Rodzicom w PIT przysługuje ulga prorodzinna na dorosłe dzieci niepełnosprawne, otrzymujące zasiłek lub dodatek pielęgnacyjny bądź rentę socjalną na specjalnych zasadach. Nie ma tutaj zastosowania ani kryterium wieku (25 lat), ani limit dochodów (3089 zł). Ograniczenia w odliczeniu ulgi na dzieci dotyczą wyłącznie dzieci zdrowych.
Jednak praktyka organów podatkowych pokazuje, że zarobki niepełnosprawnego syna lub córki mogą mieć wpływ na ulgę. Wszystko przez warunek posiadania obowiązku alimentacyjnego względem dorosłego dziecka – każdego, w tym niepełnosprawnego.
– Ponieważ warunek ten jest ocenny, może w praktyce powodować kłopoty z administracją podatkową, szczególnie gdy osoba niepełnosprawna podejmuje pracę zarobkową – komentuje Dariusz Strzelec, adwokat współpracujący z Kancelarią Brzezińska, Narolski, Mariański.
Przekonał się o tym podatnik, którego syn otrzymuje zasiłek pielęgnacyjny i najniższą pensję krajową, pracując w zakładzie pracy chronionej. Roczny dochód syna za zeszły rok to ok. 18 tys. zł. Ulga za 2010 r. została zakwestionowana.

Obowiązek alimentacyjny

Przepisy podatkowe nie dają wskazówek, w jakich sytuacjach uznać, że podatnik utrzymuje pełnoletnie niepełnosprawne dziecko w związku z wykonywaniem obowiązku alimentacyjnego. Jak wynika z kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (Dz.U. z 1964 r. nr 9, poz. 59 z późn. zm.), zasadą jest, że rodzice są zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie.
– Jednak sądy w sprawach z zakresu prawa rodzinnego wyraźnie wskazują, że obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka niepełnosprawnego może trwać całe jego życie, a zarobkowanie nie jest jedyną przesłanką decydującą o możliwości samodzielnego utrzymania się przez dziecko – podkreśla Anna Misiak, doradca podatkowy w MDDP.
Zdaniem Joanny Szydlik, adwokata w zespole kancelarii RS Adwokaci w Poznaniu, sformułowanie „dziecko, które jeszcze nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie” błędnie sugeruje, że obowiązek alimentacyjny rodziców zawsze ma swój kres, którym jest moment ekonomicznego usamodzielnienia się dziecka.
– Tymczasem obowiązek alimentacyjny rodziców może nigdy (wyłączywszy śmierć) nie wygasnąć, jeżeli ich dziecko, w szczególności wskutek niepełnosprawności, nie osiągnie ekonomicznej, a często też innej samodzielności – mówi Joanna Szydlik.
Tak wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z 31 stycznia 1986 r. (sygn. akt III CZP 76/85).



Zakres alimentacji

Jak wyjaśnia Joanna Szydlik, wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie. W takim przypadku świadczenie alimentacyjne polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.
Magdalena Kłysz, doradca podatkowy w HLB Sarnowski & Wiśniewski, dodaje, że jeżeli spełnienie świadczeń polegających na osobistych staraniach o utrzymanie lub wychowanie dziecka wymaga pokrywania w całości lub w części kosztów tego utrzymania lub wychowania, to podatnik będzie uprawniony do ulgi prorodzinnej.
– Zatem ulga przysługuje opiekunom niepełnosprawnego pełnoletniego dziecka w sytuacji, gdy uzyskiwane przez nie dochody nie pozwalają na pokrycie wszystkich bieżących potrzeb i kosztów jego utrzymania – stwierdza Magdalena Kłysz.

Dokumentowanie kosztów

Sama okoliczność uzyskania przez pełnoletnie niepełnosprawne dziecko dochodu jest zatem niewystarczająca, by odmówić podatnikowi prawa do ulgi. Możliwe są przecież sytuacje, gdy osoba niepełnosprawna zarabia nawet powyżej średniej krajowej, ale jest bardzo chora i koszty jej leczenia czy rehabilitacji przewyższają otrzymywane zarobki.
– W takiej sytuacji spełnione są warunki ustawowe związane z ciążącym obowiązkiem alimentacyjnym, a więc rodzice mogą skorzystać z ulgi prorodzinnej – zapewnia Dariusz Strzelec.
Problem polega jednak na tym, czy w ogóle można postawić granicę obowiązku alimentacyjnego. Ekspert podkreśla, że choć żadne przepisy nie przewidują limitu kwotowego zarobków dziecka pełnoletniego, to każdy wypadek będzie analizowany indywidualnie. Warto zatem gromadzić dokumenty potwierdzające ponoszone wydatki w związku z leczeniem, rehabilitacją oraz utrzymaniem osoby niepełnosprawnej.
– Jeżeli jednak rodzice nie posiadają takich dokumentów, z których wynikają konkretne kwoty, organy podatkowe nie powinny pomijać dowodu, jakim jest oświadczenie podatnika składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań – podkreśla Dariusz Strzelec.
Wyjaśnijmy, że jeśli przepisy prawa nie wymagają urzędowego potwierdzenia określonych faktów w drodze zaświadczenia, organ może odebrać od strony na jej wniosek oświadczenie pod takim rygorem.
– W trudnych dowodowo sytuacjach koszty utrzymania osoby niepełnosprawnej, jeśli rodzice nie posiadają rachunków, mogą być wykazywane w ten właśnie sposób – stwierdza nasz rozmówca.
Przepisy nie nakładają na podatników obowiązku gromadzenia tego typu dokumentów, a tym samym w razie ich braku nie mogą oni ponosić negatywnym konsekwencji podatkowych.

Szczególne sytuacje

Rodzice odliczający ulgę na dorosłe dzieci niepełnosprawne muszą pamiętać o szczególnych regulacjach wyłączających ulgę. Jak wyjaśnia Anna Misiak, dotyczy to sytuacji, w których dziecko przebywa w instytucji zapewniającej codzienne utrzymanie, a także gdy osiąga dochody z działalności gospodarczej opodatkowane podatkiem liniowym lub zryczałtowanym.
– Zarejestrowanie działalności gospodarczej opodatkowanej kartą podatkową, ryczałtem lub podatkiem liniowym przez dorosłe dziecko zawsze będzie skutkowało brakiem możliwości skorzystania przez rodziców z ulgi prorodzinnej – podkreśla Grażyna Nelip, doradca podatkowy w Tax-Net.
Nie jest jednak przeszkodą w odliczeniu ulgi osiąganie przez dziecko opodatkowanych ryczałtem przychodów z najmu bądź dzierżawy.