Andrzej Malenta, doradca podatkowy
Zdarza się, że podatnik dokonuje nabycia towarów lub usług od małego podatnika stosującego metodę kasową rozliczeń VAT, na co wskazuje otrzymana faktura z adnotacją „metoda kasowa”. W takiej sytuacji rodzi się pytanie, jak ustalić termin, za który można skorzystać z prawa do odliczenia.

Powstanie obowiązku podatkowego u sprzedawcy

Należy wyjaśnić, że metoda kasowa określona w art. 21 ustawy o VAT polega na tym, że obowiązek podatkowy z tytułu dostaw towarów i świadczenia usług przesunięty jest na moment otrzymania zapłaty albo części zapłaty. Mały podatnik stosujący tę metodę wykazuje VAT należny nie w dacie dokonania dostawy towaru lub w dacie wykonania usługi czy też wystawienia faktury, ale dopiero w momencie otrzymania od kontrahenta zapłaty za zrealizowane czynności (zaliczka jest tutaj wyjątkiem). Przy tym nie ma ograniczenia dotyczącego tego, w jakim terminie zapłata ma zostać uiszczona przez nabywcę – nie ma w ustawie o VAT określonego terminu, do którego taki obowiązek podatkowy ma powstać, w sytuacji nieotrzymania w ogóle należności – pod warunkiem że podatnik cały czas stosuje metodę kasową oraz nabywca ma status podatnika VAT czynnego. W przeciwnym razie, gdy odbiorcą jest podmiot niebędący podatnikiem albo podmiot zwolniony z VAT, obowiązek podatkowy u małego podatnika powstanie z upływem 180. dnia od dnia wydania towaru albo wykonania usługi. Oczywiście, jeżeli mały podatnik przestanie być „mały” albo zrezygnuje z „metody kasowej”, to jest zobowiązany stosować zasady ogólne powstania obowiązku podatkowego, ale w stosunku do czynności dokonanych po zaprzestaniu stosowania tej metody.
Biorąc pod uwagę powyższe zasady, należy wskazać, że warunek odliczenia podatku naliczonego związany z powstaniem obowiązku podatkowego w sytuacji nabycia towarów lub usług od małego podatnika stosującego metodę kasową jest określony w sposób szczególny. A zatem prawo do odliczenia z tytułu zakupów od podatnika stosującego metodę kasową powstaje w rozliczeniu za okres, kiedy dokonano płatności za zakupione towary i usługi. Oznacza to, że w praktyce podatnik dokonujący nabyć od takiego podmiotu spełnia warunek posiadania faktury (drugi warunek odliczenia VAT) wcześniej niż warunek powstania obowiązku podatkowego (czyli zapłaty) i w związku z tym może zrealizować prawo do odliczenia dopiero za okres rozliczeniowy dokonania płatności, albo za jeden z trzech kolejnych okresów (miesięcy), albo za jeden z dwóch kolejnych kwartałów (przy korzystaniu z kwartalnego rozliczania VAT). W przypadku wzajemnych potrąceń lub innych bezpieniężnych form zaspokojenia wierzytelności (np. wymiana barterowa, weksel) należy wskazać, że moment zaspokojenia roszczeń wierzyciela jest też spełnieniem przesłanki powstania u niego obowiązku podatkowego, a zatem u nabywcy prawa do odliczenia.

Częściowa zapłata

W przypadku zapłaty przez nabywcę tylko części należności z faktury na rzecz podatnika stosującego metodę kasową – per analogiam w stosunku do art. 21 ustawy o VAT ‒ powstanie prawo do odliczenia tylko odnośnie do zapłaconej części. Skoro bowiem częściowa płatność rodzi obowiązek podatkowy przy metodzie kasowej tylko w tej części, to ta sama zasada rządzi również prawem do odliczenia. Identyczne zasady dotyczą także prawa do odliczenia od nabyć realizowanych przez podatnika stosującego metodę kasową.
Podsumowując, zapłata połowy wartości faktury 1 lipca spowoduje u nabywcy towarów powstanie prawa do odliczenia właśnie za lipiec w zakresie połowy wartości VAT wykazanego na fakturze, oczywiście pod warunkiem posiadania tej faktury na ten moment.©℗
Podstawa prawna
art. 21, art. 86 ust. 2 pkt 1, art. 86 ust. 10, 10e ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1301)