Nowa Ordynacja podatkowa. Oto najważniejsze założenia

Poprawa warunków w kontaktach z organami podatkowymi, zwiększenie świadomości na temat obowiązków podatkowych i wzmocnienie mechanizmów ochronnych podatnika to główne cele, które mają być realizowane poprzez nowe prawo. W opinii ustawodawcy wszystko to ma sprowadzać się zwiększenia zaufania do organów podatkowych.

Koniec ze skomplikowanym prawem?

O tym, że podatnicy nie rozumieją systemu podatkowego pisaliśmy m.in. tutaj. Do polskiego prawa w tym zakresie na stałe przylgnęły określenia tj. niesprawiedliwe, niezrozumiałe czy nieprzyjazne. Nowa Ordynacja podatkowa ma szansę położyć kres takiemu wizerunkowi. Zmodyfikowano powiem niektóre pojęcia, także w oparciu o orzecznictwo, by nie wzbudzały wątpliwości interpretacyjnych. „Przyszedł czas na to, aby na nowo zbudować kształt normatywny poszczególnych instytucji prawnych. Należy to uczynić tak, aby zminimalizować dawne spory interpretacyjne, a zarazem unikając dostrzeżonych przez sądy błędów legislacyjnych, stworzyć regulacje bardziej klarowne i stabilne” – czytamy w założeniach projektu.

Ustawodawca dąży także do uporządkowania prawa związanego z wydawaniem interpretacji podatkowych. Projekt przewiduje wprowadzenie jednolitych zasad w odniesieniu do całości interpretacji przepisów prawa podatkowego niezależnie od tego, czy dany podatek stanowi dochód budżetu państwa czy jednostek samorządu terytorialnego. Obowiązek wydania interpretacji indywidualnej w zakresie podatków lokalnych zostanie przesunięty na Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej. Samorząd będzie wyłącznie odpowiadał za rozpatrywanie wniosków o udzielenie ulgi, w stosunku do podatków stanowiących dochód tych jednostek.

In dubio pro tributario wciąż żywe

Ustawodawca w nowej Ordynacji podatkowej kładzie nacisk przede wszystkim na ochronę praw podatnika w relacji z urzędnikami. Zgodnie z art. 33 ustawy, podatnikowi przysługuje prawo do:

• rzetelnego, bezstronnego, sprawnego i terminowego załatwiania jego spraw

• ochrony prywatności oraz zachowania danych w poufności

• wyboru sposobu opodatkowania

• zapłaty podatku w kwocie nie wyższej niż wymagana przez przepisy prawa podatkowego

• korygowania deklaracji podatkowych

• uzyskania zwrotu nadpłaty oraz zwrotu podatku

• stabilizacji stosunków prawnych przez przedawnienie

• ubiegania się o ulgi w spłacie

• reprezentowania przez pełnomocnika

• załatwienia sprawy w drodze porozumienia

• zaskarżenia rozstrzygnięć organów podatkowych

• składania skarg i wniosków

Nowa Ordynacja reguluje też prawo podatnika do informacji udzielanej przez urzędników. Zainteresowany jest uprawniony do otrzymania od organów podatkowych na żądanie informacji o swoich prawach i obowiązkach. Co więcej, ma zyskać ochronę związaną z konsekwencjami dostosowania się do poleceń urzędników. Zgodnie z art. 43 aktu, w przypadku gdy podatnik dostosuje się do informacji udzielonej przez urzędnika, nie będą mu naliczone odsetki za zwłokę, nie wszczyna się także wówczas postępowania w sprawie o wykroczenie czy przestępstwo, a jeżeli w wyniku zastosowania się zainteresowanego do udzielonej informacji powstała nadpłata, odpowiednio nalicza się jej oprocentowanie.

Ustawodawca kładzie też nacisk na upowszechnienie komunikacji elektronicznej. W projektowanym akcie ustawodawca zobowiązuje pełnomocników do komunikacji elektronicznej z organami podatkowymi. Proponuje się również by ten sam obowiązek spoczywał również na podmiotach będących użytkownikami portalu, zarejestrowanymi użytkownikami konta ePUAP oraz prowadzących działalność gospodarczą.

Ukłonem w stronę podatnika są regulacje dot. deklaracji podatkowych. Z góry domniemywa się jego rzetelność „chyba, że jest powód, aby uważać inaczej”. Stąd ustawa wprowadza rozwiązanie, zgodnie z którym deklaracja rzetelna i niewadliwa stanowi dowód tego, co wynika z zawartej w niej treści. Deklaracja uzyskuje zatem moc dowodową dokumentu urzędowego. Co więcej, podatnik jako strona postępowania będzie mógł dokonać korekty deklaracji podatkowej jeszcze przez wydaniem decyzji tj. w pierwszej instancji. W konsekwencji – jak zaznacza ustawodawca – podatnik będzie mógł szybciej załatwić sprawę. Jeśli urzędnicy nie zgłoszą uwag do korekty zeznania postępowanie nie zakończy się wydaniem decyzji wymiarowej, tzn. takiej, w której określa się wysokość zobowiązania podatkowego.

Kiedy podatnik nie musi obawiać się postępowania? W nowych przepisach znalazł się zapis o niewszczynaniu postępowania lub umarzania już wszczętego z urzędu, jeżeli spodziewana kwota uszczuplenia nie przekracza ustawowo określonego limitu kwotowego. Chodzi o tzw. limit bagatelności sprawy. Zgodnie z art. 221 ustawy, podatnik nie musi obawiać się postępowania gdy jego zaległości podatkowe nie przekraczają kwoty 50 zł. Takie rozwiązanie ma przyczynić się do zwiększenia efektywności organów podatkowych w wyniku przesunięcia działań na najpoważniejsze, z punktu widzenia budżetu państwa, sprawy podatkowe.

Tajemnica skarbowa lepiej chroniona: Zgodnie z art. 105 indywidualne dane zawarte w deklaracjach oraz innych dokumentach składanych przez podatników objęte są tajemnicą skarbową. Chodzi także o informacje uzyskiwane przez KAS od banków i SKOK-ów czy akta kontroli skarbowej w sprawach o przestępstwa czy wykroczenia. Przepisów ochronnych nie stosuje się jednak do udostępnienia kontrahentowi podatnika prowadzącego działalność gospodarczą informacji o nieskładaniu przez podatnika deklaracji czy zaległościach podatkowych. „Proponowane rozwiązania w zakresie tajemnicy skarbowej będą korzystniejsze niż dotychczas obowiązujące albowiem są ukierunkowane w większym stopniu na uszczelnienie danych i innych informacji objętych tajemnicą skarbową, a w szczególności chronić będą informacje stanowiące tajemnicę przedsiębiorstwa na takim samym poziomie, jak dane objęte tajemnicą bankową. Doprowadzi to do poprawy relacji między zobowiązanymi i organami podatkowymi, wzmocni pozycję zobowiązanych wobec organów podatkowych”- czytamy w uzasadnieniu.

Przedawnienie czyli czas na wyegzekwowanie podatku: W nowej ordynacji podatkowej ustawodawca wprowadza limity czasowe, w których organ podatkowy będzie mógł wyegzekwować należny podatek. Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z art.166 ustawy, doręczenie decyzji wymiarowej organu pierwszej instancji nie wywołuje skutków prawnych (przedawnienie wymiaru) po upływie 3 lat. Wprowadzenie 3-letniego okresu przedawnienia dotyczy tzw. spraw nieskomplikowanych tj. m.in. nie dotyczących działalności gospodarczej. Przedawnienie może nastąpić po 5 latach np. w przypadku podatku akcyzowego, VAT, PIT lub CIT. Zgodnie z uzasadnieniem, wprowadzenie realnych limitów czasowych, w których organy będą mogły prowadzić wymiar i pobór podatkowy spowoduje zwiększenie bezpieczeństwa prawnego podatników. Zawieszenie biegu terminu przedawnienia będzie następować tylko z przyczyn obiektywnych, niezależnych od organu podatkowego. Mowa m.in. o śmierci podatnika, śmierci przedstawiciela reprezentującego jego interesy lub utracie przez zobowiązanego lub jego przedstawiciela ustawowego zdolności do czynności prawnych.

Bezdecyzyjny zwrot nadpłaty: Zgodnie z art. 186 organ podatkowy dokonuje zaliczenia lub zwraca nadpłatę bez wydawania decyzji. Przepis ten ma jednak zastosowanie z wyłączeniem kilku przypadków. Organ podatkowy będzie mógł odmówić dokonania zwrotu należności jeśli wykaże, że w wyniku zwrotu tej kwoty nastąpi bezpodstawne wzbogacenie. Przepis o bezdecyzyjnym zwrocie nie będzie miał zastosowania także w stosunku do nadpłaty, która została określona w nieprawidłowej wysokości w deklaracji lub wniosku o stwierdzenie nadpłaty. W każdym innym przypadku, np. gdy urzędnik stwierdzi jej istnienie np. po zmianie, uchyleniu lub stwierdzeniu nieważności decyzji, ale również gdy nastąpi to w ramach czynności sprawdzających, czy kontroli podatkowej, nadpłata będzie zwrócona bezdecyzyjnie. Nowo wprowadzone regulacje wydłużają także z 30 dni do 3 miesięcy okres, w którym można złożyć wniosek o stwierdzenie nadpłaty. Wnioski te mogą być złożone w tym terminie także po upływie okresu przedawnienia poboru.

Spadkobiercy i obowiązki podatkowe: Nowe przepisy wprowadzają instytucję zapisobiercy windykacyjnego nabywającego w drodze tego zapisu przedsiębiorstwo, co w opinii ustawodawcy, ma sprzyjać sukcesji firmy. Zgodnie z art. 264 „jeżeli przedmiotem zapisu windykacyjnego jest przedsiębiorstwo, zapisobierca windykacyjny z dniem otwarcia spadku wstępuje we wszelkie przewidziane w przepisach prawa podatkowego prawa i obowiązki spadkodawcy związane z tym przedsiębiorstwem.”

W razie sporów umowa podatkowa i mediacja: Nowym sposobem rozwiązania sprawy może być zawarcie umowy, w której stroną jest organ podatkowy i podatnik. Jak czytamy w uzasadnieniu, taka umowa może zostać zawarta w szczególności w przypadku trudnych do usunięcia wątpliwości co do stanu faktycznego w sprawie. Jakich spraw może dotyczyć umowa? Ustawodawca przyznaje, że tutaj zakres przedmiotowy jest elastyczny a katalog obszarów uzgodnień nieograniczony. Strony mogą dość do porozumienia także dzięki mediacji. Wynik mediacji ma być dokumentowany w protokole zawierającym m.in. informację o treści umowy lub jej braku.

Niezmienna klauzula ogólna przeciwko unikaniu opodatkowania: Ta obowiązuje już od 2016 roku. Ustawodawca kładzie nacisk na jej przydatność biorąc pod uwagę m.in. zagrożenia budżetowe wynikające z agresywnej optymalizacji. Klauzula miałaby uniemożliwić dokonywanie sztucznych i niemających uzasadnienia gospodarczego czynności, za pomocą których podatnik próbowałby ominąć przepisy i osiągnąć korzyści podatkowe.

Opublikowany w poniedziałek projekt doczekał się krytyki. Prezydent Centrum im. Adama Smitha Andrzej Sadowski w rozmowie z PAP przyznaje, że " w projekcie Ordynacji podatkowej szczegółowe przepisy biorą górę nad zasadami". Dodał, że już sama objętość dokumentu wyklucza prostotę prawa, co niesie za sobą ryzyko nierespektowania praw podatnika. Prof. Leonard Etel, który kierował pracami nad nową Ordynacją podatkową jest zdania, że przygotowana ustawa spełnia swoje cele.

Prace nad powyższymi przepisami trwały od 2015 roku. Większość z nich ma wejść w życie 1 stycznia 2019 roku.

Podstawa prawna: Projekt z dnia 6 października 2017 r. USTAWA ORDYNACJA PODATKOWA