Izba zwróciła uwagę, że w polskim systemie podatkowym wciąż nie ma klauzuli generalnej przeciwko unikaniu opodatkowania. "Klauzula to rozwiązanie prawne stosowane wobec podatników podejmujących fikcyjne działania gospodarcze i tworzących sztuczne konstrukcje prawne, które mają im przynieść znaczne korzyści podatkowe. Negatywne zjawisko unikania opodatkowania istnieje w każdym kraju o gospodarce rynkowej, a klauzula generalna jest jednym z najczęściej spotykanych sposobów zwalczania tego zjawiska w krajach rozwiniętych" - wyjaśniła NIK. Jak dodała, wprowadzenie klauzuli zalecają Komisja Europejska i OECD.
"Minister finansów przygotował projekty rozwiązań prawnych, które pozwolą na wprowadzenie ogólnej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania, jednak ze skierowanego w czerwcu 2015 r. do Sejmu projektu zmiany ustawy Ordynacja podatkowa – klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania - została wyłączona" - zaznaczyła Izba.
Kontrolerzy zauważyli jednak, że ma się ona znaleźć w projekcie nowej Ordynacji podatkowej, którą przygotowuje Komisja Kodyfikacyjna Ogólnego Prawa Podatkowego. "Takie unormowanie wyznaczy granice dopuszczalnej optymalizacji podatkowej. Będzie skutecznym instrumentem ochrony interesów fiskalnych państwa oraz narzędziem urzeczywistniania zasady równości i sprawiedliwości w sferze aktywności gospodarczej podatników" - wskazała Izba.
"Niezależnie od prac nad zmianą ustawy Ordynacja podatkowa, minister finansów w związku z przyjętą 27 stycznia 2015 r. zmianą dyrektywy dotyczącej opodatkowania spółek dominujących i zależnych, przygotował projekt nowelizacji ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, wdrażającej do krajowego porządku prawnego ogólną klauzulę przeciwko nadużyciom. Państwa członkowskie UE mają wdrożyć nowe przepisy dyrektywy do końca 2015 r." - dodała Izba.
Zdaniem NIK organy podatkowe i kontroli skarbowej nie były należycie przygotowane do prowadzenia kontroli prawidłowości rozliczeń z budżetem państwa podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego. "Przeprowadzono jedynie nieliczne kontrole weryfikujące legalność transferu dochodów przez podmioty gospodarcze" - oceniła Izba.
NIK zarzuciła fiskusowi, że rzadko kontroluje firmy działające w skali międzynarodowej, bo urzędnicy koncentrują się na zwalczaniu nieprawidłowości w podatku od towarów i usług (VAT).Izba oceniła ponadto, że brakuje "systemowych narzędzi umożliwiających typowanie do kontroli podmiotów powiązanych kapitałowo i osobowo". Wskazała też na brak lub ograniczony dostęp do baz danych porównawczych, które umożliwiłyby ocenę, czy ceny stosowane w transakcjach pomiędzy podmiotami powiązanymi odbiegają od wartości rynkowych. Według NIK również pracownicy urzędów są niewystarczająco przygotowani do badania trudnych merytorycznie zagadnień.
Izba zauważyła jednak, że "od 2014 r. prace nad uszczelnieniem polskiego systemu podatkowego oraz nad wypracowaniem podejścia jednostek podległych ministrowi finansów do kontroli podmiotów dokonujących transferu dochodów uległy przyspieszeniu". "Minister finansów zidentyfikował ryzyka związane z rozliczaniem podatku dochodowego przez podmioty z udziałem kapitału zagranicznego oraz przygotował zmiany legislacyjne, mające na celu wyeliminowanie mechanizmów agresywnego planowania podatkowego" - podkreśliła Izba.
NIK oceniła ponadto, że "ogłoszenie przez prezesa Rządowego Centrum Legislacji (RCL) ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz niektórych innych ustaw (DZ.U. z 2014 r. poz. 1328) nastąpiło z naruszeniem art. 3 ustawy o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych, który stanowi, że akty normatywne ogłasza się niezwłocznie". "Od RCL należy więc oczekiwać profesjonalnych działań na każdym etapie procesu legislacyjnego, w tym na etapie ogłaszania aktów normatywnych. Takie działania powinny doprowadzić do bezzwłocznego ogłoszenia ustawy tak, aby jej przepisy dotyczące kontrolowanych spółek zagranicznych weszły w życie najpóźniej z dniem 1 stycznia 2015 r. Zdaniem NIK odpowiedzialność za ogłoszenie ustawy ze zwłoką ponosi prezes RCL" - zaznaczyła Izba.
NIK zauważyła jednak, że błąd RCL został naprawiony. 6 października ub.r. pod obrady Sejmu trafił poselski projekt noweli ustawy z dnia 29 sierpnia 2014 r. Uchwalona w październiku ustawa umożliwiła wejście w życie przepisów o zagranicznych spółkach kontrolowanych na zasadach ogólnych - od początku 2015 r.
Kontrola NIK obejmowała okres od 1 stycznia 2012 r. do 30 czerwca 2014 r.