W przypadku kilku mieszkańców naszej gminy odnotowaliśmy nadpłaty podatku od nieruchomości. Są to z reguły osoby fizyczne, nie mają one innych zaległości wobec gminy, a kwoty nadpłat przeważnie są niewielkie. Czy możemy te kwoty zaliczyć na poczet podatku od nieruchomości w 2023 r., bo oszczędziłoby to formalności i czasu zarówno nam, jak i podatnikom?
Podatek od nieruchomości uregulowano w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych (dalej: u.o.p.o.l.). Artykuł 5 ustawy daje upoważnienie radzie gminy do określenia, w drodze uchwały, wysokości stawek tego podatku od trzech zasadniczych przedmiotów opodatkowania: gruntów, budynków oraz budowli. W art. 6 ust. 7 postanowiono, że „podatek od nieruchomości na rok podatkowy od osób fizycznych, z zastrzeżeniem ust. 11, ustala w drodze decyzji organ podatkowy właściwy ze względu na miejsce położenia przedmiotów opodatkowania”.
Charakter daniny
W orzecznictwie sądowym akcentuje się, że ustawa o podatkach i opłatach lokalnych przewiduje dwa sposoby powstawania zobowiązań. Jeżeli podatnikami są osoby fizyczne, to zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy decyzji ustalającej to zobowiązanie, czyli w sposób wskazany w art. 21 par. 1 pkt 2 ordynacji podatkowej. Wynika to jednoznacznie z art. 6 ust. 7 u.o.p.o.l. Zgodnie z tym przepisem podatek od nieruchomości na rok podatkowy od osób fizycznych, z zastrzeżeniem ust. 11, ustala w drodze decyzji organ podatkowy właściwy ze względu na miejsce położenia przedmiotów opodatkowania. W konsekwencji obowiązek podatkowy przekształca się w zobowiązanie podatkowe w wyniku doręczenia decyzji organu podatnikowi. Decyzja ustalająca osobom fizycznym zobowiązanie w podatku od nieruchomości ma charakter decyzji konstytutywnej, co oznacza, że dopiero jej wydanie kreuje zobowiązanie podatkowe w podatku od nieruchomości (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 17 marca 2021 r., sygn. akt III FSK 2783/21).
Warunek: złożenie wniosku
W praktyce często dochodzi jednak do sytuacji, w której na koncie podatnika powstaje nadpłata. Najczęściej dzieje się tak, gdy podatnik dokonuje wpłaty w kwocie wyższej niż wynikająca z decyzji organu podatkowego (wójta gminy). Taka sytuacja podlega jednak ścisłym regułom prawnym. W art. 76 par. 1 ordynacji podatkowej postanowiono, że „Nadpłaty wraz z ich oprocentowaniem podlegają zaliczeniu z urzędu na poczet zaległości podatkowych wraz z odsetkami za zwłokę, odsetek za zwłokę od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek, kosztów upomnienia oraz bieżących zobowiązań podatkowych, a w razie ich braku podlegają zwrotowi z urzędu, chyba że podatnik złoży wniosek o zaliczenie nadpłaty w całości lub w części na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych”.
Orzecznictwo
W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z 29 kwietnia 2021 r. (sygn. akt I SA/Gl 186/21) wskazano zaś m.in., że zwrot nadpłaty w pieniądzu (a tym samym umożliwienie podatnikowi dysponowania tą kwotą i przeznaczania jej na dowolny cel) dopuszczalny jest wyłącznie wówczas, gdy na podatniku nie ciążą zaległości podatkowe, odsetki, o których mowa w tym przepisie, bądź nie ma on bieżących zobowiązań podatkowych. Tak wynika z art. 76 par. 1 ordynacji podatkowej, w którym operuje się określeniem „nadpłaty podlegają zaliczeniu z urzędu”. Tym samym takie działanie nie jest zależne od uznania organu podatkowego ani od dyspozycji podmiotu obowiązanego z tytułu podatku. Wspomnianej jednostce pozwala się bowiem zadysponować nadpłatą tylko w przypadku zobowiązań przyszłych – gdy podatnik wniosek taki złoży, organ podatkowy jest nim związany. Warunkiem jest jednak istnienie zobowiązania przyszłego w dacie złożenia wniosku.
Wreszcie warto odnotować naruszenie prawa stwierdzone przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Krakowie w wystąpieniu pokontrolnym z 6 lipca 2022 r. (znak WK.6131.4.22). RIO ustaliła m.in. „Niedokonanie zwrotu nadpłaty występującej na dzień (...) w podatku od nieruchomości oraz zaliczenie jej na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych, pomimo iż podatnik nie złożył wniosku o zaliczenie nadpłaty w całości lub w części na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych”. W podanej sprawie organ podatkowy dokonał zaliczenia nadpłaty w podatku od nieruchomości na poczet przyszłego zobowiązania podatkowego. RIO wskazała w sposób jednoznaczny, że było to niezgodne z zasadami określonymi w ordynacji podatkowej. Dlatego w ramach zalecenia pokontrolnego nakazano, aby przestrzegać ww. zasady zaliczania nadpłat.
Brak argumentów
Zatem z powyższego należy wnioskować, że organ podatkowy nie może z urzędu zaliczyć nadpłaty na poczet przyszłego podatku. Organ musi respektować przepisy powszechnie obowiązujące. Natomiast względy celowościowe, ekonomiki czy inne czynniki pozaprawne w żaden sposób nie mogą stanowić argumentacji za odstąpieniem od stosowania przepisów powszechnie obowiązujących. Takim argumentem nie może być też art. 42 ust. 5 ustawy o finansach publicznych, który stanowi, że jednostki sektora finansów publicznych są obowiązane „do ustalania przypadających im należności pieniężnych, w tym mających charakter cywilnoprawny, oraz terminowego podejmowania w stosunku do zobowiązanych czynności zmierzających do wykonania zobowiązania”. Przepis ten przewiduje co prawda powinność ustalania czy dochodzenia należności, lecz musi on być rozpatrywany z uwzględnieniem innych zasad, w tym wyżej opisanych w ordynacji podatkowej.
Podsumowując, wójt gminy jako organ podatkowy może zadysponować nadpłatę podatkową na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych tylko wtedy, gdy podatnik złoży wniosek. Bez formalnego wniosku takie zadysponowanie jest nielegalne.
Podstawa prawna
art. 5, art. 6 ustawy z 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1452; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1512)
art. 76 par. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1540; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1933)
art. 42 ust. 5 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1634; ost.zm. Dz.U. z 2022 r. poz. 1964)
