Rolnik płaci VAT od odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości

Rolnik rozliczający VAT na zasadach ogólnych płaci co do zasady podatek od odszkodowania, które otrzyma, gdy państwo zabierze mu grunt pod budowę drogi, a działka ta należy do jego majątku firmowego.

Podatku jednak nie będzie, jeśli sąd krajowy (w tym przypadku Naczelny Sąd Administracyjny) stwierdzi, że transakcja dotyczyła majątku nieprzeznaczonego do prowadzenia działalności rolniczej. Tak orzekł właśnie Trybunał Sprawiedliwości UE w polskiej sprawie.

Spór z fiskusem definitywnie rozstrzygnie więc dopiero polski sąd kasacyjny. Przypomnijmy, że spór dotyczy rolnika, który od 2001 r. hodował krowy i produkował mleko w swoim gospodarstwie. W styczniu 2013 r. zarejestrował się jako podatnik VAT. W 2003 r. i w 2015 r. nabył grunty, aby powiększyć powierzchnię swojego gospodarstwa. Zakup nie podlegał opodatkowaniu VAT. W marcu 2017 r. wojewoda wydał decyzję o wywłaszczeniu rolnika z części gruntów w zamian za odszkodowanie. Nieruchomości były niezbędne do realizacji inwestycji drogowej. Aż do momentu rozpoczęcia postępowania wywłaszczeniowego sporne działki wykorzystywane były do opodatkowanej produkcji rolnej (jako łąki). Potem jednak rolnik nie przygotowywał ich już do zbioru trawy na kolejny rok i wycofał je z dopłat bezpośrednich. Nigdy nie podejmował też jakichkolwiek czynności, które mogłyby ułatwić przeniesienie własności działek (np. nie dzielił ich na mniejsze).

Wywłaszczenie, a podatek

We wniosku o interpretację indywidualną rolnik był zdania, że w związku z wywłaszczeniem nie działał jako podatnik VAT, a więc nie musi płacić podatku od odszkodowania, które otrzymał.
Innego zdania był dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej. Stwierdził, że wywłaszczenie czynnego podatnika VAT nie jest tym samym co nieopodatkowane rozporządzanie majątkiem prywatnym. Przywołał art. 14 ust. 2 lit. a dyrektywy VAT i jego polski odpowiednik czyli art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT. Z obu przepisów wynika, że odpłatną dostawą towarów jest również „przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie”. Wywłaszczenie gruntu należącego do podatnika VAT w zamian za odszkodowanie, było więc transakcją opodatkowaną – stwierdził dyrektor KIS.
Rolnik zaskarżył interpretację indywidualną i wygrał przed Wojewódzkim Sądem Administracyjnym w Warszawie (wyrok z 15 października 2018 r. (sygn. III SA/Wa 23/18). Sąd zwrócił uwagę, że rolnik nie podejmował jakichkolwiek czynności mających na celu sprzedaż działek i decyzja o wywłaszczeniu podjęta została wbrew jego woli. Nie było więc ono związane z opodatkowaną działalnością rolniczą i rolnik nie działał jako podatnik VAT – orzekł sąd pierwszej instancji.

Więcej wątpliwości nabrał Naczelny Sąd Administracyjny, gdy trafiła do niego skarga kasacyjna fiskusa. Zawiesił w związku z tym postępowanie i zadał pytanie prejudycjalne do Trybunału Sprawiedliwości UE (postanowienie z 18 stycznia 2023 r., sygn.. I FSK 923/19).

Salomonowy wyrok TSUE

Unijny trybunał orzekł co do zasady po myśli fiskusa. W praktyce jednak to polski NSA będzie musiał ostatecznie rozstrzygnąć czy w konkretnej opisanej sprawie również należy się podatek. TSUE przywołał wspomniany przez fiskusa art. 14 ust. 2 lit. a dyrektywy VAT zgodnie z którym opodatkowanie przeniesienia własności towaru z mocy prawa w zamian za odszkodowanie wymaga spełnienia trzech przesłanek. Po pierwsze musi nastąpić samo przeniesienia prawa własności, po drugie musi ono być związane z nakazem wydanym przez organ władzy publicznej, lub w jego imieniu albo też z mocy prawa. Po trzecie musi nastąpić wypłata odszkodowania. Potwierdza to wyrok TSUE z 13 czerwca 2018 r. (sygn. C-665/16).
W tej sprawie dwie pierwsze przesłanki zostały bezspornie spełnione – podkreślił trybunał. Problemem jest przesłanka trzecia.
Jeśli więc NSA potwierdzi, że odszkodowanie zostało wypłacone w bezpośrednim związku z przeniesieniem własności gruntu na rzecz Skarb Państwa, to należy uznać, że doszło do opodatkowanej dostawy towarów. Potwierdza to fakt, że wywłaszczenie dotyczyło działek, które należały do majątku rolnika działającego jako podatnik VAT i jak podkreślił TSUE nie ma znaczenia, że nie prowadzi on działalności w zakresie obrotu nieruchomościami czy też nie podjął jakichkolwiek działań ułatwiających wyzbycie się nieruchomości.
Jeśli jednak sąd krajowy stwierdzi, że transakcja została dokonana w ramach zarządzania częścią majątku nieprzeznaczoną do prowadzenia działalności rolniczej, to należałoby uznać, że transakcja nie podlega opodatkowaniu VAT – zastrzegł TSUE.

Wyrok TSUE z 11 lipca 2024 r. (sygn. C- 182/23)