Subskrybuj nas na Youtube
Za trzy miesiące w procedurze karnej skarbowej zacznie obowiązywać zasada kontradyktoryjności. To także wyzwanie dla urzędników celnych i skarbowych. Ale są głosy, że niewiele się zmieni
/>
Dziś w praktyce postępowanie dowodowe przeprowadza się dwukrotnie: pierwszy raz na etapie postępowania przygotowawczego, drugi – przed sądem. Na tym etapie sędzia nie tylko orzeka, ale też często zajmuje się poszukiwaniem dowodów czy – jak mówią niektórzy eksperci – nadrabia braki dowodowe oskarżyciela i obrońcy.
Zaprzeczeniem tego ma być zasada kontradyktoryjności. Ma ona oznaczać, że strony sporu same będą gromadzić i przeprowadzać dowody. W razie nieprzygotowania bądź nieprofesjonalizmu nie mają co liczyć na zebranie uzupełniających dowodów przez sąd. Sędzia ma być tylko bezstronnym arbitrem.
Zasada kontradyktoryjności zostanie wprowadzona do kodeksu postępowania karnego od 1 lipca br. (zmieniony art. 167). Będzie to miało wpływ nie tylko na proces karny w znaczeniu powszechnym, czyli toczący się na podstawie kodeksu postępowania karnego, ale też na postępowanie karne skarbowe (zgodnie z art. 113 par. 1 kodeksu karnego skarbowego, t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 186 ze zm.).
Zmieni się niewiele
W jakim zakresie wpłynie to na bieg postępowań karnych w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe?
Niewielki – uważa dr Iwona Sepioło-Jankowska z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Przypomina, że większość tych spraw jest rozpoznawana w ramach trybów szczególnych, sprowadzających się do szybkiego rozpoznania sprawy bez konieczności wyznaczania rozprawy. – Co najważniejsze, także i w tym trybie wymóg większej aktywności stron postępowania i związany z nim większy udział oskarżyciela nie będzie miał takiego wymiaru, jak w przypadku przestępstw powszechnych – przewiduje dr Sepioło-Jankowska.
Ekspertka przypomina, że w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe ustawodawca przyznał określone uprawnienia finansowym organom postępowania przygotowawczego (np. urzędom celnym i skarbowym). – Dlatego w praktyce sąd rzadko dotychczas przejawiał inicjatywę dowodową. – W gruncie rzeczy ograniczał się do dowodów zebranych przez finansowe organy postępowania przygotowawczego na etapie postępowania przedsądowego – zauważa ekspertka.
Większe wymagania
Obawy o to, czy urzędy skarbowe, celne i kontroli skarbowej poradzą sobie w nowej roli, ma natomiast prof. nadzw. dr hab. Janusz Sawicki z Katedry Prawa o Wykroczeniach i Karnego Skarbowego na Uniwersytecie Wrocławskim. – Od ich aktywności i fachowości – w dużo większej mierze niż dziś – będzie zależała skuteczność aktu oskarżenia – uważa.
Podobnego zdania jest dr Michał Rams z kancelarii adwokackiej Kardas & Kardas. – Nie powinno już dochodzić do sytuacji, w których aktywność oskarżyciela, chociażby w postępowaniach związanych z uszczupleniami podatkowymi, ogranicza się do załączenia akt prowadzonego (bądź też zakończonego) postępowania podatkowego, z założeniem, że pozostała część czynności dowodowych – w oparciu o te materiały – zostanie dokonana przez sąd. Założenie jest takie, że od 1 lipca 2015 r. wyłącznie aktywna postawa oskarżyciela w toku postępowania będzie umożliwiała dowodowe wykazanie realizacji znamion określonego typu – uważa adwokat.
Wyjątek czy zasada
Nowelizacja wprowadza pewien wyjątek. W art. 167 k.p.k. przewidziano, że sąd będzie mógł przeprowadzić dowód z urzędu „w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami”.
Niektórzy eksperci określają ten przepis jako wentyl bezpieczeństwa. Inni nie kryją obaw, czy wyjątek ten nie będzie nadużywany i czy w praktyce nie stanie się regułą. Wówczas idea kontradyktoryjności ległaby w gruzach.
Aparat urzędniczy może nie sprostać wyzwaniu
Prof. nadzw. dr hab. Janusz Sawicki Katedra Prawa o Wykroczeniach i Karnego Skarbowego, Uniwersytet Wrocławski
Wprowadzane zmiany – w odniesieniu do postępowania karnego skarbowego – napawają pewnym niepokojem, czy organy finansowe poradzą sobie w tej nowej roli procesowej. Trzeba pamiętać, że jest to aparat urzędniczy, który przy bierności dowodowej sądu może nie sprostać tym obowiązkom w takim zakresie, na jaki liczy ustawodawca. Wydaje się, że tworząc ten projekt, miał on na uwadze głównie prokuratorów, których udział w sprawach karnych skarbowych jest znacznie mniejszy. Poza tym przy słabości oskarżyciela w postaci urzędnika organu finansowego, a nie prokuratora, oskarżeni mogą wykorzystywać ten nowy układ procesowy, co może prowadzić do ustalania stanów faktycznych rażąco odbiegających od rzeczywistości. Co prawda swoistym wentylem bezpieczeństwa jest ujęta w art. 167 par. 1 k.p.k. możliwość przeprowadzenia przez sąd dowodu z urzędu „w wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami”, ale i tak główny ciężar dowodu będzie spoczywał na organie finansowym.
Wyjątek nie może być nadużywany
Dr Michał Rams, adwokat, Kardas&Kardas Kancelaria adwokacka s.c.
W praktyce o tym, na ile względny okaże się model kontradyktoryjności, zadecyduje zapewne orzecznictwo, ponieważ należy pamiętać o dość niepokojącym wyjątku wprowadzonym w zdaniu 3 art. 167 par. 1 k.p.k. W rzeczywistości nie wiadomo bowiem, kiedy sąd powodowany osiągnięciem zasadniczego celu postępowania karnoskarbowego „w zakresie wyrównania uszczerbku finansowego Skarbu Państwa...” zdecyduje się wspomóc nieaktywnego w procesie oskarżyciela i jakie będą kryteria decydujące w takiej sytuacji o „wyjątkowych wypadkach, uzasadnionych szczególnymi okolicznościami”. Jedno jest pewne – jeśli klauzula ta będzie w praktyce orzeczniczej nadużywana, to poza samą ideą niewiele pozostanie z prawdziwej kontradyktoryjności w procesie.
Dowody uzyskane za pomocą czynu zabronionego
Dr Anna Krawiec Akademia Leona Koźmińskiego w Warszawie
Istotnym novum, także dla postępowania karnego skarbowego, jest dodanie art. 168a k.p.k. Wprowadza on zasadę niedopuszczania przeprowadzania i wykorzystania dowodu uzyskanego do celów postępowania karnego za pomocą czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 par. 1 kodeksu karnego. Regulacja ta nie będzie miała jednak zastosowania do czynności operacyjno-rozpoznawczych dokonywanych przez np. p olicję, Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne (a więc także organy postępowania karnego skarbowego), pod warunkiem przestrzegania odpowiednich wymogów ustawowych. Wprowadzenie tego typu przepisu jest konsekwencją przyjęcia od 1 lipca 2015 r. nowego sposobu dopuszczania „dowodów prywatnych”.
