Po licznych głosach naszych czytelników, w których opisywali oni problemy, jakie napotykają przy przeprowadzaniu spisu z natury, zapytaliśmy Ministerstwo Finansów, czy planowane są jakieś zmiany tym zakresie. Otrzymaliśmy odpowiedź, że obecnie nie są prowadzone prace mające na celu zmianę terminów przeprowadzania inwentaryzacji, o których mowa w art. 26 i 27 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2019 poz. 351; ost.zm. Dz.U. z 2020 r. poz. 568).

Liczymy jednak na to, że nastąpi jeszcze zmiana podejścia. Eksperci wskazują bowiem, że przedłużenie terminu pozwoliłoby przenieść działania związane z inwentaryzacją na bezpieczniejszy moment ze względu na pandemię. Chodzi też np. o to, że obecnie wielu pracowników powołanych do komisji inwentaryzacyjnych pracuje zdalnie. Choć oczywiście są rozwiązania, które w tej sytuacji można zastosować (patrz str. D1 i D3).
Z pewnością dla wszystkich jednostek przeprowadzających inwentaryzację bardzo dużym ułatwieniem byłoby przesunięcie tych terminów oraz kolejnych związanych ze sprawozdawczością.
Przypomnijmy, że poprzednio w ostatniej chwili zmienione zostały terminy wypełniania obowiązków dotyczących sprawozdań finansowych za 2019 r. Wprowadziło je rozporządzenie ministra finansów z 31 marca 2020 r. w sprawie określenia innych terminów wypełniania obowiązków w zakresie ewidencji oraz w zakresie sporządzenia, zatwierdzenia, udostępnienia i przekazania do właściwego rejestru, jednostki lub organu sprawozdań lub informacji (Dz.U. poz. 570). Wtedy termin zakończenia inwentaryzacji przedłużono o 90 dni, a w przypadku jednostek, o których mowa w art. 1 ust. 2 ustawy z 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz.U. z 2020 r. poz. 180 i 284), o 60 dni. Jednak nie dotyczyło to wszystkich jednostek. Dla większości termin upłynął 15 stycznia 2020 r. Teraz jednak mamy odmienną sytuację.
Jesteśmy już w trakcie pandemii i dotyczy ona wszystkich jednostek. Zazwyczaj o tej porze roku trwają wytężone prace inwentaryzacyjne. Nie mają one szans być przeprowadzone w normalnych warunkach. MF jako rozwiązanie wskazuje odpowiedź nr 16 ze swojej strony internetowej. Zamieszczamy jej treść poniżej. Zapewne jednak znajdą się jednostki, które nie będą mogły tego rozwiązania zastosować.

Odpowiedź MF z 24 listopada 2020 r. na pytanie DGP:

Obecnie nie ma specjalnych przepisów antycovidowych o inwentaryzacji. Czy są prowadzone jakieś prace w tym zakresie? Jak zgłaszają nam czytelnicy, pracownicy wyznaczani do pracy przy inwentaryzacji obawiają się zakażeń. Czy w związku z pandemią będą przesunięcia w zakresie terminów związanych z obowiązkami w zakresie inwentaryzacji?

Odniesienie się do wskazanych kwestii dotyczących inwentaryzacji znajduje się na stronie: https://www.gov.pl/web/finanse/jednostki-sektora-prywatnego-oraz-jednostki-sektora-finansow-publicznych-z-osobowoscia-prawna-z-wylaczeniem-jednostek-dzialajacych-na-rynku-finansowym i opisane jest jako odpowiedź na pytanie nr 16.

Jednocześnie informujemy, że obecnie nie są prowadzone prace mające na celu zmianę terminów w zakresie przeprowadzania inwentaryzacji, o których mowa w art. 26 i 27 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości.

Czy pandemia COVID-19 może być uzasadnieniem do przeprowadzenia inwentaryzacji w drodze weryfikacji zamiast w formie spisu z natury?

Podstawowym celem inwentaryzacji jest ustalenie rzeczywistego stanu aktywów i pasywów, porównanie z zapisami w księgach rachunkowych, zidentyfikowanie różnic inwentaryzacyjnych, przyczyn ich powstania i ich odpowiednie rozliczenie w księgach rachunkowych, a także rozliczenie osób odpowiedzialnych z powierzonego im mienia oraz ocena przydatności inwentaryzowanych składników majątku. Należy podkreślić, że systematyczna kontrola zgodności danych za pomocą inwentaryzacji prowadzona jest w celu zapewnienia realności i wiarygodności informacji o aktywach i pasywach ujmowanych w księgach rachunkowych i wykazywanych w sprawozdaniu finansowym jednostki.

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U. z 2019 r. poz. 351 z późn. zm.) – zwana dalej „uor”, wskazuje w art. 26 ust. 1, aby jednostki przeprowadzały inwentaryzację aktywów i pasywów na ostatni dzień każdego roku obrotowego.

Ustawa ta zawiera równocześnie w zakresie inwentaryzacji pewne uproszczenia wskazane w art. 26 ust. 3. Termin i częstotliwość inwentaryzacji na ostatni dzień roku obrotowego uznaje się za dotrzymane, jeżeli inwentaryzację wymienionych w tym przepisie składników majątku przeprowadzono odpowiednio: raz w roku, w ciągu 2 lub w ciągu 4 lat. Oznacza to, że inwentaryzacja może być rozłożona na przestrzeni poszczególnych lat (tzw. inwentaryzacja ciągła) oraz, że w wyznaczonym okresie (np. na przestrzeni 4 lat) powinny zostać zinwentaryzowane składniki majątku jednostki.

Inwentaryzację przeprowadza się z wykorzystaniem jednej z trzech metod, tj. w drodze: spisu z natury, otrzymania od banków i uzyskania od kontrahentów potwierdzeń lub też porównania danych zarejestrowanych w księgach rachunkowych z odpowiednimi dokumentami i weryfikacji wartości tych składników (metoda weryfikacji).

Wskazana w zapytaniu forma inwentaryzacji w drodze spisu z natury dotyczy aktywów pieniężnych (z wyjątkiem zgromadzonych na rachunkach bankowych), papierów wartościowych w postaci materialnej, rzeczowych składników aktywów obrotowych, środków trwałych oraz nieruchomości zaliczonych do inwestycji, a także maszyn i urządzeń wchodzących w skład środków trwałych w budowie (art. 26 ust.1 pkt 1 uor). Natomiast inwentaryzacja w drodze weryfikacji dotyczy środków trwałych, do których dostęp jest znacznie utrudniony, gruntów oraz praw zakwalifikowanych do nieruchomości, należności spornych i wątpliwych, a w bankach również należności zagrożonych, należności i zobowiązań wobec osób nieprowadzących ksiąg rachunkowych, z tytułów publicznoprawnych, a także aktywów i pasywów, jeżeli przeprowadzenie ich spisu z natury lub uzgodnienie z przyczyn uzasadnionych nie było możliwe (art. 26 ust. 1 pkt 3 uor).

Mając powyższe na uwadze, jednostka powinna dołożyć wszelkich starań, aby inwentaryzację składników aktywów przeprowadzić drogą spisu z natury przy zachowaniu zasad bezpieczeństwa koniecznych dla jej przeprowadzenia.

Skorzystanie z rozwiązań przewidzianych w ww. art. 26 ust. 1 pkt 3 uor (tj. przeprowadzenie w miejsce spisu z natury inwentaryzacji metodą weryfikacji) powinno dotyczyć tylko wyjątkowych sytuacji. Wydaje się, że jedną z takich przesłanek może być potencjalne ryzyko epidemiczne występujące w określonych podmiotach np. w szpitalach w odniesieniu do środków trwałych znajdujących się w pomieszczeniach, gdzie przebywają pacjenci, sal operacyjnych etc.

Jednocześnie zauważenia wymaga, że ww. ryzyko epidemiczne nie występuje w jednakowym zakresie we wszystkich jednostkach przeprowadzających inwentaryzację ani w odniesieniu do wszystkich składników aktywów objętych inwentaryzacją. Wobec tego każda jednostka powinna dokonać gruntownej oceny potencjalnych ryzyk związanych z pandemią COVID-19 w celu podjęcia uzasadnionej decyzji o wyborze danej metody inwentaryzacji. Dokumentacja uzasadniająca przeprowadzenie inwentaryzacji drogą weryfikacji zamiast spisu z natury wraz z dokumentacją potwierdzającą porównanie danych ksiąg rachunkowych na dzień bilansowy z odpowiednimi dokumentami powinna stanowić załącznik do protokołu weryfikacji”.