Kto nie dochowa należytej staranności, straci status podatnika VAT. Nadal będzie mógł wystawiać faktury, ale kontrahenci mogą już nie chcieć robić z nim interesów.
Przygotowany przez Ministerstwo Finansów projekt nowelizacji VAT przewiduje możliwość wykreślenia z rejestru podatników VAT w pięciu przypadkach (patrz ramka obok). Jeden z nich – najbardziej kontrowersyjny – dotyczy sytuacji, gdy podatnik, prowadząc działalność gospodarczą, wiedział lub miał uzasadnione podstawy, by przypuszczać, że uczestniczy w oszustwie lub nadużyciu podatkowym. Innymi słowy, naczelnik urzędu skarbowego będzie mógł go wykreślić, jeśli nie dochował należytej staranności w handlu z podmiotami biorącymi udział w oszustwie.
Zdaniem ekspertów wykreślony z rejestru podatnik nadal będzie mógł prowadzić działalność. Nie zostanie ona automatycznie zablokowana. – Wyrejestrowanie stworzy jednak wiele trudności praktycznych, przede wszystkim w relacjach z innymi przedsiębiorcami – zwraca uwagę Tomasz Michalik, doradca podatkowy i partner w MDDP.
Co z fakturą i odliczeniem
Eksperci zgodnie twierdzą, że podatnik wykreślony z rejestru nadal będzie mógł wystawiać faktury. Nie są natomiast jednomyślni co do tego, czy będzie mógł on składać deklaracje i – co najistotniejsze – odliczać podatek naliczony.
Zdaniem Romana Namysłowskiego podatnik usunięty z rejestru będzie mógł wystawiać faktury, ale nie będzie mógł złożyć deklaracji, bo nie będzie już zarejestrowany. Innego zdania jest Przemysław D. Antas, radca prawny w Antas Kancelaria Radców Prawnych i Doradców Podatkowych. W jego przekonaniu przedsiębiorca wykreślony z rejestru będzie mógł składać deklaracje.
Największe kontrowersje dotyczą jednak prawa do odliczenia VAT przez wykreślonego. – Nabędzie on prawo do odliczenia, ale nie będzie miał jak z niego skorzystać, bo do tego potrzebna jest rejestracja i możliwość składania deklaracji – uważa Roman Namysłowski.
Przemysław D. Antas zwraca jednak uwagę, że po stronie podatników stoi orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE. Wynika z niego, że brak formalnej rejestracji dla celów VAT nie może sam w sobie pozbawiać prawa do odliczenia podatku naliczonego (sprawa C-438/09 Dankowski).
Tego samego zadania jest Tomasz Michalik. – Rejestracja potwierdza jedynie status danej osoby jako podatnika. Jej brak nie sprawia, że dany podmiot przestaje nim być. Tak samo jak rejestracja na VAT nie czyni go podatnikiem, jeśli nie wykonuje on czynności podlegających opodatkowaniu – zauważa ekspert.
Kontrahenci będą unikać
Doradcy zgadzają się, że brak rejestracji, a co za tym idzie brak wpisu w bazie online czynnych podatników, może jednak skutkować niechęcią innych podmiotów do dokonywania transakcji z wykreślonym przedsiębiorcą.
Przemysław D. Antas zwraca uwagę, że kontrahenci wykreślonego przedsiębiorcy mogą mieć problemy z odliczeniem VAT z faktury wystawionej przez podmiot niezarejestrowany. W praktyce inspektorzy skarbowi często kwestionują prawo do odliczenia VAT z takich faktur.
– Krótko mówiąc, może to oznaczać utratę zamówień (zleceń, kontraktów). Przedsiębiorcy nie będą chcieli wchodzić w transakcje z podmiotem, który został wykreślony z rejestru podatników VAT, z uwagi na własne ryzyko podatkowe – stwierdza Przemysław D. Antas.
W jakim trybie
Eksperci nie są zgodni, w jakim trybie naczelnik urzędu skarbowego będzie wykreślał podatnika, który nie dochował należytej staranności. – Projektowane przepisy nie określają go – wskazuje Przemysław D. Antas.
Jego zdaniem urząd teoretycznie wcale nie musi przeprowadzać postępowania u wykreślanego podatnika, może to zrobić na podstawie informacji zebranych w trakcie czynności sprawdzających czy uzyskanych od innych organów.
W opinii ekspertów jednak taka procedura jest wadliwa.
– Nie można rzetelnie ustalić, czy podatnik działał z należytą starannością bez przeprowadzenia u niego kontroli podatkowej lub postępowania wymiarowego. To wymaga szeroko zakrojonego postępowania dowodowego – zwraca uwagę Przemysław D. Antas.
Tego samego zdania jest Roman Namysłowski, doradca podatkowy i partner w Crido Taxand. – To, czy podatnik wiedział lub miał uzasadnione podstawy przypuszczać, że kontrahenci działają nierzetelnie, musi wynikać z przeprowadzonej kontroli lub postępowania zakończonego decyzją – mówi. Dodaje, że mogą być one prowadzone zarówno wobec nabywcy, który kupił towar od oszusta i chce odliczyć VAT, jak i wobec sprzedawcy, który zbył towar oszustowi.
Ostateczna czy nieostateczna
Zdaniem Romana Namysłowskiego decyzja organu, na podstawie której wykreśli on podatnika z rejestru podatników VAT, powinna być ostateczna, bo wiążą się z nią trwałe dla niego konsekwencje. – Problem polega na tym, że w przypadku wykreślenia z rejestru VAT oczekiwanie na decyzję ostateczną czyniłoby tę regulację de facto martwą – przyznaje ekspert.
Z samego projektu nowelizacji nie wynika, czy decyzja o wykreśleniu powinna być ostateczna. – Milczenie ustawodawcy w tym zakresie może oznaczać, że wykreślenie z rejestru może się odbywać na podstawie decyzji nieostatecznej, a więc bez konieczności oczekiwania na ostateczne rozstrzygnięcie sporu na etapie administracyjnym – uważa Roman Namysłowski.
Przywrócenie zarejestrowania
Projekt nowelizacji VAT nie wprowadza specjalnego trybu odwoławczego dla wykreślonych przymusowo z rejestru podatników VAT. Zdaniem Przemysława D. Antasa przedsiębiorca, który otrzyma pismo z informacją, że został usunięty z rejestru, a uważa, że zrobiono to bezpodstawnie, może złożyć skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Wcześniej musi wezwać urząd do usunięcia naruszenia prawa.
– Myślę, że przedsiębiorca, który utracił zamówienia (zlecenia) na skutek bezpodstawnego wykreślenia go z rejestru podatników VAT, może też domagać się odszkodowania od Skarbu Państwa na zasadach przewidzianych w kodeksie cywilnym – dodaje Przemysław D. Antas.
Zdaniem Romana Namysłowskiego podatnik, który nie dochował należytej staranności i zostanie wykreślony z rejestru podatników VAT, powinien zarejestrować się raz jeszcze. – Nie ma jeszcze w prawie podatkowym sankcji w postaci braku prawa do rejestracji, jeżeli ktoś karnie został wyrejestrowany – stwierdza ekspert.
Projekt nowelizacji zakłada też możliwość przywrócenia zarejestrowania podatnika bez konieczności składania nowego zgłoszenia rejestracyjnego. Taka możliwość dotyczy jednak wszystkich przypadków, w tym wystawiania pustych faktur, z wyjątkiem sytuacji, gdy podatnik został wykreślony z powodu niedochowania należytej staranności.
– Niewątpliwie pewne rozwiązania z projektu budzą niepokój i wydaje się, że czasem zbyt łatwo mogą być podejmowane decyzje o wyrejestrowaniu podatnika. Poczekajmy z ocenami na ostateczną wersję projektu – kończy Tomasz Michalik.
