WOJEWÓDZKI SĄD ADMINISTRACYJNY W GLIWICACH o odszkodowaniu za nieskorzystanie z prawa pierwszeństwa

Ugoda nie zawsze wyłącza prawo do zwolnienia

TEZA: Za odszkodowania, o których mowa w art. 21 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, należy uznać takie, których źródłem jest przepis prawa niezależnie od tego, czy bezpośrednim tytułem wypłaty jest wyrok, ugoda sądowa, decyzja czy też umowa. Samo zawarcie ugody, w której określono kwotę odszkodowania, nie wyklucza zastosowania zwolnienia podatkowego. W tym przypadku konieczne jest wcześniejsze stwierdzenie istnienia pozostałych przesłanek warunkujących to zwolnienie podatkowe.
Z UZASADNIENIA: W kwietniu 2008 r. podatniczka wystąpiła o interpretację. Wyjaśniła, że była ona najemcą lokalu mieszkalnego na podstawie umowy najmu na czas nieokreślony i do 31 marca 2008 r. tam mieszkała. Najemcy lokali wystąpili do właściciela o nabycie mieszkań. Podstawą nabycia miała być ustawa z 15 grudnia 2000 r. o zasadach zbywania mieszkań będących własnością przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. z 2001 r., nr 4, poz. 24). Ustawa dawała osobom uprawnionym prawo pierwszeństwa w nabyciu mieszkania na zasadach preferencyjnych. Właściciel postanowił jednak sprzedać cały budynek w drodze przetargu. W związku z tym najemcy wnieśli sprawę do sądu. Ostatecznie w sprawie doszło do ugody sądowej. Na jej podstawie właściciel budynku wypłacił podatniczce odszkodowanie za zrezygnowanie z prawa pierwszeństwa w nabyciu lokalu, pod warunkiem opuszczenia tego lokalu do 31 marca 2008 r. Podatniczka zapytała, czy dokonana transakcja potwierdzona ugodą sądową daje podstawę do zwolnienia z podatku dochodowego.
Organy podatkowe nie zgodziły się, że wypłacone odszkodowanie podlega zwolnieniu. Wskazały na art. 9 ust. 1 i art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r., nr 14, poz. 176 z późn. zm.). Zgodnie z ich treścią ustawodawca wyłączył z opodatkowania te odszkodowania, których wysokość lub zasady wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw. Określił też jednak wyjątki od tej zasady i objął opodatkowaniem m.in. odszkodowania wypłacane na podstawie zawartych umów lub ugód. Zaznaczył, że zwolnienie to nie obejmuje wszystkich odszkodowań a tylko te, których wysokość lub zasady ustalenia zostały określone wprost w stosownych przepisach prawa.
Organ wskazał też na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 29 listopada 2006 r. (SK 51/06), w którym stwierdzono niekonstytucyjność art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g) ustawy o PIT w zakresie, w jakim wyłącza zwolnienie podatkowe w stosunku do odszkodowań uzyskanych na podstawie ugody sądowej. W ocenie organów, jeżeli wysokość lub zasady ustalenia otrzymanego odszkodowania nie wynikają wprost z odrębnych ustaw lub aktów wykonawczych wydanych na ich podstawie, a podstawą ich otrzymania jest wyrok lub ugoda sądowa, wówczas zwolnienie ma zastosowanie. Nie obejmuje ono jednak odszkodowań otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą lub dotyczących korzyści, które podatnik miałby osiągać, gdyby mu szkody nie wyrządzono.
Organ zauważył, że zawarta ugoda stanowi ugodę w rozumieniu art. 917 k.c. Kwota odszkodowania wynika jedynie z ustaleń zawartych pomiędzy stronami ugody, ma charakter czysto umowny. Jej wysokość uwzględnia interesy obu stron. Ugoda ma przede wszystkim rekompensować wnioskodawcy utracone korzyści w postaci prawa pierwszeństwa w nabyciu lokalu mieszkalnego. Dlatego odszkodowanie nie korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych, bo dotyczy korzyści, jakie podatniczka mogłaby osiągnąć, gdyby nie wyrządzono jej szkody.
Podatniczka podkreślała, że w jej przypadku nie zachodzi sytuacja pozbawienia korzyści, które mogłaby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Stwierdziła, że dysponowała ona przedstawiającym wartość majątkowym prawem w postaci prawa pierwokupu mieszkania na preferencyjnych zasadach i prawa tego została przez właściciela budynku pozbawiona. Stąd nie można ustalonej kwoty odszkodowania traktować jako utraconej korzyści.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach uwzględnił skargę podatniczki. Sąd zauważył, że organ jako podstawę opodatkowania przedmiotowego dochodu wskazał art. 9 ust. 1 ustawy o PIT. Stanowi on podstawę opodatkowania wszelkiego rodzaju dochodów z wyjątkiem określonych zwolnień. W jego ocenie kwoty wypłacone przez właściciela lokalu osobie uprawnionej do jego zajmowania, w postaci odszkodowania za prawo pierwszeństwa w nabyciu, stanowią dochód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym bez względu na to, czy została określona w ugodzie sądowej. Sąd zauważył jednak, że organ nie wskazał, do jakiego źródła przychodu kwotę tak otrzymaną należy kwalifikować. Nie wyjaśniał też, dlaczego uznał, że podlega ona opodatkowaniu. Nie odniósł się do przepisów ustawy o zasadach zbywania mieszkań, choć przepis ten był wskazany we wniosku jako norma prawa podatkowego będąca przedmiotem interpretacji.
Zdaniem sądu organ nie ocenił stanowiska wnioskodawcy zawartego we wniosku. W szczególności nie zbadał, czy przedmiotowa kwota w okolicznościach faktycznych wniosku stanowiła odszkodowanie. A także czy otrzymana na podstawie ugody sądowej kwota korzysta ze zwolnienia z art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. b) ustawy o PIT.
Sąd podkreślił, że za odszkodowania, o których mowa w art. 21 ustawy, należy uznać takie, których źródłem jest przepis prawa niezależnie od tego, czy bezpośrednim tytułem wypłaty jest wyrok, ugoda sądowa, decyzja, czy też umowa. WSA nie zgodził się, że samo zawarcie ugody w rozumieniu art. 917 k.c., w której określono kwotę odszkodowania, wyklucza zastosowanie zwolnienia. W tym przypadku konieczne jest wcześniejsze stwierdzenie istnienia pozostałych przesłanek warunkujących to zwolnienie podatkowe. Skarżąca wskazała przepisy ustawy, które jej zdaniem powoduje zastosowanie przedmiotowego zwolnienia, tj. ustawy o zasadach zbywania mieszkań. Dlatego zdaniem WSA w pierwszym rzędzie organ powinien odnieść się do tego, czy kwota wynikająca z ugody sądowej stanowi odszkodowanie lub zadośćuczynienie, a następnie po pozytywnej odpowiedzi na to pytanie, czy wysokość lub zasady jej ustalenia wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych w tym ustawy o zasadach zbywania mieszkań bądź ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Wyrok WSA w Gliwicach z 3 czerwca 2009 r., I SA/Gl 1114/08, niepublikowany



OPINIA
PIOTR CHMIELIŃSKI
doradca podatkowy w Kancelarii podatkowej Ożóg i Wspólnicy
W prezentowanym orzeczeniu, ze względu na uchybienia ministra finansów przy wydawaniu interpretacji, sąd nie rozstrzygnął, czy stanowisko podatnika było prawidłowe. W uzasadnieniu wskazał natomiast, jak należy interpretować przepisy dotyczące zwolnienia dochodów wynikających z ugód sądowych. Sąd zasadnie stwierdził, że ocena, czy dochód otrzymany na podstawie ugody sądowej jest zwolniony od podatku, powinna odbywać się dwuetapowo. W pierwszej kolejności należy sprawdzić, czy wysokość odszkodowania lub zasady jego ustalenia wynikają z przepisów prawa. Oznacza to, że należy ustalić, czy wysokość odszkodowania lub zasady jego ustalania określa konkretny przepis prawa. Jeżeli tak, odszkodowanie jest wolne od podatku. W przypadku gdy taki przepis nie występuje, należy ocenić, czy odszkodowanie dotyczy utraconych korzyści lub czy jest związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Wystąpienie jednej z tych przesłanek powoduje opodatkowanie odszkodowania z ugody sądowej. W przeciwnym wypadku odszkodowanie jest wolne od podatku.
To jest tylko część artykułu, zobacz pełną treść w e-wydaniu Gazety Prawnej.
W pełnej wersji artykułu:
• Ugoda nie zawsze wyłącza prawo do zwolnienia - orzeczenie WSA w Gliwicach o odszkodowaniu za nieskorzystanie z prawa pierwszeństwa
• Strona ma obowiązek zapłaty kary umownej - orzeczenie WSA we Wrocławiu o kosztach uzyskania przychodów
• Kara za nieterminową realizację jest przychodem - orzeczenie NSA o CIT
• Odszkodowanie z polisy nie podlega PIT - orzeczenie WSA w Gdańsku o działalności ubezpieczeniowej
• Prawa do zwolnienia nie można odmówić - orzeczenie WSA w Warszawie o roszczeniach pracowniczych
• Kary i odszkodowania nie podlegają VAT - orzeczenie WSA w Warszawie o podatku od towarów i usług
• Ekwiwalent za rurociąg nie jest odszkodowaniem - orzeczenie NSA o bezumownym korzystaniu z nieruchomości