W 2014 r. minimalne wynagrodzenie za pracę wzrośnie o 80 zł, tj. z 1600 zł do 1680 zł. Podwyżka najniższej pensji oznacza nie tylko wzrost należności przysługujących pracownikom (np. dodatków za pracę w porze nocnej, odpraw z tytułu zwolnień grupowych) czy składek ZUS niektórych grup ubezpieczonych (np. przedsiębiorców rozpoczynających działalność). Wpływa ona również – o czym nie wszyscy wiedzą – na podwyższenie wysokości grzywny wymierzanej za wykroczenia i przestępstwa skarbowe.
W przyszłym roku surowiej więc będą karani nieuczciwi podatnicy. Jednocześnie wzrośnie granica kwotowa między wykroczeniem a przestępstwem (również zależna od wysokości minimalnego wynagrodzenia), co oznacza, że trudniej będzie zostać przestępcą skarbowym.

Wykroczenie a przestępstwo

W przypadku naruszenia obowiązków podatkowych, z uwagi na ich specyfikę (uszczuplenie lub narażenie na uszczuplenie podatku), kary finansowe w postaci grzywny pełnią szczególną funkcję. Mogą być wymierzane zarówno za wykroczenia, jak i za przestępstwa skarbowe. W zależności od tego, jak czyn jest kwalifikowany, grzywna jest inaczej ustalana, przy czym wspólną cechą jest to, że w obu wypadkach jej wysokość zależy od aktualnego minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Kodeks karny skarbowy (k.k.s.) definiuje przestępstwo jako czyn zabroniony pod groźbą grzywny określonej w stawkach dziennych, kary ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności. Natomiast wykroczenie to czyn zabroniony pod groźbą kary grzywny – z tym że określonej kwotowo – jeżeli kwota uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności nie przekracza ustawowego progu, czyli pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Jak widać w wyniku podwyżki płacy minimalnej wzrasta granica między wykroczeniem a przestępstwem opierająca się na wartości dokonanego uszczuplenia. W przyszłym roku wyniesie ona 8400 zł (wzrost o 400 zł).
Warto zwrócić uwagę, że wykroczeniem mogą być także czyny, które k.k.s. wprost tak nazywa. Wówczas ustawowy próg nie ma zastosowania. Dotyczy to np. uporczywego niewpłacania podatku w terminie czy niedopełnienia w urzędzie skarbowym obowiązków związanych z aktualizacją danych.

Grzywna ustalana kwotowa

Kara grzywny za wykroczenia określana jest kwotowo, w granicach od jednej dziesiątej do dwudziestokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. Oznacza to, że grzywna za wykroczenie skarbowe w 2014 r. wyniesie od 168 zł do 33 600 zł.
W przypadku wykroczeń związanych z naruszeniem obowiązków podatkowych grzywna zwykle wymierzana jest w postępowaniu mandatowym. Prowadzą je upoważnieni pracownicy urzędów skarbowych, inspektorzy kontroli skarbowej oraz upoważnieni pracownicy urzędów celnych i funkcjonariusze celni. Mandatem karnym można nałożyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających podwójnej wysokości minimalnego wynagrodzenia. W przyszłym roku wysokość mandatu będzie się więc wahała od 168 zł do 3360 zł.
Mandat można nałożyć tylko wtedy, gdy osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia nie budzą wątpliwości i jednocześnie nie ma konieczności wymierzenia kary surowszej niż grzywna. Warunkiem nałożenia mandatu jest zgoda sprawcy wykroczenia skarbowego. Odnotowuje się ją na dokumencie mandatu karnego. Po jego przyjęciu i zapłaceniu grzywny kończy się postępowanie karne skarbowe. Natomiast brak zgody na przyjęcie mandatu powoduje, że sprawa podlegać będzie rozpoznaniu w postępowaniu karnym skarbowym na zasadach ogólnych. Oznacza to, że do sądu skierowany zostanie akt oskarżenia.
W stosunku do osób stale mieszkających w Polsce mandat staje się prawomocny z chwilą jego podpisania przez sprawcę. Jest to mandat kredytowany, a grzywnę należy wpłacić w terminie 7 dni od daty jego przyjęcia (dokument mandatu powinien zawierać pouczenie o tym obowiązku).
Mandat karny kredytowany wydaje się ukaranemu za pokwitowaniem odbioru, które upoważniony funkcjonariusz przekazuje niezwłocznie do właściwego: urzędu skarbowego, urzędu kontroli skarbowej lub izby celnej, w zależności od tego pracownik jakiego organu wydał mandat. Ukarany podatnik zobowiązany jest wpłacić grzywnę na rachunek bankowy lub do kasy urzędu.

Grzywna ustalana w stawkach dziennych

Inaczej ustalana jest wysokość grzywny za przestępstwa skarbowe. Obowiązuje tutaj system stawek dziennych. W praktyce oznacza to, że wysokość grzywny określana jest dwuetapowo. W pierwszej kolejności sąd określa liczbę stawek dziennych (nie może być niższa niż 10 i wyższa niż 720 lub 1080 w razie nadzwyczajnego obostrzenia kary), a następnie wysokość jednej stawki. Wysokość kary ustala się ostatecznie, mnożąc liczbę stawek przez wysokość stawki.
Wymierzając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe, a także możliwości zarobkowe. Sąd jest zobowiązany do wyznaczenia wysokości stawki w granicach od kwoty równej 1/30 minimalnego wynagrodzenia do jej czterystukrotności. W 2014 r. najniższa stawka dzienna wyniesie 56 zł, najwyższa – 22 400 zł. Biorąc pod uwagę najniższą i najwyższą dopuszczalną liczbę stawek, minimalna kara grzywny za przestępstwo skarbowe w przyszłym roku wyniesie 560 zł, a maksymalna – 16 128 000 zł (24 192 000 zł w razie nadzwyczajnego obostrzenia kary).

Wartość czynu zabronionego

Istotny wpływ na wysokość kar za przestępstwa skarbowe mają pojęcia małej, dużej i wielkiej wartości czynu zabronionego. Odnoszą się one do wielkości uszczuplonej należności publicznoprawnej, często przesądzając o łagodniejszej lub surowszej kwalifikacji czynu.
Również te wartości wyliczane są w oparciu o obowiązujący wskaźnik minimalnego wynagrodzenia. Mała wartość to taka, która nie przekracza dwustukrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia (w 2014 r. – 336 000 zł). Duża – to wartość przekraczająca pięćsetkrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia (840 000 zł). Natomiast wielka – przekracza tysiąckrotną wysokość minimalnego wynagrodzenia (1 680 000 zł).
Mała wartość często decyduje o wyłączeniu kary pozbawienia wolności. Sprawca takiego czynu zabronionego podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych, podczas gdy inaczej mogłaby mu grozić surowsza sankcja. Mała wartość stanowi zatem okoliczność tworzącą typ uprzywilejowany niektórych przestępstw skarbowych. Z kolei duża oraz wielka wartość odgrywają ważną rolę przy stosowaniu nadzwyczajnego obostrzenia kary. Sąd decyduje o nim, jeżeli sprawca popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, powodując uszczuplenie należności publicznoprawnej dużej wartości.
Natomiast znamię wielkiej wartości stanowi podstawę do nadzwyczajnego obostrzenia kary w przypadku ustawowo wskazanych przestępstw skarbowych. Dotyczy to np. uchylania się od opodatkowania poprzez nieujawnianie właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania albo nieskładanie deklaracji, przez co podatnik naraża podatek na uszczuplenie, a kwota uszczuplonej należności jest wielka.

PRZYKŁADY

1. Wartość uszczuplenia decyduje nie tylko o kwalifikacji czynu, lecz także o karze

Przedsiębiorca – mimo że miał taki obowiązek – nie rozliczał VAT od prowadzonej działalności gospodarczej. Organy podatkowe w trakcie prowadzonego postępowania określiły, że wielkość zaległości podatkowych z tego tytułu to ok. 100 tys. zł. Przepisy kodeksu karnego skarbowego stanowią, że podatnik, który uchylając się od opodatkowania, nie ujawnia właściwemu organowi przedmiotu lub podstawy opodatkowania lub nie składa deklaracji, przez co naraża podatek na uszczuplenie, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności albo obu tym karom łącznie (art. 54 par. 1 k.k.s.). Jeśli kwota podatku narażonego na uszczuplenie nie przekracza ustawowego progu (w 2014 r. – 8400 zł), sprawca podlega grzywnie za wykroczenie. Jednak ten przepis z uwagi na wysokość zaległości nie będzie miał zastosowania, więc podatnik może odpowiadać za przestępstwo skarbowe. Nie oznacza to jednak, że grozi mu kara pozbawiania wolności. Przepis stanowi jednocześnie, że jeśli kwota podatku narażonego na uszczuplenie jest małej wartości (a tak jest w tej sytuacji), sprawca przestępstwa podlega wyłącznie karze grzywny do 720 stawek dziennych (art. 54 par. 3 k.k.s.).

2. Sprawca przestępstwa lub wykroczenia nie zawsze musi podlegać karze

Podatnik kupił samochód o wartości 80 tys. zł od osoby prywatnej. Na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (t.j. Dz.U. z 2010 r. nr 101, poz. 649 z późn. zm.) zobowiązany był do rozliczenia tego podatku. Stawka PCC od umowy sprzedaży rzeczy ruchomych wynosi 2 proc. Oznacza to, że w opisanej sytuacji danina wynosiła 1,6 tys. zł. Podatnik miał obowiązek złożenia bez wezwania deklaracji podatkowej (PCC-3) oraz obliczenia i wpłacenia podatku w terminie 14 dni od daty powstania obowiązku podatkowego (zawarcia umowy). O dopełnieniu tych formalności zapomniał. Przypomniał sobie o nich dopiero po miesiącu. Niezłożenie deklaracji w terminie jest wykroczeniem skarbowym. Jeśli jednak podatnik teraz złoży deklarację, a wraz z nią – czynny żal, uniknie grzywny za wykroczenie skarbowe. Czynny żal to pismo, w którym należy poinformować urząd skarbowy o popełnionym przewinieniu, zanim on sam uzyska o nim informację (w przeciwnym razie czynny żal jest bezskuteczny). W terminie wyznaczonym przez organ podatkowy trzeba będzie uiścić w całości wymagalną należność (z ewentualnymi odsetkami). Urzędnik – w przypadku skutecznie złożonego czynnego żalu – nie będzie mógł jednak nałożyć mandatu za wykroczenie.

Podstawa prawna

Rozporządzenie Rady Ministrów z 11 września 2013 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2014 r. (Dz.U. z 2013 r. poz. 1074).

Ustawa z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 186 z późn. zm.).