Zawiadomienie o wszczęciu postępowania egzekucyjnego, które zawiera błędy, umożliwia podatnikowi uchylenie się od zapłaty zaległego podatku.
Fiskus znalazł sposób, jak nie dopuszczać do tego, by zobowiązanie podatkowe się przedawniło. Tuż przed terminem przedawnienia sprawy urzędnicy organów podatkowych wysyłają do podatników zawiadomienia o wszczynaniu postępowań egzekucyjnych.
Środek egzekucyjny, o którym podatnik został zawiadomiony (na przykład zajęcie wynagrodzenia za pracę lub wierzytelności z rachunku bankowego), przerywa bowiem bieg terminu przedawnienia i powoduje konieczność rozpoczęcia jego liczenia na nowo. Przypomnijmy, że zobowiązania takie przedawniają się z upływem pięciu lat, licząc od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku.
– Przepis ten pozwala organom podatkowym przeciągać przedawnienie zobowiązania podatkowego w nieskończoność przez stosowanie co pewien czas określonego środka egzekucyjnego – mówi Paweł Sancewicz, asystent w KPMG.
Eksperci zwracają uwagę, że do przerwania biegu terminu przedawnienia może doprowadzić tylko zgodne z prawem zastosowanie środka egzekucyjnego. Gdy organ egzekucyjny popełni jakiekolwiek błędy w tytule wykonawczym lub zawiadomieniu o zajęciu (na przykład co do osoby zobowiązanego, rodzaju lub wysokości dochodzonego podatku), albo rozpocznie egzekucję mimo jej niedopuszczalności, to te wadliwe działania nie wywołają negatywnych dla podatnika skutków, czyli nie przerywają okresu przedawnienia.
Takie błędy są podstawą do wniesienia przez podatnika zarzutów w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej.
– Jeżeli takie zarzuty zostaną uwzględnione, należy uznać, że egzekucja nie została wszczęta zgodnie z prawem, a więc nie może być przesłanką przerwania biegu przedawnienia – zauważa Wojciech Krok, doradca podatkowy w kancelarii Parulski & Wspólnicy.
Uznanie takich zarzutów przez organ podatkowy lub sąd powinno skutkować uchyleniem wadliwych czynności i umorzeniem całego postępowania egzekucyjnego.

Zgodnie z Ordynacją podatkową wszczęcie postępowania egzekucyjnego przerywa bieg terminu przedawnienia podatkowego. Urzędnicy organów podatkowych wysyłają więc do podatników zawiadomienia o wszczynaniu postępowań egzekucyjnych.

Niestety często zdarza się, że są to zawiadomienia z błędami, np. podana jest niewłaściwa kwota podatku do zapłacenia. Zdaniem fiskusa takie wezwanie – nawet błędne – jest skuteczne i przerywa bieg terminu przedawnienia. Eksperci już takiej pewności nie mają. Ich zdaniem błędy w zawiadomieniu o wszczęciu egzekucji nie powodują jej skutecznego rozpoczęcia. Ponadto stosując kolejne środki egzekucyjne, urzędnicy skarbowi mogą przedłużać bieg terminu przedawnienia podatkowego w nieskończoność. A to już poważne naruszenie prawa.

Termin przedawnienia

Zobowiązania podatkowe przedawniają się z upływem 5 lat, licząc od końca roku, w którym upłynął termin płatności podatku. Mariusz Gumola, doradca podatkowy w Kancelarii Ożóg i Wspólnicy, zwraca uwagę, że bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego może jednak ulec przerwaniu, co powoduje konieczność rozpoczęcia jego liczenia na nowo.

– Zdarzeniem powodującym przerwanie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony – informuje Mariusz Gumola.

Według eksperta dla osiągnięcia omawianego skutku konieczne jest nie tylko samo wszczęcie wobec podatnika postępowania egzekucyjnego, ale również zastosowanie przez organ jednego z dopuszczalnych środków egzekucyjnych (np. dokonanie zajęcia wynagrodzenia za pracę lub zajęcia wierzytelności z rachunku bankowego) i zawiadomienie o tym podatnika.

Tytuł egzekucyjny

Postępowanie egzekucyjne w administracji to, najprościej ujmując, pewien zorganizowany ciąg czynności procesowych podejmowanych przez organy egzekucyjne oraz inne uprawnione podmioty w celu przymusowego wykonania obowiązków, np. podatkowych. Katarzyna Bieńkowska, doradca podatkowy w Dewey & LeBoeuf, wyjaśnia, że wszczęcie takiego postępowania następuje z chwilą otrzymania przez organ egzekucyjny tytułu wykonawczego. Dopiero od momentu otrzymania i przyjęcia tytułu wykonawczego organ egzekucyjny prowadzi postępowanie.

Wszczęcie egzekucji administracyjnej następuje z chwilą doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego lub doręczenia zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego – mówi Katarzyna Bieńkowska.

Podstawą zastosowania środka egzekucyjnego dotyczącego należności pieniężnych jest:

● zawiadomienie o zajęciu prawa majątkowego zobowiązanego u dłużnika zajętej wierzytelności albo

● protokół zajęcia prawa majątkowego, albo

● protokół zajęcia i odbioru ruchomości, albo

● protokół odbioru dokumentu.



Potrzebne warunki

Bieg terminu przedawnienia zostaje przerwany wskutek zastosowania środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony. Zdaniem Pawła Sancewicza, asystenta w KPMG, przepis ten pozwala organom podatkowym przeciągać przedawnienie zobowiązania podatkowego w nieskończoność przez stosowanie co pewien czas określonego środka egzekucyjnego.

– Organy podatkowe często stosują taką praktykę – przypomina Paweł Sancewicz.

Ekspert dodaje, że w związku z tym, że w kwietniu 2010 roku WSA w Poznaniu zadał pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności art. 70 par. 4 Ordynacji podatkowej z konstytucją. Bez względu jednak na rozstrzygnięcie trybunału organy podatkowe, aby cytowany przepis znalazł zastosowanie, muszą spełnić wiele warunków. Do przerwania przedawnienia nie jest wystarczające samo doręczenie tytułu wykonawczego (na specjalnym formularzu), konieczne jest jeszcze zastosowanie konkretnego środka egzekucyjnego (np. wyrok WSA w Gliwicach z 2 grudnia 2008 r., sygn. akt III SA/Gl 1063/08). W dodatku zastosowanie środka egzekucyjnego musi nastąpić w sposób prawidłowy, na co wskazuje WSA w Rzeszowie (np. wyrok z 8 grudnia 2009 r., sygn. akt I SA/Rz 784/09).

– W związku z tym zawiadomienie również, aby mogło być skuteczne, nie powinno zawierać istotnych błędów – uważa Paweł Sancewicz.

Niedopuszczalne błędy

Próby przerywania biegu przedawnienia zobowiązań podatkowych przez wszczynanie przez organy podatkowe postępowań egzekucyjnych są – z ich punktu widzenia – zrozumiałe. Według Wojciecha Kroka, doradcy podatkowego w kancelarii Parulski & Wspólnicy, trudno byłoby wytłumaczyć utratę dochodów budżetowych z powodów czysto proceduralnych.

Jednak wszelkie działania organów administracji muszą być oparte na przepisach prawa.

– Wszczęcie postępowania egzekucyjnego musi być, po pierwsze, uzasadnione przesłankami określonymi w ustawie (tj. musi istnieć zobowiązanie wynikające z decyzji administracyjnej, podlegające wykonaniu), po drugie, musi być dokonane poprawnie pod względem formalnym – przypomina Wojciech Krok.

Jego zdaniem należy pamiętać, że wszelkie błędy co do osoby zobowiązanego, treści tytułu wykonawczego (stanowiącego podstawę wszczęcia egzekucji), czy też treści zobowiązania podlegającego egzekucji są podstawą do wniesienia przez zobowiązanego zarzutów.

– Jeżeli taki zarzut zostanie uwzględniony, to należy uznać, że egzekucja nie została wszczęta zgodnie z prawem, a więc nie może stanowić przesłanki przerwania biegu przedawnienia – zauważa Wojciech Krok.

W przeciwnym razie dochodziłoby do sytuacji, w której niezgodne z prawem działania organu państwa są faktycznie akceptowane i wywołują skutki prawne dla obywateli. Taka sytuacja byłaby nie do pogodzenia z zasadą państwa prawnego.

Również Mariusz Gumola zwraca uwagę, że w doktrynie przyjmuje się, że tylko zgodne z prawem zastosowanie środka egzekucyjnego może doprowadzić do przerwania biegu terminu przedawnienia. Jeśli zatem organ egzekucyjny popełni błędy w tytule wykonawczym i w zawiadomieniu o zajęciu (np. co do osoby zobowiązanego, rodzaju lub wysokości dochodzonego podatku) albo w ogóle rozpocznie egzekucję pomimo jej niedopuszczalności, to takie wadliwe działania nie mogą wywoływać negatywnych dla podatnika skutków w zakresie przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Podkreśla też, że ważne jest, aby podatnik kwestionował niezgodne z prawem działania organu egzekucyjnego, przez wniesienie zarzutów w sprawie prowadzenia egzekucji administracyjnej. Uznanie takich zarzutów przez organ lub sąd za uzasadnione powinno skutkować uchyleniem wadliwych czynności i umorzeniem całego postępowania egzekucyjnego.

Usunięcie decyzji

Wątpliwości wzbudza jeszcze sprawa przerwania biegu terminu przedawnienia w przypadku zastosowania środka egzekucyjnego na podstawie decyzji, która została usunięta z obrotu prawnego.

Katarzyna Bieńkowska wyjaśnia, że uchylenie decyzji podatkowej nie skutkuje tym, że odpada podstawa prawna zastosowania środka egzekucyjnego, a przez to nie jest przerwany bieg terminu przedawnienia. Dopiero stwierdzenie nieważności tej decyzji prowadzi do tego, że nie ma przerwy biegu terminu przedawnienia.

Z orzecznictwa sądowego wynika, że przerwanie biegu terminu przedawnienia ma miejsce nawet wówczas, gdy we właściwym postępowaniu wykazano, że zastosowanie środka egzekucyjnego nastąpiło z naruszeniem przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

– Podejście takie, czego praktycznym wyrazem jest sposób postępowania organów starających się za wszelką cenę doprowadzić do przerwania biegu przedawnienia, nawet za cenę błędów, nieścisłości i rozmaitych nieprawidłowości formalnych, należy oceniać krytycznie – mówi Katarzyna Bieńkowska.

Niestety jednak w obowiązujących przepisach brak środków, które skutecznie mogłyby zapobiec skutkowi przerwania przedawnienia, nawet jeżeli zawiadomienia są obciążone błędami, jeśli tylko miało miejsce terminowe zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony.