Czy Polacy wkrótce zmienią swoje podejście do płacenia podatków? Odpowiedź na to pytanie nie napawa na razie optymizmem. Większe poczucie obywatelskiego obowiązku nie zastąpi w najbliższym czasie sprawnych działań fiskusa w zakresie egzekwowania budżetowych należności.

Dyskutowano o tym w Ministerstwie Finansów podczas konferencji „Moralność podatkowa w społeczeństwie obywatelskim: społeczne i gospodarcze znaczenie postaw podatkowych”. Konferencja odbyła się 28 października 2025 r., a uczestniczyli w niej m.in. Marcin Łoboda, sekretarz stanu w Ministerstwie Finansów i szef KAS, Arkadiusz Jedynak, dyrektor Departamentu Poboru Podatków w MF, oraz Tomasz Czuczejko, dyrektor Izby Administracji Skarbowej w Zielonej Górze.

Kto płaci podatki w Polsce. Kobiety bardziej moralne?

Z badań przedstawionych podczas konferencji przez dr Sabinę Kołodziej z Katedry Psychologii Ekonomicznej Akademii Leona Koźmińskiego wynika, że poziom moralności podatkowej zależy od takich czynników jak płeć, wiek, a nawet poziom religijności. Najbardziej moralne „podatkowo” okazują się starsze, religijne kobiety. Niższy jest poziom moralności wśród młodszych mężczyzn, czyli - jak zauważył jeden z uczestników konferencji - wśród osób, które odpowiadają profilowi statystycznego polskiego przedsiębiorcy.

Podatki: szwedzki sukces budowano pół wieku

Skąd zatem bierze się tak duża chęć do płacenia podatków u Szwedów? Wynika to z trwających ponad pół wieku reform – mówili Andres Stridh i Arne Jakobsson, przedstawiciele szwedzkiej administracji podatkowej.

Przypomnieli głośną sprawę słynnego reżysera Ingmara Bergmana, który w latach 70. ubiegłego wieku został oskarżony o unikanie opodatkowania. W styczniu 1976 r. szwedzki fiskus wraz z policją zatrzymali reżysera w trakcie premiery sztuki „Taniec Śmierci” autorstwa Augusta Strindberga. Ingmar Bergman został zatrzymany w Królewskim Teatrze Dramatycznym i doprowadzony do siedziby policji w Sztokholmie. Doznał załamania nerwowego i stwierdził: „Jestem artystą, nie wiem nic o pieniądzach i nie wiem nic o tych zarzutach”. Potem opuścił Szwecję, pozostawiając majątek na poczet swoich zobowiązań wobec tamtejszego fiskusa.

Sprawa wywołała ogromne kontrowersje w Szwecji i stała się przyczynkiem do reform. Szwedzka administracja podatkowa doszła do wniosku, że koncentrowanie się wyłącznie na egzekucji należności publicznoprawnych jest błędem. Podatnikom trzeba zaufać i przekonać ich, że warto płacić podatki, bo korzysta na tym całe społeczeństwo. Ale żeby tak się stało, system podatkowy musi być sprawiedliwy i zrozumiały.

Uznano więc – jak relacjonował Andres Stridh - że skarbówka powinna docenić postępowanie 90 proc. uczciwie rozliczających podatników i obdarzyć ich podatkowymi przywilejami. Obecnie mogą oni korzystać ze wstępnie wypełnionych, przejrzystych deklaracji online, skarbówka zwraca im nadpłatę podatku nawet w ciągu kilku dni, a zamiast straszyć kontrolami podkreśla, że zapłacone należności publicznoprawne przyczyniają się do budowy szwedzkiego dobrobytu. Firmy, które należycie rozliczają się z podatków, mogą też uzyskać specjalne certyfikaty rzetelności.

W Szwecji dominuje więc pozytywny przekaz, którego skutkiem jest duży wzrost zaufania do tamtejszego fiskusa. Obecnie, po upływie pół wieku reform, tylko 5 proc. Szwedów przyznaje, że nie zapłaciłoby podatku, gdyby miało taką możliwość.

Moralność nie zastąpi kontroli i egzekucji

Szwedzki sukces nie będzie jednak w prosty sposób przeszczepiony na polski grunt – wynikało z wypowiedzi przedstawicieli naszej skarbówki. Dyrektor Jedynak podał w tym kontekście przykład przepisów o zakazie przechodzenia na „czerwonym świetle”, które są częściej łamane, gdy nie ma w okolicy policjanta.

Czy zatem ważniejsza jest moralność podatkowa czy sprawna egzekucja przepisów podatkowych? Debata, która odbyła się podczas konferencji, nie przyniosła prostej odpowiedzi na to pytanie. Podsumowując ją, szef KAS Marcin Łoboda stwierdził, że zarówno polski fiskus, jak i sami Polacy potrzebują jednego i drugiego - moralności podatkowej, a zarazem sprawnego egzekwowania przestrzegania przepisów podatkowych.