Choć w tym przypadku nabywca nie staje się jeszcze właścicielem towaru i może go zwrócić sprzedającemu, to mamy już do czynienia z dostawą. Obowiązek podatkowy powstaje więc w chwili dostarczenia towaru.
Kodeks cywilny przewiduje różne szczególne rodzaje sprzedaży. Przykładowo można wskazać sprzedaż z zastrzeżeniem własności, z zastrzeżeniem wyłączności, z zastrzeżeniem prawa odkupu, prawa pierwokupu, sprzedaż na raty, czy wreszcie instytucję sprzedaży na próbę. Tę ostatnią reguluje art. 592 kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim sprzedaż na próbę albo z zastrzeżeniem zbadania rzeczy przez kupującego przyjmuje się w razie wątpliwości za zawartą pod warunkiem zawieszającym, że kupujący uzna przedmiot sprzedaży za dobry. W sytuacji gdy w umowie nie oznaczono terminu próby lub zbadania rzeczy, sprzedawca może sam wyznaczyć kupującemu odpowiedni termin. Jeżeli kupujący rzecz odebrał i nie złożył oświadczenia w przedmiocie oceny rzeczy przed upływem umówionego przez strony lub wyznaczonego przez sprzedawcę terminu, uważa się, że uznał przedmiot sprzedaży za dobry.
Warunek zawieszający
Co istotne, przy sprzedaży na próbę pod warunkiem zawieszającym przedmiot transakcji do chwili ziszczenia się warunku pozostaje własnością sprzedawcy. Warunek zawieszający stanowi bowiem zastrzeżenie, które uzależnia wystąpienie skutków czynności prawnej od określonego zdarzenia przyszłego i niepewnego. W przypadku sprzedaży na próbę dopiero więc ziszczenie się warunku uznania przez nabywcę przedmiotu sprzedaży za dobry pociąga za sobą skutek w postaci przeniesienia własności rzeczy na kupującego.
W praktyce obrotu gospodarczego sprzedaż na próbę stanowi element polityki handlowej, stąd też przedsiębiorcy nierzadko decydują się na dokonywanie tego rodzaju transakcji. Podyktowane jest to przede wszystkim tym, że takie rozwiązanie zachęca potencjalnych nabywców do nabycia towarów od przedsiębiorcy, który umożliwia im zapoznanie się z oferowanym produktem. Tego typu sprzedaż dotyczy zwłaszcza towarów drogich, kiedy to zły wybór kupującego może go sporo kosztować. Dzięki sprzedaży na próbę nabywca może sprawdzić, czy towar spełnia jego oczekiwania.
Co decyduje
Mając na uwadze to, że w przypadku sprzedaży na próbę w momencie wydania towaru nie dochodzi do przeniesienia prawa własności, powstaje pytanie o implikacje takiej transakcji na gruncie VAT. Przede wszystkim istotne staje się rozstrzygnięcie, kiedy powstanie obowiązek podatkowy w związku z taką sprzedażą: czy będzie to moment zawarcia umowy sprzedaży i wydania towaru, czy może ziszczenie się warunku zawieszającego, z którym wiąże się nabycie własności towaru przez kupującego.
WAŻNE
W momencie gdy nabywca uzna przedmiot sprzedaży za dobry, przechodzi na niego prawo własności rzeczy
W tym kontekście należy zauważyć, że zgodnie z regulacjami ustawy o VAT przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. Zaś pojęcie przeniesienia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel stanowi pojęcie szersze niż przeniesienie na nabywcę prawa własności i obejmuje ono m.in. faktyczne dysponowanie towarem (władztwo ekonomiczne). Jak wynika z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE (np. wyrok w sprawie C-320/88) dokonanie dostawy towarów nie jest powiązane z momentem przeniesienia prawa własności. Inne podejście prowadziłoby do sytuacji, w której moment dostawy towarów zależałby od wewnętrznych regulacji prawa cywilnego danego państwa członkowskiego, co utrudniałoby ujednolicenie zasad rozliczenia VAT na terytorium UE.
Mając powyższe na uwadze, należy uznać, że dostawa towarów przy sprzedaży na próbę realizowana jest już w momencie wydania towarów. Konkluzji powyższej nie zmienia okoliczność, że do momentu spełnienia się warunku zawieszającego (uznania towaru za dobry) kupujący nie nabył prawa własności i może towar zwrócić. Faktycznie bowiem już w momencie jego otrzymania kupujący przejmuje faktyczne i ekonomiczne władztwo nad towarem, co przesądza o realizacji dostawy towarów na gruncie ustawy o VAT. Należy podkreślić, że wspomniana ustawa nie zawiera szczególnych regulacji dotyczących powstania obowiązku podatkowego w przypadku sprzedaży na próbę. Oznacza to, że moment wydania towaru wskazuje jednocześnie moment powstania obowiązku podatkowego na gruncie ustawy o VAT. [przykład 1]
Rozliczenie zwrotu
W sytuacji gdy strony postanowią, że kupujący otrzyma zwrot całości ceny, oznacza to, iż korzystał on przez pewien czas nieodpłatnie z majątku sprzedającego. Takie nieodpłatne używanie nie powinno jednak podlegać opodatkowaniu VAT jako służące działalności podatnika (art. 8 ust. 2 ustawy o VAT). W innym przypadku, gdy kupujący otrzymuje jedynie zwrot części ceny, pokrywając np. koszty zużycia, zasadne wydaje się uznanie, że różnica w kwocie zapłaconej i otrzymanej stanowi w efekcie wynagrodzenie za odpłatne świadczenie usług. Takie stanowisko popierają organy podatkowe, np. dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z 11 sierpnia 2011 r. (nr IPPP2/443-506/11-4/MM). [przykład 2]

PRZYKŁAD 1

Dokumentowanie transakcji

Spółka X przekazała 20 lutego spółce Y maszyny do testowania na okres 20 dni. Zgodnie z umową jeśli po tym okresie spółka Y nie zgłosi żadnych zastrzeżeń do sprzętu, przechodzi na nią własność rzeczy.

W takiej sytuacji dla spółki X obowiązek podatkowy powstaje już 20 lutego. Transakcja powinna zostać udokumentowana fakturą wystawioną nie później niż 15 marca. Ewentualny zwrot towaru przez spółkę Y będzie obligował spółkę X do wystawienia faktury korygującej.

PRZYKŁAD 2

Oddanie maszyny

Sytuacja jak w przykładzie 1. Cena sprzedaży wynosi 100 000 zł, przy czym spółka X i spółka Y postanawiają, że w przypadku zwrotu towaru w terminie 20 dni spółka Y pokrywa koszty jego zużycia w kwocie 5000 zł.

W przedstawionej sytuacji kwota 5000 zł stanowi wynagrodzenie za wyświadczoną usługę podlegającą opodatkowaniu VAT.

Podstawa prawna
Ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.). Ustawa z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054 ze zm.).