Subskrybuj nas na Youtube
Według szacunków wyłudzenia w zakresie VAT w Polsce sięgają 50 mld zł. Problem ten jest jednak problemem ogólnounijnym. Różnica między oczekiwanymi dochodami a faktycznie pobranym w państwach członkowskich podatkiem wyniosła w 2013 r. niemal 170 mld euro. Ogłaszane w Polsce i w Unii Europejskiej plany działania mają służyć skuteczniejszemu zwalczaniu oszustw oraz wspieraniu przedsiębiorstw. Czy rzeczywiście tak będzie?
Dotychczas nie podano do wiadomości publicznej projektu ustawy mającej za cel kompleksowe zwalczanie wyłudzeń w VAT. Są jednak pierwsze informacje o planowanych pracach w tym zakresie. Na stronie Biuletynu Informacji Publicznej Rady Ministrów została opublikowana informacja o rozpoczęciu prac (projekt nr UA21), jednak nie wskazano planowanego terminu ich przyjęcia. Zgodnie z założeniami ograniczenie nadużyć w VAT planowane jest poprzez:
● likwidację możliwości stosowania rozliczeń kwartalnych,
● wprowadzenie dla niektórych podatników obowiązku składania wyłącznie drogą elektroniczną:
– deklaracji,
– informacji podsumowujących za okresy miesięczne,
● wprowadzenie limitu, po przekroczeniu którego będzie stosowany mechanizm odwróconego obciążenia dla transakcji, których przedmiotem są wszystkie towary objęte tym mechanizmem,
● rozszerzenie odpowiedzialności solidarnej nabywcy za zobowiązania sprzedawcy,
● rozszerzenie odpowiedzialności solidarnej na przedstawiciela podmiotu rozpoczynającego działalność gospodarczą,
● odmowę rejestracji podmiotu jako podatnika VAT w przypadku, gdy czynności sprawdzające wykażą, że podmiot ten nie istnieje lub nie można się z nim skontaktować,
● doprecyzowanie przesłanek warunkujących wykreślenie podatnika z rejestru podatników VAT czynnych,
● modyfikację zakresu ochrony przewidzianej w związku z uzyskaniem interpretacji indywidualnej przepisów prawa podatkowego w VAT oraz przyznanie podmiotom stosującym się do broszur informacyjnych MF ochrony prawnej,
● zaostrzenie sankcji przewidzianej w kodeksie karnym skarbowym (k.k.s.) w związku z wystawianiem pustych faktur lub posługiwaniem się nimi.
Korzyści płynące z propozycji
Jeśli chodzi o proponowane zmiany w zakresie zaostrzenia sankcji w k.k.s., to sprawią, że wyłudzenia w związku z wystawianiem pustych faktur lub posługiwaniem się nimi będą mniej opłacalne z uwagi na większe ryzyko po stronie organizatorów i uczestników tego procederu.
Natomiast po likwidacji kwartalnych rozliczeń oraz nałożeniu obowiązku składania deklaracji w formie elektronicznej organy podatkowe będą uzyskiwać informacje o ewentualnych naruszeniach zdecydowanie szybciej niż obecnie.
Wady płynące z propozycji
Zamiast poszerzać katalog towarów objętych solidarną odpowiedzialnością, lepszym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie w tym zakresie generalnej zasady odpowiedzialności nabywcy wraz z wprowadzeniem podzielonej płatności. Jeżeli nabywca nie ma pewności, czy jego dostawca jest uczciwy, to wpłaca cenę zakupu odpowiadającą podatkowi naliczonemu na wydzielony rachunek pod nadzorem organu podatkowego i zwalnia się z odpowiedzialności za dostawcę.
Proponowana przesłanka odmowy rejestracji podmiotu jako podatnika VAT nie zapobiegnie sytuacji rejestracji firm na słupy, ponieważ podmioty te będą mogły działać przed organem przez pełnomocnika.
Należy wskazać, że istnieje wiele innych rozwiązań, które korzystniej wpłynęłyby na budżet państwa, a nie wskazano ich w założeniach. Chodzi tu mianowicie o:
a) przywrócenie sankcji prawno-podatkowej w formie dodatkowego zobowiązania podatkowego w wysokości 30 proc. z tytułu zaniżenia zobowiązania lub zawyżenia zwrotu,
b) całkowitą likwidację tzw. odwrotnego obciążenia.
Plan działania Komisji Europejskiej
Komisja Europejska 7 kwietnia 2016 r. zaproponowała swój plan działania w zakresie VAT. Celem zmian jest skuteczniejsze zwalczanie oszustw, wspieranie przedsiębiorstw, handlu elektronicznego i transgranicznego. Zgodnie z założeniami KE zmiany planowane są w czterech obszarach:
● Bieżące zmiany systemowe, tj. usunięcie przeszkód dla handlu elektronicznego oraz wprowadzenie zmian wspierających małe i średnie przedsiębiorstwa. Komisja planuje przedstawić przed końcem 2016 r. propozycje przepisów, zgodnie z którymi do publikacji elektronicznych można będzie stosować takie same stawki obniżone, jakie są stosowane do publikacji papierowych. Następnie komisja planuje przedstawić w 2017 r. pakiet przepisów, który będzie miał na celu wspieranie rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw i ułatwianie tym przedsiębiorstwom handlu międzynarodowego.
● Podejmowanie pilnych środków mających na celu likwidację luki w VAT, m.in. poprawę współpracy między państwami, wspieranie wydajności pracy organów podatkowych.
● Podejmowanie długoterminowych środków mających na celu likwidację luki w VAT, m.in. poprzez ustanowienie ostatecznego modelu handlu transgranicznego, służącego ograniczeniu możliwości nadużyć. Obecny system VAT dla handlu transgranicznego, który wszedł w życie w 1993 r., został zaprojektowany jako system przejściowy i nie jest zabezpieczony przed oszustwami. Planowany termin przedstawienia projektu wprowadzenia ostatecznych zasad dla jednolitego europejskiego obszaru VAT to 2017 r.
● Zwiększenie autonomii państw członkowskich w zakresie własnej polityki ustalania stawek. Komisja proponuje dwa warianty.
Pierwszy polega na regularnym przeglądzie wykazu towarów i usług, które mogą być objęte obniżonymi stawkami. Obecnie państwa członkowskie muszą przestrzegać wcześniej określonego wykazu.
Drugi wariant przewiduje zniesienie wykazu towarów i usług, które mogą być objęte obniżonymi stawkami. Skutkowałoby to jednak wzrostem kosztów przestrzegania przepisów ponoszonych przez przedsiębiorstwa. Mogłaby też mieć miejsce nieuczciwa konkurencja podatkowa na jednolitym rynku.
Komisja przedstawi propozycje dotyczące wszystkich poruszonych tu kwestii jeszcze w 2016 i 2017 r.
Wspólne plany Unii i Polski
Zarówno w naszym kraju, jak i w Unii Europejskiej:
● planuje się pilne środki mające na celu likwidację luki w VAT, w szczególności w Polsce planowane są reforma administracji podatkowej/powołanie krajowej administracji skarbowej, przewidywane jest rozszerzenie solidarnej odpowiedzialności;
● dokonuje się przeglądu stawek obniżonych;
● podejmowane są próby wprowadzenia długoterminowych środków mających na celu likwidację luki w VAT, m.in. w Polsce jest to obniżenie limitu wartość transakcji gotówkowych do 15 000 zł, zamiast dotychczasowych 15 000 euro, i obwarowanie złamania tego zakazu sankcją w postaci uniemożliwienia zaliczenia danego wydatku do kosztów uzyskania przychodów.
Pozytywnie należy ocenić plany Komisji Europejskiej dotyczące ujednolicenia zasad opodatkowania publikacji elektronicznych, zmiany podatnej na wyłudzenia koncepcji opodatkowania transakcji transgranicznych czy większą elastyczność w zakresie stosowania stawek obniżonych. Niestety prace są na bardzo wczesnym etapie, brakuje jeszcze konkretnego projektu, a czas oczekiwania na pierwsze propozycje bardzo się wydłuża.
WAŻNE Zarówno w Polsce, jak i w Unii Europejskiej planuje się działania mające na celu likwidację luki w VAT
● Cztery projekty
Polski rząd pracuje obecnie nad czterema ważnymi projektami ustaw zmieniających ustawę o VAT. Planowane zmiany nie wpłyną istotnie na skuteczniejsze zwalczanie oszustw – w większości wynikają z niedostosowania przepisów polskich do przepisów unijnych. Na kompleksową nowelizację przyjdzie nam poczekać.
1. Projekt ustawy o zasadach rozliczeń w podatku od towarów i usług oraz dokonywania zwrotu środków europejskich przez jednostki samorządu terytorialnego oraz o zmianie ustawy o finansach publicznych
Etap prac – projekt na etapie Rady Ministrów, 18 stycznia 2016 r. skierowany do opiniowania.
Komentarz – projektowana nowelizacja wynika z wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 29 września 2015 r. w sprawie C-276/14 oraz uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 26 października 2015 r. (sygn. akt I FPS 4/15). Przyjęta koncepcja zakłada obowiązkową centralizację rozliczeń samorządów „wprzód” od 1 stycznia 2017 r. Wiąże się to m.in. z koniecznością wyrejestrowania jako podatników gminnych jednostek i zakładów budżetowych.
Skutki – jak wskazują sami autorzy projektu, trudno ocenić jego wpływ na bieżące dochody budżetu państwa.
2. Projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług
Etap prac – projekt na etapie Rady Ministrów, 11 kwietnia 2016 r. przekazany do rozpatrzenia na najbliższym posiedzeniu Rady Ministrów.
Komentarz – projektowana ustawa przewiduje dostosowanie polskiej ustawy o VAT do przepisów unijnych, zgodnie z wytycznymi TSUE w wyroku z 4 czerwca 2015 r. w sprawie C-678/13. Polska bezpodstawnie stosuje obniżoną stawkę m.in. do dostaw sprzętu medycznego innego niż przeznaczony wyłącznie do użytku osobistego przez osoby niepełnosprawne. W niedługim czasie czekają nas kolejne zmiany tego rodzaju, m.in. z uwagi na rozstrzygnięcie TSUE z 17 marca 2016 r. w sprawie C-40/15 dotyczącej likwidacji szkód świadczonych przez podmioty trzecie w imieniu i na rzecz zakładów ubezpieczeń.
Skutki – likwidacja nieuprawnionych zwolnień z pewnością korzystnie wpłynie na dochody budżetu państwa.
3. Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo celne oraz niektórych innych ustaw
Etap prac – projekt na etapie Rady Ministrów, 26 kwietnia 2016 r. przekazany do rozpatrzenia na najbliższym posiedzeniu Rady Ministrów.
Komentarz – projekt związany jest z dostosowaniem ustawy o VAT do obowiązującego od 1 maja 2016 r. unijnego kodeksu celnego, m.in. poprzez ujednolicenie nazewnictwa i uwzględnienie nowych rozwiązań prawnych.
Skutki – planowane zmiany nie powinny wpłynąć na bieżące dochody budżetu państwa.
4. Projekt ustawy o zmianie ustawy – Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw
Etap prac – po pierwszym czytaniu w Sejmie, skierowany do komisji finansów publicznych (druk sejmowy nr 367).
Komentarz – na tle pozostałych zmian wyróżnia się propozycja wprowadzenia klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania. Zgodnie z projektem nie będzie przysługiwać jakakolwiek ochrona prawna związana z uzyskaniem przez podatnika interpretacji indywidualnej wydanej w zakresie VAT w przypadku stwierdzenia, że transakcje gospodarcze zostały tak ukształtowane, aby doprowadzić do nadużycia prawa. Już obecnie w wydawanych interpretacjach organy podatkowe powołują się na nadużycie prawa.
Zdaniem organów podatkowych nadużycie stanowi np. ustalenie ceny nieruchomości na kwotę 1 zł netto w celu ukrycia transakcji rzeczywistej, np. darowizny, aby uniknąć korekty odliczonego podatku. Mamy też do czynienia z nadużyciem przy świadczeniu usługi polegającej na podaniu zestawów obiadowych, w których cena towaru opodatkowanego stawką podstawową została obniżona, natomiast cena towaru opodatkowanego stawką obniżoną jest wysoka.
Organy podatkowe nie dopatrzyły się zaś nadużycia, gdy spółka zastosowała w zawieranych umowach dzierżawy odroczoną płatność z tytułu czynszu, np. na 11 lat, i wystawi fakturę np. 30 dni przed upływem terminu płatności, a obowiązek podatkowy w VAT również zostanie odroczony na lat 11.
Skutki – autorzy projektu szacują dodatkowe wpływy na 100 mln zł przede wszystkim z podatków dochodowych. Skutki w VAT mogą być niezauważalne.