Pogorzelski: Czasami nie warto odkrywać kart, lepiej zachować pewne asy w rękawie [WYWIAD]

Na etapie ogłoszenia zarzutów podejrzany niewiele wie na temat materiału dowodowego, z którym wiążą się te zarzuty. Składanie wyjaśnień w takim momencie może więc być ryzykowne i prawdopodobnie zaszkodzi podejrzanemu - mówi Paweł Pogorzelski, adwokat i lider zespołu White-Collar Crime Advisory w EY.

Z roku na rok widać coraz większą aktywność organów ścigania. Nie zmienił tego nawet okres pandemii. Często zdarza się, że jeszcze przed zakończeniem postępowania podatkowego są wszczynane postępowania karnoskarbowe, w ramach których organy prowadzące te postępowania przesłuchują świadków, a nawet stawiają im zarzuty.

Tak. Nie należą do rzadkości przypadki, gdy w postępowaniu toczącym się w sprawie zmienia się rola osoby przesłuchiwanej i ze świadka staje się ona podejrzanym. Oczywiście takie zeznanie złożone w charakterze świadka nie powinno być wykorzystywane w procesie przeciwko tej osobie, ale organy zyskują pewność np. co do ustaleń wynikających z innych materiałów dowodowych. Czasami przyjmują taktykę, że najpierw chcą potwierdzić daną informację, przesłuchując daną osobę w charakterze świadka, a dopiero potem stawiają jej zarzuty. To dzieje się dość płynnie i zazwyczaj jest dużym zaskoczeniem dla przesłuchiwanego. Po przedstawieniu zarzutów pada pytanie, czy osoba – już podejrzana – chce złożyć wyjaśnienia.

Czasami już z samego opisu wezwania na przesłuchanie wynika, że taka sytuacja może nastąpić. Przykładowo jest to prawdopodobne, gdy postępowanie dotyczy potencjalnych nieprawidłowości w sprawach, w które świadek był zaangażowany.

Tak, jeżeli wykażemy, że przesłuchanie w towarzystwie pełnomocnika jest w interesie świadka. Organ prowadzący postępowanie może jednak uznać inaczej i się na to nie zgodzić.

Tak, ale stosunkowo często pełnomocnik jest dopuszczany do przesłuchania świadka.

Na pewno pełnomocnik nie może odpowiadać za przesłuchiwanego. Powinien jednak czuwać nad prawidłowym przebiegiem przesłuchania. Przykładowo powinien reagować, gdy w pytaniach organ sugeruje odpowiedź, dbać o to, żeby protokół z przesłuchania nie odbiegał od jego przebiegu. Powinien też zwracać uwagę, gdyby wypowiedzi świadka mogły naruszać tajemnice prawnie chronione, z których świadek nie został zwolniony.

Jeśli nie grozi mu ryzyko zastosowania tymczasowego aresztu, to najlepiej odmówić składania wyjaśnień do czasu zapoznania się z całością akt sprawy. Jeżeli jednak istnieje ryzyko aresztu tymczasowego, to warto złożyć wyjaśnienia – najlepiej krótkie i zwięzłe.

Na etapie ogłoszenia zarzutów podejrzany niewiele wie na temat materiału dowodowego, z którym wiążą się te zarzuty. Składanie wyjaśnień w takim momencie może więc być ryzykowne i prawdopodobnie zaszkodzi podejrzanemu. Najlepiej więc najpierw poprosić o wgląd do akt, chociaż nie zawsze jest on od razu udzielany.

Nie, to dość częsta praktyka, która współgra z prawem do obrony. Podejrzany może zaznaczyć, że złoży wyjaśnienia po zapoznaniu się z aktami sprawy. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy grozi mu tymczasowy areszt. Wówczas sąd, rozpatrując wniosek o tymczasowy areszt, może zwrócić uwagę na to, że podejrzany nawet zwięźle nie wypowiedział się w sprawie. Dlatego w takich sytuacjach podejrzani zazwyczaj jednak jakieś wyjaśnienia składają.

W trakcie postępowania przygotowawczego organy często nie udostępniają stronom całości akt, zasłaniają się tajemnicą śledztwa i prowadzonymi czynnościami operacyjnymi. Możliwość zapoznania się z całym materiałem dowodowym pojawia się dopiero na etapie końcowego zapoznania się z aktami sprawy, przed skierowaniem sprawy do sądu. W takich przypadkach można spróbować sięgnąć do akt zebranych w postępowaniu podatkowym, jeżeli poprzedzało ono postępowanie karnoskarbowe. Tam możemy się zapoznać z dowodami w postaci dokumentów, zeznań świadków, które organ może wykorzystać w postępowaniu karnoskarbowym.

Może zażądać ponownego przesłuchania i to na każdym etapie postępowania przygotowawczego. W praktyce organy się na to zgadzają, bo odmowa może być argumentem wskazującym na naruszenie prawa do obrony i rzetelnego procesu. Oczywiście pierwotne przesłuchanie nadal będzie w aktach, ale podczas kolejnego można złożyć dodatkowe wyjaśnienia, rozwijając wcześniejsze zeznanie. Ważne jest, aby już za pierwszym razem dokładnie przeczytać protokół przesłuchania, jeszcze przed jego podpisaniem.

Zazwyczaj wyjaśnienia nie są spisywane słowo w słowo, mają oddawać sens składanych zeznań. Może więc się zdarzyć, że jakieś stwierdzenie zostanie napisane bardzo kategorycznie, mimo że nie taka była intencja przesłuchiwanego. Należy wtedy zgłosić swoje uwagi, choćby nawet zaznaczając je odręcznie długopisem na wydrukowanym protokole. W praktyce organy to uwzględniają. Zdarza się też, że po przeczytaniu zeznań czy wyjaśnień, na końcu protokołu dodawane są jakieś dodatkowe wyjaśnienia, żeby już na tym etapie przesłuchania doprecyzować przekaz.

To zależy, jaką przyjmujemy strategię. Czasami warto zachować pewne asy w rękawie i nie pokazywać wszystkich dowodów i argumentów na tym etapie postępowania, a wykorzystać je dopiero w sądzie. Przykładowo możemy wstrzymać się z informowaniem, że widzimy braki w materiale dowodowym. Zdarza się bowiem, że organy w postępowaniu karnoskarbowym bazują na materiale dowodowym z postępowań podatkowych i nie podejmują własnej inicjatywy dowodowej.

Takie opinie są najczęściej traktowane jako rozwinięcie stanowiska podejrzanego i mogą być postrzegane jako mniej wiarygodne niż opinie biegłych powołanych przez organ. Ale mogą też być istotnym sygnałem dla organów lub sądu, że opinia biegłego powołanego przez organ jest np. nierzetelna, niejasna lub niepełna. Dlatego w sprawach karnoskarbowych częstą praktyką jest przedstawianie opinii prywatnych biegłych.

Samo ogłoszenie zarzutów zasadniczo nie wpływa ani na funkcjonowanie członka zarządu, ani reprezentowanej przez niego spółki. Sytuację zmienia prawomocne skazanie urzędującego członka zarządu, np. za przestępstwo skarbowe. Uniemożliwia to bowiem np. udział w przetargach przez pięć lat. ©℗