Spadła liczba postępowań karnych skarbowych. Pandemia wymusiła zmiany w postępowaniu fiskusa

Rok 2021 jest kolejnym, w którym spadła liczba postępowań karnych skarbowych – zarówno wszczętych, jak i zakończonych. Potwierdzają to statystyki Ministerstwa Finansów przesłane w odpowiedzi na pytanie DGP

Resort finansów uzasadnia to przede wszystkim ograniczeniem przestępczości wskutek uszczelnienia systemu podatkowego, na co złożyły się przede wszystkim: pakiet paliwowy, system STIR, SENT, analizy JPK_VAT, split payment. Tłumaczy to także prewencją oraz podejmowanymi przez skarbówkę działaniami w zakresie ścigania przestępczości.

Zdaniem ekspertów spadek liczby postępowań karnych skarbowych to przede wszystkim skutek ciągle trwającej epidemii koronawirusa. Ale nie tylko.

- Z moich doświadczeń wynika, że coraz częściej dochodzi do konsolidacji postępowań przygotowawczych, tak aby objąć nimi jak najwięcej spraw - mówi Tomasz Rolewicz, doradca podatkowy i partner w EY.

Zapobieganie przedawnieniom. Nowa taktyka organów podatkowych

Na ten czynnik również wskazuje Ministerstwo Finansów w swojej odpowiedzi (patrz ramka).

Coraz mniej postępowań

Z danych Ministerstwa Finansów wynika, że do 22 grudnia br. Krajowa Administracja Skarbowa wszczęła 33 384 nowe postępowania karne skarbowe i zakończyła 34 185 postępowań prowadzonych wcześniej. Dla porównania w 2019 r., a więc jeszcze przed pandemią, statystyki były znacząco wyższe - wynosiły odpowiednio 58 051 i 53 644 postępowań.

- Wydaje się, że głównym powodem tego spadku zarówno w 2020 r., jak i w 2021 r. była pandemia koronawirusa, której kolejne fale powodowały mniejszy lub większy paraliż działalności urzędów skarbowych i celno-skarbowych. To przekładało się też na postępowania karne skarbowe. Trudno przecież było prowadzić jakiekolwiek czynności, gdy urzędnicy bądź sami podatnicy chorowali albo byli na kwarantannie - mówi Łukasz Blak, doradca podatkowy w Certus LTA.

Nie przekonuje go natomiast argumentacja Ministerstwa Finansów co do odstraszania potencjalnych przestępców.

- Prawdziwi przestępcy skarbowi nie przejmują się prewencyjnymi działaniami skarbówki. Pozyskują raczej informacje, które obszary są przedmiotem jej zainteresowania i pod tym kątem odpowiednio modyfikują swoje zachowania - mówi ekspert Certus LTA.

Spadająca liczba postępowań karnych skarbowych nie oznacza, że KAS próżnuje. Fiskus nadal jest aktywny w sytuacjach, gdy zbliża się termin przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Co zmieniła uchwała NSA

Przypomnijmy, że w uchwale z 24 maja 2021 r. (sygn. I FPS 1/21) Naczelny Sąd Administracyjny zakwestionował długoletnią praktykę organów polegającą na wszczynaniu postępowań karnych skarbowych tuż przed upływem pięcioletniego terminu przedawnienia - wyłącznie po to, aby bieg tego terminu uległ zawieszeniu.

Od tego czasu zarówno sądy administracyjne, jak i powszechne wydały już wiele wyroków, w których orzekły, że fiskus wszczął postępowanie karne skarbowe w sposób instrumentalny, a więc bieg terminu przedawnienia zobowiązania nie uległ zawieszeniu. Słowem, doszło jednak do przedawnienia. Pisaliśmy o tym szerzej w artykule „Sędziowie krytyczni wobec praktyk w sprawie przedawnienia” (DGP nr 216/2021).

- Niestety nadal, mimo uchwały NSA, wiele postępowań karnych skarbowych jest wszczynanych po to, aby nie dopuścić do przedawnienia zobowiązania podatkowego. Na podstawie własnych doświadczeń pokusiłbym się nawet o tezę, że może być ich procentowo więcej niż w latach ubiegłych - twierdzi Łukasz Blak.

Tomasz Rolewicz dzieli się innym spostrzeżeniem - w związku z majową uchwałą NSA organy podatkowe zmieniły sposób postępowania.

- Pozornie stosują się do najważniejszych tez uchwały i starają się nie wszczynać postępowań, w ramach których nie są podejmowane żadne kolejne czynności. Jeśli natomiast w trakcie postępowania podatkowego widzą, że może dojść do przedawnienia zobowiązania, decydują się na wszczęcie postępowania karnego skarbowego i w związku z tym na przesłuchanie świadków oraz podjęcie innych czynności - mówi Tomasz Rolewicz.

Zwraca przy tym uwagę na wyroki, które kwestionują również taki sposób postępowania, nawet gdy wiąże się on już z postawieniem zarzutów podejrzanemu. Jako przykład Tomasz Rolewicz podaje nieprawomocne orzeczenie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 26 października br. (sygn. akt III SA/Wa 287/21), o którym informował niedawno rzecznik małych i średnich przedsiębiorców. Chodziło o zobowiązanie w VAT za 2011 r. Organ podatkowy wszczął postępowanie karne skarbowe i postawił podatnikowi zarzuty. WSA uznał, że w decyzji organu odwoławczego „powinny znaleźć się informacje niezbędne do oceny, czy w okolicznościach konkretnej sprawy faktycznie wystąpił materialnoprawny skutek w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia”.

- W tej sprawie WSA jednoznacznie stwierdził, że nie ziścił się materialnoprawny skutek, o którym mowa w art. 70 par. 6 pkt 1 ordynacji podatkowej, tj. nie uległ zawieszeniu bieg terminu przedawnienia - poinformował rzecznik MŚP.

Szybsza egzekucja

Jeszcze inny skutek majowej uchwały NSA przedstawił Andrzej Wapowski, radca prawny i senior associate w Enodo Advisors w artykule „Zapobieganie przedawnieniom. Nowa taktyka organów podatkowych” (DGP nr 250/2021). Ekspert zwrócił uwagę, że urzędnicy KAS wykorzystują inne wynikające z przepisów metody, które nie pozwalają dopuścić do przedawnienia.

Popularnością ma się cieszyć stosowanie rygoru natychmiastowej wykonalności wobec decyzji wymiarowej wydanej w pierwszej instancji oraz powiązane z tym zastosowanie środków egzekucyjnych. Zgodnie z art. 70 par. 4 ordynacji podatkowej bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek zastosowania środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony (po przerwaniu biegu terminu przedawnienia biegnie on na nowo).

Według eksperta organy podatkowe znacznie częściej też decydują się na zabezpieczenie majątkowe przyszłych zobowiązań podatkowych na podstawie art. 33 ordynacji podatkowej.

Zadaliśmy w związku z tym pytanie do MF o liczbę wydanych decyzji o zabezpieczeniu majątku. Do dnia zamknięcia tego wydania gazety nie uzyskaliśmy jeszcze odpowiedzi.

Odpowiedź MF na pytanie DGP

Mniejsza liczba wszczętych w ostatnich latach postępowań przygotowawczych w sprawach karnych skarbowych, a także mniejsza liczba zakończonych postępowań jest związana m.in. z ograniczeniem przestępczości wskutek uszczelnienia systemu podatkowego, w tym przede wszystkim w zakresie VAT (pakiet paliwowy, system STIR, SENT, analizy JPK_VAT, split payment). Wpływ na to ma również konsolidacja postępowań przygotowawczych, w wyniku której jednym postępowaniem obejmuje się wiele spraw. Duże znaczenie ma także aspekt prewencyjny i podejmowane przez KAS działania w zakresie ścigania przestępczości, które przyczyniają się do poprawy przestrzegania przepisów dotyczących obowiązków podatkowych. Wpływ na zmniejszenie liczby postępowań miały również ograniczenia związane z pandemią. Należy podkreślić, że mniejsza liczba prowadzonych spraw nie oznacza zmniejszenia intensywności ścigania przestępczości przez organy KAS.