Nie powinno naliczać się VAT od opłaty bądź odszkodowania za nielegalne używanie gruntów gminy, jeśli ta o tym nie wiedziała
Daniny mogłaby nie naliczać nawet po tym, gdy uzyskała taką wiedzę, co potwierdził wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 6 września 2013 r. (sygn. akt I FSK 1315/12). Wystarczy, aby samorząd wzywał podmiot, który zajął należący do niego grunt, do jego opuszczenia. Za każdym razem jednak, gdy właściciel nieruchomości będzie bierny i faktycznie zaakceptuje zajmowanie nieruchomości przez inny podmiot, a potem otrzyma z tego tytułu wynagrodzenie, będzie musiał liczyć się z koniecznością zapłaty VAT.
Bez tytułu prawnego
Olsztyński wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego dotyczył gminy, której grunty bardzo często zajmowane były bez odpowiedniego tytułu prawnego. W takim wypadku samorząd wzywał do uregulowania stanu prawnego np. przez podpisanie umowy dzierżawy lub wykup nieruchomości. Odpowiednio też naliczał opłatę za bezumowne korzystanie z nieruchomości nie tylko od momentu, kiedy dowiedział się o zajęciu jej gruntu, lecz także za okres wstecz. Nawet do 10 lat.
Dodatkowo tym osobom, które nie opuszczały nieruchomości mimo upływu terminu, na jaki zawarto umowę dzierżawy, gmina naliczała nawet do 10 lat wstecz odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości zgodnie z art. 225 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.).
Pytanie do dyrektora izby skarbowej
Gminę zaciekawiło, czy w obu sytuacjach opłata i odszkodowanie powinny być powiększane o VAT. Zapytała o to dyrektora izby skarbowej. Sama była zdania, że w obu przypadkach nie ma mowy o daninie. Wyjaśniła, że jeśli chodzi o opłaty, to nie są one naliczane za odpłatną usługę. Gmina nie wykonuje bowiem żadnego świadczenia na rzecz osoby, która zajęła jej grunt, a wystawiony rachunek nie jest wynagrodzeniem za jakąkolwiek usługę. To samo dotyczy odszkodowań naliczanych podmiotom, które nie opuściły nieruchomości mimo wygaśnięcia umowy dzierżawy. Jest ono tylko rekompensatą za pozbawienie właściciela, czyli gminy, prawa do swobodnego dysponowania nieruchomością i pokrywa związane z tym szkody. Nie ma więc mowy o naliczaniu VAT.
Dyrektor izby nie zgodził się z tymi argumentami. Jego zdaniem zarówno opłaty, jak i odszkodowanie powinny być powiększone o kwotę podatku. W pierwszym przypadku gmina toleruje bowiem zajęcie jej gruntu i zamiast dążyć do odzyskania gruntu, w praktyce chce uregulować jego status prawny przez zawarcie dzierżawy. Zdaniem dyrektora używanie przez drugą osobę nieruchomości za domniemaną, dorozumianą zgodą gminy jest więc formą świadczenia usług podobnych do dzierżawy. Opłaty z tego tytułu są więc opodatkowane daniną od towarów i usług. To samo dotyczy odszkodowania za bezumowne korzystanie z gruntu.
Skarga do WSA
Gmina złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie. Doprecyzowała, że ewentualny VAT mógłby objąć tylko opłaty naliczane po dniu, kiedy gmina dowiedziała się o zajęciu jej gruntów. Wówczas bowiem świadomie przekazuje swój majątek w ręce podmiotu, który zajął go nielegalnie. Wcześniej jednak gmina nie mogła świadczyć żadnych usług, skoro w ogóle o bezprawnym zajęciu swoich gruntów nie wiedziała. Potwierdzają to prawomocne wyroki sądów administracyjnych, np. WSA we Wrocławiu z 31 maja 2012 r. (sygn. akt I SA/Wr 406/12), a także orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. [ramka]
Potwierdził to także sąd w Olsztynie. Wyjaśnił, że jeśli dany podmiot korzysta z nieruchomości bez wiedzy i zgody jej właściciela, to nie powstaje między nimi żaden jawny lub dorozumiany stosunek umowny, w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne. To oznacza, że nie ma mowy o świadczeniu usług i naliczaniu VAT. Dlatego też opłaty i odszkodowania naliczane przez gminę za okres, w którym nie wiedziała o zajęciu jej gruntu, nie są opodatkowane VAT.
Wyrok nie jest prawomocny.
Wyrok WSA w Olsztynie z 11 lutego 2015 r. (sygn. akt I SA/Ol 940/14)
Orzecznictwo TSUE
Także z wielu orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, m.in. sygn. C-16/93, C-89/81, C-154/80, C-498/99, wynika, że VAT nie można naliczać, jeśli brak jest bezpośredniego związku między daną czynnością a otrzymanym z tego tytułu wynagrodzeniem. Dodatkowo TSUE w wyroku sygn. akt C-16/93 jasno podkreślił, że warunkiem opodatkowania świadczenia za wynagrodzeniem jest istnienie stosunku prawnego, w ramach którego dochodzi do wymiany wzajemnych świadczeń pomiędzy świadczącym usługę a usługobiorcą.
