Jak działa ulga na złe długi

Ulga na złe długi polega na tym, że wierzyciel, który nie dostał zapłaty od kontrahenta, zmniejsza podstawę obliczenia podatku (zwiększa) podatkową stratę) o wartość wierzytelności, którą wcześniej zaliczył do przychodów należnych. Natomiast dłużnik musi zwiększyć podstawę obliczenia podatku (zmniejszyć podatkową stratę) o wartość zobowiązania, którego nie uregulował w terminie umówionym z wierzycielem, a którą zaliczył już do kosztów uzyskania przychodu.

Zgodnie z art. 26i ust. 1 ustawy o PIT, podstawa obliczenia podatku:

  • u wierzyciela może być zmniejszona o wartość nieuregulowanej wierzytelności po upływie 90 dni od umówionego terminu zapłaty;
  • u dłużnika podlega zwiększeniu po upływie upływu 90 dni od umówionego terminu zapłaty o wartość nieuregulowanego zobowiązania.

Składka zdrowotna od innej podstawie

Natomiast składka zdrowotna nie jest obliczana u przedsiębiorców od podstawy obliczenia podatku, tylko od dochodu – podkreślił ZUS w interpretacji indywidualnej z 1 sierpnia 2025 r. (DI/200000/43/562/2025). Przypomniał, że dochodem jest różnica między osiągniętymi przychodami a poniesionymi kosztami uzyskania tych przychodów. Przy czym ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 146 ze zm.) odsyła w tym zakresie do ustawy o PIT.

Przychód szybciej niż zapłata

W ustawie o PIT przyjęto, że co do zasady przychód u przedsiębiorców powstaje według metody memoriałowej (zasada kasowa jest wyjątkiem i nie każdy przedsiębiorca może z niej korzystać). Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy o PIT za przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej uważa się kwoty należne, choćby nie zostały faktycznie otrzymane (po wyłączeniu wartości zwróconych towarów, udzielonych bonifikat i skont). Przychód powstaje co do zasady z dniem wydania rzeczy, zbycia prawa majątkowego lub wykonania usługi, albo częściowego wykonania usługi, nie później niż z dniem wystawienia faktury albo uregulowania należności (art. 14c ust. 1).

Jeżeli więc podatnik-wierzyciel skorygował swoje zeznanie podatkowe, aby skorzystać z ulgi na złe długi, to zmniejszył podstawę opodatkowania, a nie wysokość uzyskanych przychodów z działalności gospodarczej. Podstawa wymiaru składki zdrowotnej pozostała ta sama, co wykazana wcześniej – wyjaśnił ZUS.

Chodziło o podatnika (opodatkowanego liniowym PIT), któremu kontrahent przez ponad rok nie płacił na prawie 90 tys. zł brutto (ponad 73 tys. zł netto). Mężczyzna skorzystał z ulgi na złe długi w PIT, ale chciał też odzyskać część składki zdrowotnej, a konkretnie prawie 3600 zł (73 tys. zł x 4,9 proc.). Uważał, że ma do tego prawo, tym bardziej że – jak podkreślił – chodzi o znaczną część składki, którą zapłacił za ten okres (zapłacił ją w łącznej wysokości sięgającej 8400 zł).

ZUS stwierdził jednak, że przedsiębiorca nie może wycofać składki zdrowotnej, bo zapłacił od przychodu (należnego, czyli obliczonego według zasady memoriałowej), a nie od podstawy obliczenia podatku.

Gdy kontrahent zapłaci

Należy natomiast pamiętać, że podatnik będzie musiał wycofać ulgę, gdy otrzyma zapłatę albo sprzeda (sceduje) wierzytelność. W takiej sytuacji będzie musiał uczynić na odwrót – zwiększyć podstawę obliczenia podatku lub zmniejszyć podatkową stratę. Uczyni to w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym wierzytelność została uregulowana lub zbyta (art. 26i ust. 7 ustawy o PIT).

Idąc tokiem rozumowania ZUS – podatnik nie zwiększy wtedy dochodu/przychodu stanowiącego podstawę wymiaru składki zdrowotnej. Należy o tym pamiętać przy wycofywaniu ulgi na złe długi w PIT - żeby po raz drugi nie zapłacić składki na ubezpieczenie zdrowotne od tej samej części kwot należnych od kontrahenta.