Przepisy, które nakazują profesjonalnym pełnomocnikom powołującym się na tajemnicę zawodową poinformowanie innego pośrednika o obowiązku zgłoszenia schematu podatkowego są niezgodne z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej – orzekł dziś Trybunał Sprawiedliwości UE.
Wyrok (sygn. akt C-694/20) dotyczy wprawdzie regulacji obowiązujących w Belgii, ale może mieć znaczenie także dla naszego kraju. W Polsce tak jak w innych krajach UE również obowiązują przepisy nakazujące zgłaszanie schematów podatkowych fiskusowi (ang. mandatory disclosure rules – MDR). Od początku budzą one duże kontrowersje wśród adwokatów, radców prawnych, doradców podatkowych itd. z uwagi na wprowadzone ograniczenia co do przysługującej im tajemnicy zawodowej.
Skarga belgijskich prawników
Spór, który rozstrzygnął TSUE jest wynikiem pytania prejudycjalnego, które w grudniu 2020 r. wniósł belgijski Trybunał Konstytucyjny. Przypomniał w nim, że zgodnie z unijną dyrektywą 2018/822 (DAC6) schematy podatkowe powinni zgłaszać odpowiednio:
- promotorzy czyli np. adwokaci, radcy prawni, doradcy podatkowi, pracownicy banków inwestycyjnych, którzy opracowują, oferują, udostępniają, wdrażają lub zarządzają wdrożeniem schematu podatkowego;
- korzystający (klienci)
- wspomagający (np. księgowi).
Zgodnie z belgijskimi przepisami jeśli promotor nie zgłosi schematu podatkowego z uwagi na przysługującą mu tajemnicę zawodową, to powinien poinformować o tym pozostałych „pośredników” jak i samego podatnika. Oni zaś powinni wtedy wypełnić własne obowiązki w zakresie MDR. Przepisy zakwestionowały flamandzka izba adwokacka oraz stowarzyszenie belgijskich prawników, które wniosły skargę konstytucyjną. Belgijski TK zawiesił postępowanie i zadał pytanie prejudycjalne. Zapytał czy zaskarżone przepisy są zgodne z art. 7 oraz art. 47 Karty praw podstawowych UE i wynikającym z nich prawem do poszanowania życia prywatnego oraz prawem do rzetelnego procesu. Takiej niezgodności nie dopatrzył się rzecznik generalny TSUE w opinii z 5 kwietnia 2022 r. Zastrzegł jednak, że przy wypełnianiu obowiązków MDR fiskus nie może poznać nazwiska adwokata lub innego eksperta, który powołał się na tajemnicę zawodową.
Innego zdania był TSUE w dzisiejszym wyroku. Trybunał zwrócił uwagę, że dyrektywa DAC6 nie zobowiązuje adwokatów lub innych promotorów do podejmowania jakiejkolwiek inicjatywy, która mogłaby zwolnić korzystających lub wspomagających z ich własnych obowiązków MDR. - Ujawnienie organom podatkowym przez powiadomionych pośredników będących osobami trzecimi tożsamości adwokata pośrednika oraz tego, że konsultowano się z nim, również nie wydaje się konieczne do realizacji celów owej dyrektywy – dodał TSUE. Podsumował w związku z tym, że obowiązek powiadomienia o tajemnicy zawodowej nie jest konieczny i narusza prawo do poszanowania komunikacji między adwokatem a jego klientem.
To jeszcze nie koniec
Najnowszy wyrok jest pierwszym w którym unijny trybunał zajął się przepisami o MDR. Na rozstrzygnięcie czekają już dwie kolejne sprawy. Francuska Rada Stanu (odpowiednik polskiego Naczelnego Sądu Administracyjnego) spytała TSUE, czy przepisy nakazujące prawnikom informowanie fiskusa o schematach podatkowych są zgodne z Kartą praw podstawowych UE. Pytanie zadała 25 czerwca 2021 r., na rozstrzygnięcie w tej sprawie również czekamy. Belgijski TK wystąpił zaś niedawno z kolejnym pytaniem prejudycjalnym. Zapytał czy dyrektywa DAC6 może wymagać raportowania schematów podatkowych dotyczących podatków innych niż CIT. Trybunał liczy też na rozszyfrowanie niektórych niejasnych definicji zawartych w tej dyrektywie.
Niezależnie od tego belgijski sąd konstytucyjny orzekł już, że profesjonalni pełnomocnicy powinni móc powołać się na tajemnicę zawodową przy odmowie okresowego zgłaszania standaryzowanych transgranicznych schematów podatkowych. Regulacje, które im tego zabraniają, są sprzeczne z konstytucją. Pisaliśmy o tym szerzej w artykule „Belgijski trybunał uchylił niektóre przepisy o MDR” (DGP 182/2022).
…czas na polski TK
Przepisy o MDR wzbudzają wątpliwości prawników również w Polsce. W styczniu 2020 r. Krajowa Izba Doradców Podatkowych skierowała wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie przepisów rozdziału 11a ordynacji podatkowej. Wynika z nich, że klient może zwolnić profesjonalistę prawnego (np. doradcę podatkowego) jako promotora bądź wspomagającego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. KIDP spytała, czy jest to zgodne z konstytucją skoro doradców podatkowych z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej może zwolnić wyłącznie sąd (art. 180 kodeksu postępowania karnego). Izba wyraziła też wątpliwości, czy ustawa wprowadzająca przepisy MDR do polskiego prawa (Dz.U. z 2018 r. poz. 2193) jest zgodna z wynikającymi z konstytucji zasadami: zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, poprawnej legislacji i odpowiedniego vacatio legis.
Ministerstwo Finansów od początku uważa, że żadna z konstytucyjnych zasad nie została naruszona. Odpowiedziało tak w odpowiedzi na pytania DGP, którą opisaliśmy szerzej w artykule „Doradcy zaskarżyli przepisy o MDR” (DGP nr 4/2020).
