńkowska, doradca podatkowy i partner w MDDP.
Gminy dostawały często fundusze unijne na pokrycie nie tylko wydatków inwestycyjnych, lecz także na zapłatę związanego z nimi VAT, którego – jak się wydawało – nie mogły odliczyć. VAT był więc dla nich wydatkiem kwalifikowanym. Teraz, po wyroku TSUE stanowiącym, że jednostki budżetowe samorządów nie mogą być podatnikami VAT, może się okazać, że w wielu przypadkach podatek był jednak do odzyskania (gdyby gmina razem z jednostkami rozliczała się jako jeden podatnik), a nawet że można go odzyskać teraz, korygując poprzednie rozliczenia. Czy w takich przypadkach samorząd ma obowiązek zwrócić część unijnego wsparcia? W komunikacie opublikowanym po wyroku trybunału Ministerstwo Finansów napisało, że „przewiduje brak konieczności zwrotu”. Ale czy ministerstwo ma w ogóle coś do powiedzenia w tej kwestii?
Komunikat jest w tej części dość zaskakujący. Resort finansów zapowiedział, że zaproponuje szczegółowe rozwiązania. Niezależnie od tego, jakie będą, trzeba pamiętać, że Unia Europejska może się nie zgodzić na nie.
Ministerstwo Infrastruktury i Rozwoju, które nadzoruje rozliczanie unijnych funduszy w Polsce, poinformowało nas, że zgadza się ze stanowiskiem MF i że wspólnie z nim będzie pracować nad szczegółowymi rozwiązaniami.
To byłaby nowość. Po uchwale NSA z czerwca 2013 r. mówiącej, że jednostka budżetowa nie jest podatnikiem podatku od towarów i usług, resort oraz podległe mu urzędy marszałkowskie twierdziły, że gminy powinny ponownie ocenić, czy VAT jest wydatkiem kwalifikowanym, i ponownie przesłać oświadczenia wskazujące, czy w danym przypadku mają prawne możliwości jego odzyskania. Ministerstwo stało na stanowisku, że w przypadku pozytywnej odpowiedzi na to pytanie, gminy powinny zwrócić tę część wsparcia, która była przeznaczona na opłacenie VAT od wydatków.
Przypomnijmy, kiedy VAT może być wydatkiem kwalifikowanym, a więc takim, który może sfinansować Unia.
Zgodnie z wytycznymi – wówczas, gdy został przez beneficjenta faktycznie zapłacony i nie ma prawnej możliwości jego odzyskania. Można założyć, że do ogłoszenia wyroku TSUE takiej prawnej możliwości w wielu przypadkach nie było. Jednak wyrok zmienił tę sytuację, co oznacza, że obecnie taka możliwość istnieje.
Nie ma więc prawnej możliwości odzyskania VAT? Jakiś przykład?
Jeśli uznajemy, że szkoła jako jednostka budżetowa gminy jest odrębnym podatnikiem VAT, a jednocześnie jej sprzedaż nie przekracza 150 tys. zł w ciągu roku i w związku z tym korzysta ona z zwolnienia podmiotowego z podatku, to nie ma ona prawnej możliwości odzyskania VAT naliczonego. Innymi słowy, ze względu na zwolnienie nie nalicza ona podatku należnego, ale co za tym idzie – nie ma również możliwości odliczenia podatku naliczonego.
Co w takiej sytuacji zmienia wyrok TSUE?
Wynika z niego, że gmina powinna rozliczać VAT, uwzględniając szkołę i inne jednostki budżetowe (np. miejski ośrodek sportu, przedszkole). W efekcie o zwolnieniu podmiotowym z VAT w bardzo wielu przypadkach nie będzie już mowy (zostanie przekroczony próg rocznej sprzedaży w wysokości 150 tys. zł, ponieważ musimy zsumować sprzedaż wszystkich jednostek i samej gminy). W rezultacie po scentralizowaniu rozliczeń gmina ma prawną możliwość odliczenia przynajmniej części podatku naliczonego od wydatków poniesionych przez jednostkę budżetową.
Czy zatem gminy, które dostały z UE środki na zapłatę VAT, będą teraz musiały zwrócić pieniądze?
Moim zdaniem tak. Myślę, że ten problem dotyczy większości gmin, które zaliczały VAT do wydatków kwalifikowanych.
A kogo ten problem nie będzie dotyczył?
Oczywiście problem nie dotyczy gmin, które otrzymały dofinansowanie z programów, w ramach których podatek VAT od początku nie był uznawany za wydatek kwalifikowany, na przykład z programu PROW. Problem nie dotyczy również gmin, które zrealizowały inwestycje, zaliczyły podatek do wydatków kwalifikowanych, ale inwestycji nie wykorzystywały do działalności opodatkowanej VAT. Przykładowo jeśli gmina wybudowała salę sportową, przeznaczyła ją wyłącznie na lekcje WF-u i nigdy jej nie wynajmowała (działalność komercyjna), to ta inwestycja nie jest związana ze sprzedażą opodatkowaną VAT. W jej przypadku gmina nie miała prawnej możliwości odliczenia podatku naliczonego i nadal jej nie ma, pomimo wyroku TSUE. W tej sytuacji VAT pozostanie wydatkiem kwalifikowanym i gmina nie będzie musiała go zwracać. W praktyce takie sytuacje się zdarzają, ale nie są zbyt częste.
Co z gminami, które w opisanym przykładzie wynajmują salę, np. na zajęcia karate?
Takie gminy dostają czynsz za wynajem. W konsekwencji mają sprzedaż opodatkowaną związaną z inwestycją w salę. Mogą więc choćby częściowo odliczyć VAT naliczony, co oznacza, że w części, w jakiej ten VAT był sfinansowany przez UE, należy zwrócić pieniądze do instytucji zarządzającej unijnymi funduszami.
Co zatem powinny obecnie zrobić samorządy?
W świetle wyroku trybunału należy scentralizować rozliczenia VAT gminy i jej jednostek. Na tej podstawie trzeba złożyć korekty deklaracji VAT za okresy przeszłe i tam, gdzie jest prawna możliwość odliczenia podatku, należy go odliczyć. Ponadto trzeba zbadać, czy zwrócić do UE wydatek kwalifikowany w postaci odpowiedniej części podatku VAT.
Z komunikatu Ministerstwa Finansów wynika, że gminy mają wybór: mogą skorygować wstecz deklaracje VAT, ale nie muszą. Jednak czy rzeczywiście mają taki wybór i czy dotyczy on również przypadków, gdy uzyskiwały unijne środki na pokrycie podatku jako wydatku kwalifikowanego?
Niewątpliwie po wyroku gminom przysługuje prawo do korekty wstecznej. Można z niego skorzystać lub nie. Ministerstwo Finansów mówi, że gminy mają taki wybór. Co do zasady nie sposób się z tym nie zgodzić, bo gminy to taki sam podatnik jak każdy inny – ma obowiązki, które musi wykonać, i prawa, z których może skorzystać lub nie. Rezygnacja z praw, w szczególności z odliczenia podatku, ma jednak swoje konsekwencje finansowe (podatku trzeba zapłacić więcej). Dlatego moim zdaniem gminy powinny dążyć do korekty za przeszłe okresy. Jeśli nie skorygują VAT, to stracą na tym finansowo. Sugerowany przez resort finansów wybór co do korekt mają jednak wyłącznie gminy, które nie prowadziły inwestycji finansowanych ze środków unijnych w ramach programów, w których VAT był wydatkiem kwalifikowanym.
Czy UE może nałożyć na samorządy kary za błędne rozliczenia wydatków kwalifikowanych?
Co do zasady, beneficjent, który pobrał więcej środków, niż powinien, lub pobrał je nienależnie, zobowiązany jest zwrócić je z odsetkami. W polskim przypadku nie mamy jednak moim zdaniem do czynienia z taką sytuacją, ponieważ gminy pobrały środki w zgodzie ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów, które dopiero teraz TSUE uznał za błędne. W 2013 r. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego przyznawało, że gminy nie mogą być obarczane odsetkami w sytuacji, gdy postępowały zgodnie ze stanowiskiem resortu finansów, nie ponoszą więc odpowiedzialności za błędne rozliczenia w tym zakresie.
