Kolejne banki przegrały z fiskusem. W tle unieważnienie umów frankowych

Unieważnienie umów frankowych oznacza, że bank w ogóle nie miał przychodu. Nie może więc rozliczyć wypłat na rzecz kredytobiorcy jako podatkowego kosztu – orzekł wczoraj NSA.

Sąd kasacyjny powtórzył niemal w całości wnioski płynące z precedensowego wyroku, który zapadł dosłownie kilka dni temu – 4 grudnia 2023 r. (sygn. akt II FSK 334/22) w sprawie BNP Paribas.

Wczoraj przegrały z fiskusem kolejne banki: Millennium, mBank, Deutsche Bank.

– Dla sektora była to najważniejsza sprawa podatkowa w historii. Nie było drugiej w przeszłości – tak istotnej. I mamy oto takie bankowe Waterloo – mówi szef działu podatków w jednym z dużych banków.

Możliwość wliczenia przegranych w podatkowe koszty oznaczałaby w skali sektora odzyskanie nawet kilkunastu miliardów CIT. – Po tych wyrokach wiemy, że ponad 90 proc. podatku, jaki zapłaciliśmy, jest nie do odzyskania – mówi nasz rozmówca z sektora bankowego.

Według niego konkretna kwota do zwrotu jest na ten moment trudna do wyliczenia, ale na jej wysokość będą miały wpływ głównie nie odsetki zapłacone przez klientów, ale tzw. dodatnie różnice kursowe, wynikające z umacniania się franka w stosunku do złotego. Dla banku nie wiążą się one z żadnymi przychodami, ale dla fiskusa jest to przedmiot opodatkowania. W latach 2017–2022 frank umocnił się w stosunku do złotego o nieco ponad 30 proc.

Część się przedawniła

NSA orzekł, że jeżeli sąd cywilny unieważnił umowę kredytową lub uznał zawarte w niej klauzule walutowe za niedozwolone (abuzywne), to bank nie może rozliczyć wypłat na rzecz kredytobiorcy na bieżąco, jako kosztów uzyskania przychodu. Może jedynie wstecznie skorygować przychody, czyli pomniejszyć je za okresy, w których te przychody wykazał.

Dla banków jest to wybitnie niekorzystne, bo wykładnia NSA oznacza, że nie zdołają już wyzerować przychodów za okresy, które się przedawniły w rozumieniu przepisów podatkowych. Korekta sięgnie tak daleko wstecz, jak pozwalają na to przepisy o przedawnieniu zobowiązań podatkowych. Wynika to z art. 12 ust. 3l pkt 1 ustawy o CIT. Przepis ten został dodany od 2016 r. , a więc w czasie, gdy umowy kredytowe już trwały.

Przypomnijmy, że obecnie nieprzedawnione są zobowiązania w CIT za lata podatkowe począwszy od 2017 r. Od 2024 r. przedawnienie obejmie już podatek dochodowy za 2017 r.

Więcej pytań

Precedensowy wyrok NSA w tej sprawie opisaliśmy w artykule „Zwrot świadczenia frankowiczowi nie jest kosztem podatkowym banku” (Gazetaprawna.pl). Wczoraj zapadły następne. Dotyczyły trzech kolejnych banków, które również wystąpiły do dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z wnioskami o interpretację indywidualną. Ich pytania i stanowiska były podobne do tych, które były przedmiotem poniedziałkowego rozstrzygnięcia NSA. Były jednak bardziej zniuansowane.

Jeden z banków spytał o możliwość zakwalifikowania jako kosztów podatkowych nie tylko wydatków na rzecz frankowiczów związanych z uznaniem umów za nieważne, lecz także kosztów procesu w przegranych sprawach frankowych.

Drugi bank odróżnił wydatki poniesione na wypłaty dla tych frankowiczów, którym sądy unieważniły umowy, od wydatków na rzecz tych kredyto biorców, którym sądy jedynie „odwalutowały” , inaczej „odfrankowiły” umowę (co oznaczało, że sąd nie unieważnił umowy, tylko stwierdził abuzywność klauzul i przyjął takie rozliczenia, jakby kredyt był zawarty w złotówkach).

W tym wypadku bank pytał oddzielnie o możliwość zaliczenia na bieżąco do kosztów uzyskania przychodu wydatków na rzecz frankowiczów, którym unieważniono umowy, i oddzielnie o wydatki na rzecz tych kredytobiorców, którym sąd umowy „odwalutował”.

Trzeci bank zakreślił wniosek podobnie, czyli odróżnił wyrok unieważniający wprost umowę kredytową od wyroku stwierdzającego abuzywność zawartych w niej klauzul. Dodatkowo jednak dla tej ostatniej kategorii wyróżnił dwie sytuacje:

a) gdy po stwierdzeniu abuzywności klauzul umowa kredytu jest niewykonalna i w konsekwencji nieważna w całości,

b) gdy stwierdzenie abuzywności klauzul wyłącza ich stosowanie, ale umowa jest ważna, a kredyt uznaje się za udzielony w złotówkach od początku trwania umowy.

Nieugięty fiskus

We wszystkich tych sprawach dyrektor KIS wydał interpretacje niekorzystne dla banków. Stwierdził, że nie mogą one zaliczać do kosztów uzyskania przychodu takich wypłat (zwrotów świadczeń) na rzecz kredytobiorców, choćby z tego względu, że:

• są to kwoty pobrane uprzednio od klientów,
• trudno doszukać się związku dokonywanych wypłat z uzyskaniem przychodów ani z zachowaniem i zabezpieczeniem ich źródła.

Banki mogą jedynie skorygować wstecz przychody podatkowe.

Fiskus uznał za prawidłowe jedynie stanowisko jednego z banków co do kosztów sądowych przegranych procesów cywilnych. Pozwolił je zaliczyć do kosztów podatkowych potrącalnych w chwili ich poniesienia.

WSA dał nadzieję…

Banki zaskarżyły otrzymane interpretacje i wygrały przed WSA w Warszawie, o czym informowaliśmy m.in. w artykule „Przegrywają z frankowiczami, wygrywają z fiskusem” (DGP nr 162/2023).

Sąd I instancji orzekł, że nie ma przeszkód, aby wypłacane kredytobiorcom kwoty były kosztem podatkowym.

…NSA ją rozwiał

NSA uchylił wczoraj wszystkie zaskarżone przez fiskusa wyroki sądu I instancji (III SA/Wa 2537/22, III SA/Wa 2605/22 i III SA/Wa 2621/22 oraz III SA/Wa 171/23).

Stwierdził, że unieważnienie umowy kredytowej lub uznanie zawartych w niej klauzul za niedozwolone nie kreuje nowego zdarzenia na gruncie prawa podatkowego. Jeżeli umowa została unieważniona, to skutki tego są ex tunc. To oznacza, że sama umowa, jako nieważna od chwili jej zawarcia, nie wywołuje skutków prawnych. Mamy do czynienia z sytuacją, jakby w ogóle nie doszło do jej zawarcia. Skutkiem tego jest uznanie, że po stronie banku nie może wystąpić przychód z odsetek i innych opłat wniesionych przez klientów, jak również różnic kursowych. Skoro nie było przychodu, to nie może być i kosztu jego uzyskania.

NSA przypomniał, że kosztami podatkowymi mogą być tylko te wydatki, których poniesienie było spowodowane obiektywną możliwością osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia jego źródła (art. 15 ust. 1 ustawy o CIT).

Do takich wydatków nie można – zdaniem sądu – zaliczyć wzajemnych świadczeń wypłaconych w następstwie unieważnienia umowy.

W rezultacie unieważnienie umów kredytowych może prowadzić tylko do korekty przychodów podatkowych.

Do czego się nie odniósł

NSA nie rozpatrywał kwestii przedawnienia zobowiązania podatkowego za wcześniejsze lata, bo – jak podkreślił w jednej ze spraw sędzia Maciej Jaśniewicz – nie było to przedmiotem pytania zadanego we wnioskach o interpretacje. Pytanie dotyczyło tylko możliwości rozpoznania wydatków jako kosztów na podstawie art. 15 ust. 1 ustawy o CIT.

Sędzia dodał jedynie, że NSA zdaje sobie sprawę, skąd wzięła się przedstawiana przez banki koncepcja zaliczania wydatków do kosztów podatkowych. Przyczynkiem do tego stało się wprowadzenie od 2016 r. nowego przepisu – art. 12 ust. 3l pkt 1 ustawy o CIT, który nie pozwala korygować przedawnionych przychodów.

Sąd kasacyjny nie odniósł się również do wniosku jednego z pełnomocników, podniesionego na rozprawie, aby w tej kwestii skierować pytanie do poszerzonego siedmioosobowego składu NSA. ©℗

orzecznictwo