Naukowcom często trudno jest skorzystać ze zwolnienia z PIT. W praktyce pozostaje niepewna droga sądowa. Teraz znaleźli furtkę – podróż służbową, ale to dotyczy tylko części otrzymanych kwot
Podejście organów podatkowych do wypłat otrzymywanych przez młodych naukowców w związku z udziałem w programie Mobilność Plus stanowi klasyczny przykład zmiennej wykładni przepisów przy ich niezmiennym brzmieniu. Warto dodać, że na początku obowiązywania programu zarówno organy podatkowe, jak i sądy wykazywały się chęcią wykładni przepisów na korzyść podatników, nawet jeśli stan faktyczny nie do końca wypełniał przesłanki zwolnienia. Przy czym spór toczy się o niemałe kwoty, ponieważ zgodnie z założeniami programu młodzi naukowcy są uprawnieni do otrzymywania grantów w miesięcznej wysokości 10 000 zł lub wyższej (w zależności od tego, czy naukowiec jedzie za granicę sam, czy z rodziną) przez okres nawet trzyletni.
Oceniając możliwość zastosowania przepisów, na które powoływali się podatnicy w celu zastosowania zwolnienia, należy uczciwie przyznać, że środki otrzymane w ramach grantu nie spełniają:
● ani definicji stypendium z art. 21 ust. 1 pkt 39 ustawy o PIT, ponieważ zgodnie z jego brzmieniem stypendia przyznawane są na podstawie przepisów w nim wskazanych, wypłacane w ramach ustalonej procedury,
● ani też pomocy materialnej na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 40 ustawy o PIT, ponieważ pomoc ta również powinna być wypłacana na podstawie ustawy - Prawo o szkolnictwie wyższym, podczas gdy granty finansowane są na podstawie ustawy o finansowaniu nauki.
Wyjście awaryjne
Podatnicy znaleźli wobec tego kolejną furtkę: możliwość traktowania wypłacanych kwot jako diet otrzymanych w ramach zagranicznej podróży służbowej. Kwalifikacja ta wydaje się o tyle zasadna, że do wyjazdu w ramach programu może być zakwalifikowany wyłącznie pracownik. Należy jednak pamiętać, że ten rodzaj zwolnienia będzie dotyczył tylko części otrzymanych kwot (30 proc. wysokości diety – określonej odrębnie dla każdego kraju – a także 185 euro dziennie w przypadku udokumentowanych kosztów noclegów, lub ryczałtowego kosztu w przypadku noclegów nieudokumentowanych – 25 proc. limitu). Naczelny Sąd Administracyjny podziela tę kwalifikację (np. wyroki z 28 czerwca 2016 r., sygn. akt II FSK 1490/14, oraz z 8 września 2016 r., sygn. akt II FSK 3073/14).
Potrzebna interpretacja
Formułując wniosek o interpretację, warto jednak zwrócić uwagę na prawidłowe przedstawienie stanu faktycznego. Jako przykład można wskazać na niedawny wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 24 lutego 2016 r. (sygn. akt III SA/Wa 1006/15), w którym uczestnik programu wskazał, że jedzie za granicę jako doktorant, a nie pracownik. Sąd uznał, że w tym przypadku nie ma zastosowania przepis umożliwiający zwolnienie z opodatkowania świadczeń (w określonej wysokości) wypłacanych w ramach zagranicznej podróży służbowej – chociaż sam wyjazd przesłanki uznania za podróż służbową spełnia. Z kolei NSA oddalił skargę kasacyjną naukowca, który wskazał wprawdzie, że jest pracownikiem, nie wykazał jednak, że jego podróż ma charakter podróży służbowej (wyrok z 3 marca 2016 r., sygn. akt II FSK 44/14).
Analizując przepisy prawa, wydaje się, że najbardziej uzasadnioną podstawą prawną zwolnienia jest art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy o PIT, zwalniający z opodatkowania środki przyznane na podwyższanie kwalifikacji zawodowych. To stanowisko podzielają również sądy administracyjne (np. wyrok NSA z 27 kwietnia 2016 r., sygn. akt II FSK 516/14, czy wyrok WSA w Warszawie z 27 listopada 2015 r., sygn. akt III SA/Wa 3853/14). Warto jednak zwrócić uwagę na to, że druga część tego przepisu wyklucza możliwość zastosowania zwolnienia w sytuacji, w której pracownikowi udzielony został urlop szkoleniowy.
Konieczna interwencja
Podsumowując, należy stwierdzić, że w obecnie obowiązującym stanie prawnym rzeczywiście nie istnieje przepis, na podstawie którego zwolnienie grantów wypłacanych w ramach programu Mobilność Plus mogłoby w sposób bezsprzeczny znaleźć zastosowanie. Powoływanie się na inne przepisy, na podstawie których wypłatę środków można zakwalifikować jako stypendium, pomoc materialną, świadczenia wypłacane w związku z zagraniczną podróżą służbową czy też środki na podnoszenie kwalifikacji, jest zawodne. Po pierwsze, zależy od konkretnych okoliczności danego stanu faktycznego, po drugie zaś w dużej mierze związane jest z pewną uznaniowością organu czy sądu dokonującego subsumpcji stanu faktycznego pod obowiązujące normy prawne. Godzi to nie tylko w wynikającą z ordynacji podatkowej zasadę zaufania do organów podatkowych i pewności prawa, lecz także w obowiązującą od niedawna zasadę in dubio pro tributario, czyli rozstrzygania wątpliwości na korzyść podatników. W związku jednak z tym, że orzecznictwo jest rozbieżne nawet na poziomie samego NSA (nie tylko co do możliwości zwolnienia, lecz także co do jego podstawy prawnej), wydaje się, iż pożądana w tym zakresie byłaby interwencja ustawodawcy.
SYTUACJA 1
Pracownik naukowy jednej z uczelni został laureatem programu ministra nauki i szkolnictwa wyższego Mobilność Plus. Dzięki temu uzyskał możliwość prowadzenia badań na zagranicznej uczelni. Macierzysty uniwersytet wypłacił mu na ten cel pieniądze. Podstawą do ich wypłaty były przepisy ustawy o zasadach finansowania nauki. Naukowiec opłacił z nich koszty podróży i pobytu za granicą. Urząd skarbowy zażądał jednak podatku. Uważa, że naukowiec otrzymał opodatkowany przychód z innych źródeł. Ten chce jednak wejść w spór sądowy z fiskusem i zastanawia się, jakie mogą być jego argumenty.
SYTUACJA 2
Pracownik naukowy jednej z uczelni skorzystał z oferty unijnego programu Erasmus +. Wyjechał do jednej z holenderskich uczelni, gdzie uczestniczył w szkoleniu. Na ten cel otrzymał też odpowiednie wynagrodzenie. Zastanawia się, czy musi rozliczyć się z niego z fiskusem.
Nie ma jednej odpowiedzi na problemy naukowców
● Stanowisko Ministerstwa Finansów
Aby precyzyjnie odpowiedzieć na wątpliwości dotyczące stosowania przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych do przychodów osób fizycznych otrzymywanych w ramach programu Mobilność Plus, każdy przypadek powinien być rozpatrzony na podstawie stanu faktycznego (zdarzenie przyszłe) przedstawionego przez wnioskodawcę. W tym celu wnioskodawca może złożyć wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej prawa podatkowego - http://www.finanse.mf.gov.pl/kip/interpretacje-indywidualne-informacje-praktyczne
Jeszcze powalczymy o zwolnienie dla Mobilności Plus
● Stanowisko Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Ministerstwo, działając na rzecz beneficjentów programu, starało się uzyskać jednoznaczną interpretację resortu finansów. Było to wyrazem dbałości o stosowane rozwiązania systemowe. Niestety, nasze starania nie przyniosły na ówczesnym etapie efektu, natomiast kolejne działania będziemy mogli podjąć w przypadku ogłaszania kolejnych edycji konkursu.
OPINIA EKSPERTA
Grzegorz Baran, doradca podatkowy Kancelaria Baran & Pluta
Prawdą jest, że fiskus w Polsce z zasady przepisy podatkowe każe rozumieć w taki sposób, aby na podatnika nałożyć jak największe obciążenia. Tak więc określony przepis jest przez niego interpretowany albo literalnie, albo na zasadzie „my wiemy lepiej, co ustawodawca miał na myśli”. Dokładnie z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku przyznania finansowania pracownikowi naukowemu uczelni na wyjazd zagraniczny w celu realizacji programu naukowego. Z art. 21 ust. 1 pkt 90 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych jasno wynika, że środki otrzymane przez pracodawcę (w tym wypadku uczelnię) w celu dofinansowania wyjazdu naukowego swojego pracownika korzystają ze zwolnienia przedmiotowego z tego podatku. To pracodawca (czyli uczelnia) decyduje, który z jego pracowników ma prawo do takiego dofinansowania, tak więc to pracodawca faktycznie te środki przyznaje. Nonsensem są twierdzenia organów podatkowych, że w takiej sytuacji, aby pracownik naukowy mógł skorzystać ze zwolnienia podatkowego, środki finansowe powinny pochodzić bezpośrednio z budżetu pracodawcy, a nie zewnętrznej instytucji finansującej. Równie dobrze fiskus mógłby stwierdzić, że jakakolwiek firma handlowa nie ma prawa zaliczenia do kosztów podatkowych zakupu towaru, ponieważ podatnik na ten zakup zaciągnął kredyt obrotowy, czyli środki nie należały bezpośrednio do firmy.
Podobnie ma się rzecz, jeśli chodzi o stypendia przyznawane studentom na zagraniczne wyjazdy naukowe w ramach programu Erasmus, choć w tym wypadku sytuacja jest dużo bardziej klarowna. Podstawą bowiem do zwolnienia takich przychodów z podatku dochodowego jest art. 21 ust. 1 pkt 23a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Przepis ten ogranicza jednak to zwolnienie dla stypendiów do wysokości diet przyznawanych z tytułu zagranicznej podróży służbowej. Istnieją jednak przepisy rozszerzające powyższe zwolnienie do pełnej wysokości otrzymanego stypendium. Do 31 grudnia 2016 r. obowiązuje bowiem par. 1 rozporządzenia ministra finansów z 11 sierpnia 2015 r. w sprawie zaniechania poboru podatku dochodowego od osób fizycznych od niektórych dochodów, na mocy którego stypendyści otrzymali taki przywilej zwolnienia podatkowego. Powyższe rozwiązanie wydaje się całkowicie uzasadnione i powinno być przedłużone na następne lata.
Podstawa prawna
Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.).
Ustawa z 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym (t.j. Dz.U. z 2011 r. poz. 572 ze zm.).
Ustawa z 30 kwietnia 2010 r. o finansowaniu nauki (t.j. Dz.U. z 2014 r. nr 1620, poz. 1049 ze zm.).
