Naczelny Sąd Administracyjny oddalił pięć skarg kasacyjnych ministra finansów. Może wreszcie wpłynie to na zmianę stanowiska organów podatkowych i zwiększy zainteresowanie polskim rynkiem.
Po ponad trzech latach od otrzymania negatywnych interpretacji podatkowych niemieckie fundusze inwestycyjne doczekały się wreszcie finalnego rozstrzygnięcia przed Naczelnym Sądem Administracyjnym spraw dotyczących zwolnienia ich z polskiego podatku dochodowego od osób prawnych (dalej: CIT). 8 października 2015 r. NSA oddalił bowiem skargi kasacyjne złożone przez ministra finansów od pięciu korzystnych dla funduszy wyroków Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (wyroki NSA o sygn. akt: I FSK 2152/13, II FSK 2153/13, I FSK 2154/13, II FSK 2279/13 oraz II FSK 2280/13). Są to kolejne pozytywne dla funduszy niemieckich orzeczenia NSA wydane w bieżącym roku.
Wcześniej, 16 czerwca 2015 r., wydany został wyrok (sygn. akt II FSK 1279/13) w podobnej sprawie dotyczącej również niemieckiego funduszu inwestycyjnego, w którym sąd uznał za bezzasadną odmowę wydania interpretacji indywidualnej dla takiego funduszu.
Jak to się zaczęło
Początek sporów między polskim fiskusem a funduszami inwestycyjnymi z siedzibą w innych krajach UE może być w zasadzie datowany na 1 maja 2004 r., kiedy Polska przystąpiła do Unii Europejskiej. Od tej daty stało się jasne, że przepisy polskiej ustawy o CIT, przewidując w art. 6 ust. 1 pkt 10 zwolnienie z CIT jedynie dla funduszy inwestycyjnych utworzonych na podstawie polskiej ustawy o funduszach inwestycyjnych, dyskryminują podobne podmioty z innych krajów unijnych. Z uwagi na istotne naruszenie podstawowych zasad, na jakich opierały się traktaty unijne, tj. swobody przepływu kapitału oraz swobody przedsiębiorczości, Komisja Europejska kilkukrotnie występowała do Polski o wprowadzenie stosownych zmian w ustawie o CIT obejmujących zwolnienie z opodatkowania również dochody uzyskane w Polsce przez fundusze inwestycyjne z siedzibą w innych krajach UE. Pierwsze formalne wystąpienie Komisji w tym zakresie miało miejsce 23 marca 2007 r. Komisja zwróciła w nim uwagę, że wyższe opodatkowanie zagranicznych funduszy inwestycyjnych i emerytalnych może zniechęcać do inwestowania w Polsce. Jednak z uwagi na brak zmian legislacyjnych w ustawie o CIT komisja skierowała 15 maja 2009 r. do Polski tzw. uzasadnioną opinię, zobowiązując nasz kraj do rozszerzenia zwolnienia z CIT na fundusze inwestycyjne z innych krajów UE. W rezultacie 1 stycznia 2011 r. ustawodawca wprowadził do ustawy o CIT przepisy mające na celu zwolnienie z CIT funduszy inwestycyjnych z siedzibą w innych krajach UE lub EOG.
Po wprowadzeniu do ustawy o CIT art. 6 ust. 1 pkt 10a wydawało się, że ustaną wcześniejsze spory na temat tego, czy zwolnienie z CIT ma zastosowanie również do funduszy z innych krajów UE/EOG posiadających zbliżony charakter prawny oraz cel działania do funduszy polskich.
Okazało się jednak, że sposób interpretacji nowych przepisów przez fiskusa nie tylko nie wpłynął na zakończenie dotychczasowych kontrowersji, ale i przyczynił się do powstania nowych. Praktycznie od początku obowiązywania nowej regulacji organy podatkowe kontynuowały dotychczasowe podejście, odmawiając w wydawanych interpretacjach indywidualnych, jak również w rozstrzygnięciach dotyczących wniosków o stwierdzenie nadpłaty podatku, prawa do zwolnienia z CIT zagranicznym funduszom inwestycyjnym.
Specyficzna struktura
Dobrym przykładem ilustrującym sposób działania organów podatkowych są interpretacje wydawane na wniosek niemieckich funduszy inwestycyjnych lub spółek zarządzających tymi funduszami, które stały się podstawą m.in. wydania wspomnianych na wstępie ostatnich wyroków NSA. Fundusze te posiadają specyficzną strukturę prawną – nie są to bowiem osoby prawne ani też inne podmioty posiadające zdolność prawną. Są to fundusze typu umownego, które stanowią w zasadzie wyodrębnioną masę majątkową, a podstawą ich funkcjonowania jest umowa zawarta ze spółką zarządzającą oraz zezwolenie wydane przez niemiecki organ nadzoru nad rynkiem finansowym (BaFin). Ze względu na brak zdolności do czynności prawnych formalnym właścicielem aktywów takich funduszy jest spółka zarządzająca. Zatem to właśnie ta spółka (a nie fundusz) widnieje w odpowiednich rejestrach jako właściciel aktywów funduszu (np. jest uwidoczniona w księgach wieczystych jako właściciel nieruchomości czy też w Krajowym Rejestrze Sądowym jako wspólnik określonej spółki celowej).
Nie zmienia to jednak faktu, że spółka zarządzająca nie jest rzeczywistym (faktycznym) właścicielem tych aktywów, a nabywając je we własnym imieniu, czyni to wyłącznie na rachunek i w interesie określonego funduszu inwestycyjnego, którym zarządza. Podkreślenia wymaga również to, że pomimo braku odrębnej osobowości prawnej oraz samodzielnej struktury fundusze typu umownego są uznawane na gruncie niemieckiego prawa podatkowego za samodzielnych podatników podatku dochodowego, odrębnych od spółek zarządzających tymi funduszami.
Z uwagi na powyższą specyficzną konstrukcję prawną niemieckich funduszy inwestycyjnych polskie organy podatkowe wykazywały się w ubiegłych latach znaczną kreatywnością przy negowaniu ich prawa do zwolnienia z CIT w Polsce.
Odmowa wydania interpretacji
Pierwszym podejściem prezentowanym przez ministra finansów było wydawanie postanowień o odmowie wszczęcia postępowania w sprawie wydania indywidualnej interpretacji prawa podatkowego. Podstawą dla tego rodzaju rozstrzygnięć pozamerytorycznych było zazwyczaj twierdzenie, że wnioskujący o interpretację fundusz nie jest podatnikiem CIT w rozumieniu art. 1 i 1a ustawy o CIT (ze względu na brak formy prawnej wskazanej w tych przepisach), zatem nie może być uznany za podmiot zainteresowany uzyskaniem interpretacji indywidualnej.
Taki sposób postępowania fiskusa spotkał się ze sprzeciwem sądów administracyjnych, czego przykładem jest wyrok WSA w Warszawie z 1 lutego 2013 r. (sygn. akt III SA/Wa 2188/12) oraz utrzymujący go w mocy wspomniany na wstępie wyrok NSA z 16 czerwca 2015 r. (sygn. akt II FSK 1279/13). NSA wytknął ministrowi finansów brak rozważenia specyficznej struktury niemieckiego funduszu inwestycyjnego, która przejawia się w tym, że na rzecz tego funduszu działa zarządzająca nim spółka, która działa we własnym imieniu, lecz na rachunek funduszu. Z tych względów NSA uznał, że fundusz, działając poprzez spółkę zarządzającą, jest jak najbardziej zainteresowany w uzyskaniu odpowiedzi, czy po spełnieniu warunków wskazanych w art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT będzie korzystał ze zwolnienia z CIT w Polsce.
Powyższy wyrok NSA oprócz potwierdzenia formalnego uprawnienia funduszu do uzyskania interpretacji podatkowej, jest bardzo istotny również z innego powodu, a mianowicie ze względu na wyrażony w nim pogląd o charakterze ogólnym dotyczący zakresu zwolnienia przewidzianego w art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT.
Sąd potwierdził we wspomnianym wyroku, że błędne jest uzależnianie możliwości zwolnienia określonej instytucji wspólnego inwestowania z siedzibą w innym kraju UE/EOG od warunku wstępnego w postaci spełniania przez taką instytucję definicji podatnika zawartej w art. 1 i 1a polskiej ustawy o CIT. Bowiem w przypadku funduszy o tak specyficznej strukturze prawnej, jak omawiane fundusze niemieckie, mogą istnieć wątpliwości co do posiadania przymiotu podatnika w rozumieniu tych przepisów (w szczególności, czy fundusze takie mogą być uznane za jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej). Okoliczność ta, jak potwierdził NSA w powyższym orzeczeniu, nie powinna jednak wyłączać zwolnienia CIT w odniesieniu do takiego podmiotu, jeżeli tylko jest on uznawany w kraju swojej siedziby za instytucję wspólnego inwestowania spełniającą warunki wskazane w art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT.
Powyższe orzeczenie z 16 czerwca 2015 r. NSA przytoczył też w uzasadnieniu do pięciu wyroków wydanych przez NSA 8 czerwca 2015 r. Orzeczenia te są również korzystne dla niemieckich funduszy inwestycyjnych, gdyż oddalają skargi kasacyjne ministra finansów od wyroków WSA wydanych w pierwszej instancji i potwierdzają, że w przypadku spełnienia warunków wskazanych w art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT dochody takich funduszy osiągane z inwestycji w Polsce podlegają zwolnieniu z CIT.
Wystarczy spełnić warunki
NSA stwierdził przy tym, że w przypadku funduszy niemieckich posiadających specyficzny status prawny opisany powyżej podatnikiem w odniesieniu do dochodów uzyskiwanych przez taki fundusz będzie spółka zarządzająca funduszem, a nie sam fundusz. Niemniej jednak nie stoi to na przeszkodzie zwolnieniu dochodu z opodatkowania CIT przy założeniu, że spełnione zostaną warunki z art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT. NSA uznał bowiem, że w zależności od konkretnych okoliczności faktycznych omawiane zwolnienie może mieć zarówno charakter podmiotowy, jak i przedmiotowy. W przypadku niemieckich funduszy inwestycyjnych podatnikiem CIT będzie spółka zarządzająca funduszem w zakresie, w jakim reprezentuje ten fundusz, i w tym kontekście należy oceniać spełnienie warunków określonych w art. 6 ust. 1 pkt 10a omawianej ustawy.
Pogląd odmienny
Należy zauważyć, że uznając za podatnika w odniesieniu do dochodów funduszu nie sam fundusz, lecz spółkę, NSA w wyroku z 8 października 2015 r. (sygn. akt II FSK 2153/13) wyraził pogląd odmienny od tego, który wynika z wyroku z 16 czerwca 2015 r. Wydaje się, że zmiana stanowiska NSA w tej formalnej kwestii nie była konieczna, gdyż niepotrzebnie komplikuje ona i tak już bardzo złożoną analizę statusu podatkowego niemieckich funduszy inwestycyjnych.
W tym zakresie wydaje się również, że bardziej zasadny był pogląd wyrażony w orzeczeniu z 16 czerwca 2015 r., w którym NSA uznał, iż wprowadzając w art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT zwolnienie dla instytucji wspólnego inwestowania z siedzibą w innych krajach UE/EOG, ustawodawca uznał, że jeżeli tylko określona instytucja wspólnego inwestowania na gruncie obowiązujących ją zagranicznych przepisów o funduszach inwestycyjnych spełnia warunki przewidziane w ustawie o CIT, to dochody tej instytucji są zwolnione z opodatkowania. Nie ma przy tym znaczenia, czy instytucja taka spełnia jednocześnie warunki do uznania jej za podatnika CIT w rozumieniu art. 1 lub 1a ustawy o CIT, gdyż art. 6 ust. 1 pkt 10a krąg tych podatników niejako rozszerza na odrębną kategorię instytucji wspólnego inwestowania uznane za takie na podstawie zagranicznych przepisów.
Liczy się cel przepisu
Pomimo różnicy w stanowisku wyrażonym przez NSA w wyrokach z 8 października 2015 r. w porównaniu z tym wskazanym w orzeczeniu z 16 czerwca 2015 r., na jednoznaczną aprobatę zasługuje oparcie się przez sąd w najnowszych orzeczeniach nie tylko na literalnym brzmieniu art. 6 ust. 1 pkt 10a, ale również na celu wprowadzenia tej regulacji oraz na przepisach wspólnotowych.
Omawiane powyżej wyroki oraz zacytowany jednoznaczny pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego, wskazujący na konieczność uwzględniania także celu wprowadzanej regulacji przy interpretacji art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT, będą miały istotne znaczenie dla stosowania tego przepisu. Przede wszystkim w sprawach, w których zostały wydane omawiane orzeczenia, minister finansów będzie musiał wydać pozytywne interpretacje podatkowe potwierdzające stanowisko wnioskodawcy (tj. że po spełnieniu warunków z art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT dochody danego funduszu niemieckiego będą zwolnione z CIT).
Przypuszczać również należy, że ukształtowana tymi wyrokami linia orzecznicza będzie miała wpływ także na inne podobne sprawy obejmujące nie tylko te dotyczące wniosków o interpretacje, ale również wniosków o stwierdzenie nadpłaty w podatku dochodowym od osób prawnych płaconym przez niemieckie fundusze. W praktyce ze względu na wyrażone przez NSA stanowisko istnieje duże prawdopodobieństwo uzyskania korzystnych rozstrzygnięć w zakresie zwrotu nadpłaconego CIT, jeżeli nie na etapie postępowania przed organem podatkowym, to po skierowaniu odpowiedniej skargi do sądu administracyjnego. Jednak każdorazowo przed wniesieniem wniosku o stwierdzenie nadpłaty podatku konieczne będzie zweryfikowanie, że konkretny niemiecki fundusz inwestycyjny faktycznie spełnia warunki zwolnienia przewidziane w art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT.
Co mówi ustawa
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT (w brzmieniu ustanowionym po nowelizacji tego przepisu dokonanej w grudniu 2011 r.; Dz.U. z 2011 r. nr 234, poz. 1389) od podatku zwolnione są instytucje wspólnego inwestowania posiadające siedzibę w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej lub w innym państwie należącym do Europejskiego Obszaru Gospodarczego, które spełniają łącznie następujące warunki:
(a) podlegają w państwie, w którym mają siedzibę, opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania,
(b) wyłącznym przedmiotem ich działalności jest zbiorowe lokowanie środków pieniężnych zebranych w drodze publicznego lub niepublicznego proponowania nabycia ich tytułów uczestnictwa, w papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe,
(c) prowadzą swoją działalność na podstawie zezwolenia właściwych organów nadzoru nad rynkiem finansowym państwa, w którym mają siedzibę, albo prowadzenie przez nie działalności wymaga zawiadomienia właściwych organów nadzoru nad rynkiem finansowym państwa, w którym mają siedzibę, w przypadku gdy:
– prowadzą swoją działalność w formie instytucji wspólnego inwestowania typu zamkniętego oraz
– zgodnie z dokumentami założycielskimi ich tytuły uczestnictwa nie są oferowane w drodze oferty publicznej ani dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym, ani wprowadzone do alternatywnego systemu obrotu oraz mogą być nabywane także przez osoby fizyczne, wyłącznie gdy osoby te dokonają jednorazowego nabycia tytułów uczestnictwa o wartości nie mniejszej niż 40 000 euro,
(d) ich działalność podlega bezpośredniemu nadzorowi właściwych organów nadzoru nad rynkiem finansowym państwa, w którym mają siedzibę,
(e) posiadają depozytariusza przechowującego aktywa tej instytucji,
(f) zarządzane są przez podmioty, które prowadzą swoją działalność na podstawie zezwolenia właściwych organów nadzoru nad rynkiem finansowym państwa, w którym podmioty te mają siedzibę.
Optymalizacja możliwa nawet kosztem wierzycieli
Optymalizacja możliwa nawet kosztem wierzycieli

Zobacz również
Wyrok NSA z 16 czerwca 2015 r., sygn. akt II FSK 279/13 – teza
W art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT ustawodawca operuje niezdefiniowanym nigdzie pojęciem „instytucja wspólnego inwestowania”. Tę właśnie „instytucję” ustawa zwalnia z opodatkowania – o ile wystąpią enumeratywnie określone warunki zwolnienia i jakkolwiek krąg podatników istotnie określa art. 1 oraz 1a ustawy o CIT, to jednak w pełni uprawnione jest uznanie art. 6 ust. 1 pkt 10a za przepis o charakterze szczególnym, komplementarnym i uzupełniającym art. 1 i art. 1a ustawy w zakresie wskazującym potencjalnie możliwe formy organizacyjne podatników podatku dochodowego. (...) Przy czym należy zauważyć i podkreślić, że ustawodawca w omawianym przepisie nawiązuje bezpośrednio i wyłącznie do podmiotów posiadających siedzibę poza granicami Polski, zatem wyprowadzić należy wniosek, że określone w polskiej ustawie podatkowej kryteria kwalifikacji podmiotu jako podatnika podatku dochodowego od osób prawnych nie mogą być ostateczne i rozstrzygające. Istotny jest status podatkowy instytucji wspólnego inwestowania w kraju jej siedziby
Wyrok NSA z 8 października 2015 r., sygn. akt II FSK 2280/13 – uzasadnienie
Jak wskazano, wielość systemów prawnych w ramach wspólnego rynku Unii Europejskiej skutkująca różnym ujęciem statusu podatnika podatku dochodowego (takie podatki nie są zasadniczo jak dotychczas zharmonizowane) nie może niweczyć podstawowego celu, jaki wyznacza dyrektywa 2009/65/WE, tj. celu zapewnienia efektywnego zwolnienia z opodatkowania instytucji wspólnego inwestowania. Prawidłowa interpretacja art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT powinna wobec tego uwzględniać domniemanie zgodności krajowych przepisów podatkowych z prawem unijnym. W konsekwencji przyjąć należy, że omawiane zwolnienie, w zależności od konkretnych okoliczności faktycznych, może mieć zarówno charakter podmiotowy, jak i przedmiotowy. Istotny jest przede wszystkim cel tego przepisu, tj. zapewnienie realizacji europejskich zasad traktatowych: swobodnego przepływu kapitału oraz swobody przedsiębiorczości
Czego teraz można oczekiwać
1. Zmiany interpretacji art. 6 ust. 1 pkt 10a ustawy o CIT w sposób prowspólnotowy, uwzględniający cel wprowadzenia tej regulacji, którym była eliminacja dyskryminacji podatkowej zagranicznych instytucji wspólnego inwestowania.
2. Zmiany stanowiska fiskusa z uwagi nie tylko na ograniczenie liczby niepotrzebnie wszczynanych spraw przed sądami administracyjnymi, ale również z uwagi na dobro budżetu państwa (im dłużej trwa spór o zwolnienie zagranicznych funduszy inwestycyjnych z CIT, tym wyższe mogą być odsetki płacone przez Skarb Państwa od nadpłaconego przez fundusze podatku).
3. Wydawania korzystnych interpretacji także w odniesieniu do innych funduszy, m.in. z Cypru, Luksemburga czy też Malty.
4. Zwiększenia zainteresowania zagranicznych funduszy inwestycyjnych rynkiem polskim, co przyniesie pozytywny skutek w postaci dostępności dodatkowego kapitału stanowiącego istotny bodziec dla kontynuacji wzrostu gospodarczego w Polsce.
Podstawa prawna
Ustawa z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 851 ze zm.). Ustawa z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 157 ze zm.).