Rozmowa z Krzysztofem Superą i Pawłem Tenderą, menedżerami w zespole technicznym ds. MSSF w Deloitte
Prace Rady Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (RMSR) nad nowymi standardami dotyczącymi instrumentów finansowych oraz przychodów trwały bardzo długo i były przedmiotem ożywionych dyskusji. Mowa o MSSF 9 „Instrumenty finansowe” oraz MSSF 15 „Przychody z umów z klientami”. Kiedy planowane jest ich wejście w życie?
Krzysztof Supera i Paweł Tendera: Trwało to długo, bo standardy te stanowią niemal całkowite zreformowanie i ujednolicenie zasad rachunkowości z zakresu przychodów i instrumentów finansowych. Ich wejście w życie zostało wyznaczone odpowiednio na 1 stycznia 2017 r.* oraz 1 stycznia 2018 r. Standardy te nie zostały jeszcze zatwierdzone do stosowania na terenie Unii Europejskiej, w tym w Polsce. Przy czym na chwilę obecną przewiduje się, że zostaną zatwierdzone przed datą ich wejścia w życie wyznaczoną przez RMSR (tj. w połowie 2015 roku dla MSSF 9 oraz w III kwartale 2015 roku dla MSSF 15).
Czy banki mają zatem dużo czasu na wdrożenie nowych standardów, skoro data obowiązywania w Polsce wydaje się być tak odległa?
K.S. i P.T.: Przewiduje się, iż standardy te zostaną zatwierdzone do stosowania na terenie UE w tej samej dacie, jaką wyznaczyła RMSR. W konsekwencji jednostka ma niewiele ponad półtora roku na wdrożenie MSSF 15 oraz nieco ponad dwa i pół roku na wdrożenie MSSF 9. Nie jest to dużo, zważywszy na skomplikowany charakter implementacji tych standardów. Wyniki globalnej ankiety Deloitte dla sektora bankowego** wskazują, że banki mogą potrzebować realnie około trzech lat na kompleksowe wdrożenie MSSF 9.
Dlaczego banki muszą być gotowe z wdrożeniem MSSF 9 najpóźniej 1 stycznia 2018 r.?
K.S.: MSSF 9 pociąga za sobą zmiany w sposobie ujmowania instrumentów finansowych, które będą zauważalne nie tylko w raportowanych wynikach, lecz także na poziomie operacyjnym – tj. przy codziennych czynnościach księgowych. Dla przykładu według dotychczasowych zasad z MSR 39 „Instrumenty finansowe: ujmowanie i wycena” przy nabyciu obligacji klasyfikuje się ją do jednej z czterech kategorii aktywów finansowych zgodnie z jej charakterystyką i celem nabycia. Natomiast zgodnie z MSSF 9 dostępne są trzy kategorie, a na klasyfikację instrumentów finansowych ma wpływ model biznesowy, w ramach którego zawierana jest transakcja, oraz charakterystyka przepływów pieniężnych. W świetle zmian w podejściu do ujmowania aktywów korygowanie dużej liczby operacji księgowych po dacie wdrożenia MSSF 9 byłoby niezwykle pracochłonne.
Który z obszarów MSSF 9 w największym stopniu wpłynie na sektor bankowy?
K.S.: Największy wpływ będą mieć zmiany dotyczące utraty wartości, czyli przejście z modelu straty poniesionej na model straty oczekiwanej. Gdy bank udziela kredytu czy nabywa papiery dłużne już przy początkowym ujęciu rozpoznaje odpis w ciężar wyniku finansowego. Wielkość odpisu zależy od jakości kredytowej składnika aktywów. Jeżeli występuje znaczące jej pogorszenie względem daty początkowego ujęcia, to rozpoznaje się stratę w horyzoncie całego życia instrumentu zamiast straty oczekiwanej w horyzoncie 12 miesięcy.
W jaki sposób zmiany w zakresie modelu utraty wartości przełożą się na wyniki raportowane przez banki?
K.S.: Zmiana modelu utraty wartości wymaga wypracowania metodyki i modeli, które pozwolą na rzetelne i racjonalne szacowanie poziomu oczekiwanych strat i ujmowanie ich w wyniku finansowym. Wywrze ona znaczący skutek na banki w dacie wdrożenia MSSF 9, ponieważ różnica pomiędzy dotychczasowym a nowym modelem utraty wartości zostanie rozpoznana jednorazowo przez pozostałe całkowite dochody. Zważywszy że oczekuje się wzrostu poziomu odpisów o ok. 50 proc., oznacza to jednorazowy spadek zysków zatrzymanych, co ma przełożenie na spełnienie wymogów kapitałowych. Banki, ich akcjonariusze oraz podmioty regulacyjne powinni mieć tego świadomość i być na to przygotowani.
Jakie jeszcze obszary z MSSF 9 mogą mieć istotny wpływ na banki?
K.S.: Drugim istotnym obszarem zmian jest klasyfikacja i wycena aktywów finansowych. Wymaga ona m.in. formalnego zdefiniowania modeli biznesowych banku – determinują one sposób klasyfikacji aktywów. Dla przykładu, jeżeli w ramach działalności tradingowej bank nabywa obligację i ma zamiar utrzymać ją w długim terminie, będzie musiała być ona wyceniana w wartości godziwej przez wynik finansowy – z uwagi na model biznesowy. Pod MSR 39 instrument ten mógłby zostać ujęty jako dostępny do sprzedaży. Dla instrumentów dłużnych konieczna jest analiza charakterystyki przepływów pieniężnych, tj. ocena, czy są to wyłącznie spłaty kapitału i odsetek. Jeżeli tak nie jest, instrument ten nie może być wyceniany według zamortyzowanego kosztu. W praktyce może to oznaczać, że część aktywów będzie wyceniana pod MSSF 9 w wartości godziwej, a nie, tak jak dotychczas, w zamortyzowanym koszcie. Niezależnie od stopnia zmian w klasyfikacji banki muszą być przygotowane na dostosowanie planu kont, procedur księgowych czy rozwiązań informatycznych. Im bliżej daty obowiązywania standardu, tym większy będzie popyt na usługi dostawców IT, dlatego warto wcześniej zadbać o ich dostępność.
A na co banki powinny zwrócić szczególną uwagę w związku z nowymi standardami dotyczącymi przychodów?
P.T.: Jedną z najważniejszych koncepcji nowego standardu jest wymóg alokacji przychodów z umowy do poszczególnych towarów lub usług dostarczanych w ramach tej umowy – zasadniczo odpowiednio do ich ceny indywidualnej. Może to stanowić nie lada wyzwanie we wdrażaniu standardu w sektorze bankowym ze względu na częste występowanie usług zintegrowanych – tj. klienci mogą uiszczać jedną opłatę za kilka usług. Banki inwestycyjne realizujące fuzje i przejęcia mogą na przykład oferować kilka usług w ramach jednej umowy (takich jak identyfikacja celu przejęcia, badanie due diligence, strukturyzacja transakcji czy zapewnienie finansowania).
Jakie jeszcze zmiany mogą wpłynąć na sprawozdania finansowe banków w wyniku implementacji MSSF 15?
P.T.: Poza bardziej precyzyjnym podejściem do kwestii ujmowania przychodu nowy standard wprowadza kryteria oceny, czy określone koszty niewchodzące w zakres innych standardów (m.in. dotyczących instrumentów finansowych) wymagają kapitalizacji. Odróżnia się koszty związane z pozyskaniem umowy (np. prowizje od sprzedaży) od kosztów związanych z wykonywaniem danej umowy. W sektorze bankowym rozliczenie tych kosztów może być poważnym wyzwaniem, ponieważ jednostki w nim działające ponoszą koszty przypisywane bezpośrednio do procesu pozyskiwania umów, np. w formie premii od sukcesu (tj. prowizji płatnych tylko pod warunkiem uzyskania umowy). Obecnie koszty te są różnie traktowane przez różne podmioty. Nowy standard będzie wymagał kapitalizacji premii od sukcesu, co będzie miało wpływ na zysk operacyjny. Ponadto zawiera on wymóg amortyzacji kapitalizowanych kosztów umowy w sposób systematyczny, który jest zgodny z modelem realizacji usług, których ta umowa dotyczy. Jednostki sprawozdawcze będą zatem musiały dokonywać odpowiednich analiz w celu określenia właściwej podstawy amortyzacji i jej okresu.
A jak wygląda kwestia ujmowania programów lojalnościowych z kart kredytowych pod MSSF 15?
P.T.: W takich przypadkach jednostki sprawozdawcze muszą ocenić, jaka część umowy zawartej z posiadaczem karty, obejmującej program lojalnościowy, wchodzi w zakres nowego standardu, i odpowiednio do tej części określić zasady rozliczania takich programów. Może wystąpić konieczność rozliczania korzyści przypadających w przyszłości posiadaczom kart w ramach takiego programu jako oddzielnego zobowiązania do realizacji świadczeń. Będzie to wymagało alokacji części ceny transakcyjnej i ujęcia jej jako przychodu w chwili przekazania posiadaczowi karty korzyści wynikających z programu lojalnościowego. Wymóg ten może oznaczać konieczność zmiany zasad rachunkowości obecnie stosowanych przez podmioty z sektora bankowego.
Kto powinien uczestniczyć we wdrożeniu nowych standardów i jak to prawidłowo przeprowadzić?
K.S. i P.T.: W proces wdrożenia powinny być zaangażowane nie tylko działy rachunkowe i sprawozdawcze, lecz także jednostki odpowiedzialne za ryzyko, skarb, wymogi kapitałowe, produkty, jak również dział IT oraz relacje inwestorskie, a przede wszystkim zarząd. W bankach wchodzących w skład grup międzynarodowych mogą pojawić się wytyczne wewnętrzne, jednak należy pamiętać, że za wdrożenie nowych standardów odpowiedzialne są banki, a nie ich spółki matki. Aby uniknąć niepotrzebnych nakładów i odpowiednio zarządzić skutkami wdrożenia nowych standardów, warto zacząć przygotowania jak najszybciej. Ponadto kluczowe będzie także przeszkolenie osób zaangażowanych w udzielaniu i monitorowaniu kredytów, gdyż osoby te musiały przeanalizować wpływ wprowadzenia nowego standardu na wyniki finansowe i wskaźniki finansowe swoich klientów, ponieważ mogą one dotyczyć warunków zawartych w umowach kredytowych z tymi klientami (kowenanty). Warto w tym miejscu zauważyć, że zgodnie z MSR 8 „Zasady (polityka) rachunkowości, zmiany wartości szacunkowych i korygowanie błędów” jednostki mają obowiązek ujawniania wpływu przyszłych MSSF. Zatem wstępne szacowanie wpływu MSSF 9 oraz MSSF 15 powinno zostać ujawnione w aktualnych i najbliższych sprawozdaniach finansowych banków.
Jakie mogą być konsekwencje w opóźnianiu przygotowań do wdrożenia nowych standardów?
K.S. i P.T.: Jeżeli wystąpi opóźnienie w wykonywaniu prac wdrożeniowych czy to w sferze koncepcyjnej, organizacyjnej, informatycznej, czy tworzenia modeli rozliczeń księgowych (np. w zakresie utraty wartości czy odpowiedniej alokacji przychodów do usług lub towarów), istnieje duże ryzyko, że sprawozdania finansowe nie będą prawidłowo odzwierciedlały sytuacji banku. Wprowadzanie zmian dopiero po wejściu w życie nowych standardów wiąże się ze znacznymi komplikacjami w prawidłowym sporządzeniu sprawozdań finansowych, co możne przyczynić się np. do utrudnień w dochowaniu terminów obowiązkowych publikacji tych sprawozdań.
* Przy czym rozważane jest odroczenie daty wejścia w życie MSSF 15 na 1 stycznia 2018 r.
** Dostępna na stronie: http://www.iasplus.com/en/publications/global/surveys/fourth-global-ifrs-banking-survey.
