Zasadą jest, że aktywa finansowe występują wyłącznie w jednostkach budżetowych, np. w urzędzie jednostki samorządu terytorialnego, i pochodzą z zakupu lub z tytułu wniesienia aportów do spółek.
we aktywa finansowe stanowią część aktywów zaliczanych w ustawie o rachunkowości do inwestycji. Inwestycje to aktywa posiadane przez jednostkę w celu osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych, wynikających z przyrostu wartości tych aktywów, uzyskania przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków.
Inwestycje długoterminowe obejmują:
● nieruchomości,
● długoterminowe aktywa finansowe (w tym wynikające z kontraktu prawo do: otrzymania aktywów pieniężnych lub do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach, obce instrumenty kapitałowe),
● wartości niematerialne i prawne.
Inwestycje w nieruchomości to np. zakup gruntów, dzieł sztuki w celu ich odsprzedaży po cenie wyższej lub z innych powodów. Z kolei np. zakup licencji, praw autorskich, które nie będą wykorzystywane na własne potrzeby, a przy ich zakupie kierowano się możliwością osiągnięcia z nich innych pożytków, będzie stanowił inwestycję w wartości niematerialne i prawne.
W obecnym stanie prawnym takie inwestowanie nie jest możliwe w przypadku jednostek sektora finansów publicznych. Takie aktywa finansowe mogą wystąpić w zasadzie tylko w urzędzie jednostki samorządu terytorialnego, który jest jednostką budżetową.
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie szczególnych zasad rachunkowości długoterminowe aktywa finansowe obejmują:
● akcje i udziały w obcych podmiotach gospodarczych,
● akcje i inne długoterminowe papiery wartościowe traktowane jako lokaty o terminie wykupu dłuższym niż rok,
● inne długotrwałe aktywa finansowe.



Wycena aktywów

Zgodnie z art. 35 ust. 1 ustawy o rachunkowości nabyte lub powstałe aktywa finansowe ujmuje się w księgach rachunkowych na dzień ich nabycia albo powstania, według ceny nabycia albo ceny zakupu, jeżeli koszty przeprowadzenia i rozliczenia transakcji nie są istotne.
Cenę nabycia stanowi kwota wydatkowana powiększona o poniesione przez nabywcę opłaty związane z udziałem w spółce, np. opłaty skarbowe. Należy pamiętać, że do ceny nabycia nie zalicza się wydatków poniesionych na przeprowadzenie analiz eksperckich w celu wykazania opłacalności inwestowania w dane przedsięwzięcie.
Wyceny rozchodu poszczególnych pakietów akcji i udziałów nabytych w różnych terminach i po różnych cenach dokonuje się po indywidualnych cenach nabycia.
Na dzień bilansowy udziały w innych jednostkach oraz inne aktywa finansowe (zaliczone do aktywów trwałych) wykazuje się według ceny nabycia pomniejszonej o odpisy z tytułu trwalej utraty ich wartości lub według wartości godziwej.
Określenie trwałej utraty wartości aktywów finansowych jest mierzone w zależności od zaistniałej sytuacji.
W sytuacji kiedy akcje nie są notowane na giełdzie, jednostka sama musi stwierdzić fakt trwalej utraty wartości tych akcji. Najczęściej za kryterium tej oceny jest wynik finansowy spółki, w której jednostka posiada akcje lub udziały z ostatnich dwóch lat. W przypadku akcji notowanych na giełdzie miarą trwałej utraty wartości jest spadek ich giełdowej wartości poniżej wartości w cenie nabycia.
Na dzień bilansowy odpisy aktualizujące wartość aktywów finansowych traktowane są jako koszty finansowe lub przychody finansowe.



Ewidencja w księgach

W myśl rozporządzenia w sprawie szczególnych zasad rachunkowości długoterminowe aktywa finansowe ewidencjonuje się na koncie 030 „Długoterminowe aktywa finansowe”.
Po stronie Wn konta 030 ujmuje się zwiększenia, a po stronie Ma – zmniejszenia stanu długoterminowych aktywów finansowych.
Do konta 030 należy prowadzić ewidencję szczegółową, która powinna zapewnić ustalenie wartości poszczególnych składników omawianych aktywów według tytułów.
Do ewidencji odpisów aktualizujących długoterminowe aktywa finansowe służy konto 073 „Odpisy aktualizujące długoterminowe aktywa finansowe”. Konto 073 może wykazywać saldo Ma, które oznacza wartość odpisów aktualizujących długoterminowe aktywa finansowe.
Przykład. Zapisy księgowe związane z aktywami finansowymi
1. Zakup akcji lub udziałów i innych długoterminowych aktywów finansowych oraz poniesienie opłat przy ich zakupie (cena ewidencyjna równa jest cenie nabycia) – wyciąg bankowy:
Wn konto 030 „Długoterminowe aktywa finansowe”
Ma konto 130 „Rachunki bieżące jednostek budżetowych” (subkonto wydatków);
2. Sprzedaż akcji lub udziałów:
a) rozchód aktywów finansowych w cenie ewidencyjnej
Wn konto 750 „Przychody i koszty finansowe” (koszty finansowe)
Ma konto 030 „Długoterminowe aktywa finansowe”,
b) przychód ze sprzedaży (przelew na rachunek bankowy jednostki)
Wn konto 130 „Rachunki bieżące jednostek budżetowych” (subkonto wydatków)
Ma konto 750 „Przychody i koszty finansowe” (przychody finansowe);



3. Podjęcie decyzji o obniżeniu wartości długoterminowych aktywów finansowych na skutek trwałej utraty ich wartości:
Wn konto 073 „Odpisy aktualizujące długoterminowe aktywa finansowe”
Ma konto 750 „Przychody i koszty finansowe”;
4. Przekwalifikowanie
aktywów finansowych:
a) z długoterminowych
do krótkoterminowych
Wn konto 140 „Krótkoterminowe papiery wartościowe i inne środki pieniężne”
Ma konto 030 „Długoterminowe aktywa finansowe”,
b) z krótkoterminowych do długoterminowych
Wn konto 030 „Długoterminowe aktywa finansowe”,
Ma konto 140 „Krótkoterminowe papiery wartościowe i inne środki pieniężne”;
5. Wartość mienia przekazanego spółce jako udziału JST:
Wn konto 855 „Fundusz mienia zlikwidowanych jednostek”
Ma konto 015 „Mienie zlikwidowanych jednostek”;
a) zapis równoległy do operacji nr 5:
Wn konto 030 „Długoterminowe aktywa finansowe”
Ma konto 800 „fundusz jednostek”.
Podstawa prawna
Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 ze zm.).
Rozporządzenie ministra finansów z 28 lipca 2006 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości oraz planów kont dla budżetu państwa, budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz niektórych jednostek sektora finansów publicznych (Dz.U. nr 142, poz. 1020 ze zm.).