Niemal 155 tys. podatników mogło zostać usuniętych z rejestru VAT niezgodnie z przepisami . Najnowsze wyroki wskazują, że skarbówka powinna była informować o tym w decyzjach, a nie zwykłych zawiadomieniach
Oba wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie są na razie nieprawomocne i dotyczą wyłącznie podatników, których wyrzucono z rejestru VAT za składanie pustych deklaracji. Eksperci uważają jednak, że wykładnia sądu może mieć znaczenie także dla tych, którzy zawiesili działalność gospodarczą bądź wystawiali puste faktury. Słowem, bez decyzji ich wykreślenie mogło być nieskuteczne. A to oznacza, że wykreśleni powinni dalej figurować w rejestrze VAT.
Wyroki sądu mogą więc otworzyć im drogę do ubiegania się o odszkodowanie. Z jakiego tytułu? – Utraty wiarygodności, braku możliwości nawiązywania kontaktów handlowych, utraty źródła dochodów – wymienia Dorota Kosacka-Olszewska, doradca podatkowy, członek zarządu DK Doradztwo sp. z o.o.
Dodaje do tego problemy wykreślonego z odliczaniem VAT naliczonego i ubieganiem się o zwrot nadwyżki podatku.
Eksperci są zgodni, że podatnicy, którzy zostali bezskutecznie wykreśleni z rejestru VAT i ponieśli z tego tytułu określone szkody, mogą występować z roszczeniami wobec Skarbu Państwa. Niewykluczone jednak, że uzyskanie takiego odszkodowania będzie trudne. Ale nie będzie niemożliwe, jeżeli tylko podatnik wykaże, jaką konkretnie szkodę poniósł.
– Bezskutecznie wykreśleni mają też szanse na oprocentowanie niezwróconej – ze względu na nieobecność w rejestrze – nadwyżki VAT, jeżeli tylko w tym czasie składali deklaracje, w których wykazywali podatek do zwrotu – mówi Bartosz Bogdański, partner i doradca podatkowy w MDDP.
Przepisy ułatwiające naczelnikom urzędów skarbowych usuwanie z rejestru VAT obowiązują od 1 stycznia 2017 r. Na ich podstawie przez półtora roku, tj. do 30 czerwca 2018 r., usuniętych zostało z rejestru prawie 170 tys. podatników. Organy podatkowe twierdziły, że wykreślani w ogóle nie muszą być o tym informowani, bo to wynika z przepisów. Na wszelki wypadek wysyłały jednak do wykreślanych podatników zwykłe zawiadomienie
Przedsiębiorcy usuwani z rejestru VAT powinni otrzymywać decyzje, a nie zwykłe zawiadomienia. W przeciwnym razie wykreślenie jest bezskuteczne
Takie jest sedno najnowszych wyroków Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie: z 4 lipca 2018 r. (sygn. akt III SA/Wa 3481/17) oraz z 13 lipca 2018 r. (sygn. akt III SA/Wa 3158/17). Oba dotyczą wykreśleń dokonanych w 2017 r., a więc już na podstawie nowych przepisów obowiązujących od 1 stycznia ubiegłego roku. Do końca czerwca 2018 r. na podstawie tych nowych regulacji usuniętych zostało z rejestru VAT prawie 170 tys. przedsiębiorców. Z ustawy o VAT wynika, że nie wszyscy muszą być o tym informowani (np. urząd nie musi zawiadamiać podatnika, który nie istnieje lub z którym mimo prób nie udało się skontaktować). Orzeczenia warszawskiego sądu dotyczą podatników, co do których ustawa nie mówi wprost, czy mają być informowani, czy nie. Zgodnie z najnowszymi danymi resortu finansów chodzi o prawie 155 tys. firm.
Na razie wyroki są nieprawomocne, ale jeśli Naczelny Sąd Administracyjny podzieli wykładnię warszawskiego WSA, to firmy zyskają możliwość ubiegania się o rekompensatę od fiskusa. – Jeśli wykreślenie zostało dokonane w sposób sprzeczny z przepisami i podatnik będzie w stanie udowodnić, że poniósł w związku z tym szkodę, to będzie mógł dochodzić odszkodowania za bezprawne działanie organu. Musi mieć jednak formalne potwierdzenie, że czynność była niezgodna z prawem – tłumaczy Tomasz Mirkowicz, doradca podatkowy w Calan & Associes.
Tego samego zdania jest Maciej Dybaś, doradca podatkowy w Crido Taxand. – Przy stwierdzeniu szkody (a o to nietrudno, bo wykreślony z rejestru traci wiarygodność w oczach kontrahentów oraz nie może odliczyć podatku naliczonego) celowe wydaje się wystąpienie o odszkodowanie – uważa ekspert. Przewiduje jednak, że jego uzyskanie nie będzie łatwe.
Rejestr krajowy
Najnowszy wyrok – z 13 lipca br. (sygn. akt III SA/Wa 3158/17) – dotyczył niemieckiej spółki, która zarejestrowała się dla celów VAT w Polsce w związku z dostawami urządzeń przemysłowych. Przyczyną jej wykreślenia z krajowego rejestru były puste deklaracje (art. 96 ust. 9a pkt 3 ustawy o VAT). Fiskus poinformował ją o tym zwykłym zawiadomieniem.
Przed sądem podatnik tłumaczył, że wykreślenie nie powinno mieć miejsca, bo brak sprzedaży i zakupów wynikał ze specyfiki działalności (art. 96 ust. 9e ustawy o VAT). Uważał też, że powinien otrzymać decyzję, w której byłyby opisane procedury działania organu i ostateczne ustalenia. Wtedy miałby z czym polemizować. Fiskus uważał, że sąd w ogóle nie powinien tej kwestii kontrolować. Ale warszawski WSA był innego zdania. Podkreślił, że usunięcie z rejestru wpływa na prawa i obowiązki podatnika, np. wykreślony nie ma prawa do odliczenia VAT. Dlatego podlega sądowej kontroli.
Sąd wyjaśnił, że podatnicy wykreślani na podstawie art. 96 ust. 9a ustawy o VAT muszą być o tym bezwzględnie zawiadamiani (w przeciwieństwie do wykreślanych na podstawie art. 96 ust. 9, który nie wymaga zawiadamiania). Dlaczego potrzebna jest decyzja? – Ponieważ w ustawie o VAT nie przewidziano możliwości przywrócenia podatnika do rejestru – wyjaśnił WSA. Orzekł więc, że skoro decyzji nie było, to wykreślenie było bezskuteczne.
VAT UE
Drugi wyrok – z 4 lipca 2018 r. (sygn. akt III SA/Wa 3481/17) – dotyczył firmy usuniętej z rejestru VAT UE. Powodem wykreślenia było to, że złożyła ona trzy deklaracje VAT-7, nie wykazując w nich żadnej sprzedaży ani zakupów. Fiskus wprawdzie poinformował ją o wykreśleniu (wymagał tego zastosowany w tej sprawie art. 97 ust. 15 ustawy o VAT), ale zwykłym zawiadomieniem.
Firma uważała, że do wykreślenia konieczna była decyzja administracyjna. Zarzuciła urzędowi, że usunął ją z rejestru, nie dzwoniąc nawet i nie pytając, dlaczego deklaracje są puste. A były puste, bo – jak tłumaczył pełnomocnik przedsiębiorstwa – czekała na wynik kontroli w VAT i nie chciała, by powstały u niej ewentualne zaległości.
WSA nie badał, czy wykreślenie było uzasadnione. Uznał, że było bezskuteczne, skoro naczelnik nie wydał decyzji w tej sprawie (o wyroku pisaliśmy w artykule „Fiskus nie może bez decyzji usuwać podatników VAT UE”, DGP nr 131/2018).
Tracą podatnicy
Co oznacza bezskuteczność? – Wykreśleni nie powinni utracić praw przysługujących czynnym VAT-owcom, np. prawa do zwrotu nadwyżki podatku – wskazuje Bartosz Bogdański, partner i doradca podatkowy w MDDP. Dodaje, że prawo do otrzymania ewentualnych odsetek jest uzależnione od tego, czy wadliwie wykreślony podatnik składał deklaracje VAT, w których wykazywał podatek do zwrotu.
Tomasz Mirkowicz wskazuje też na inne skutki. – W świetle tych wyroków, chcąc wykreślić podatnika z rejestru VAT, fiskus będzie musiał przeprowadzić postępowanie podatkowe. Będzie więc musiał wydać i doręczyć postanowienie o wszczęciu postępowania oraz o możliwości zapoznania się ze zgromadzonym materiałem dowodowym, a następnie decyzję, w treści której uzasadni powód wykreślenia – tłumaczy.
OPINIA
DOROTA KOSACKA - OLSZEWSKA, DORADCA PODATKOWY, CZŁONEK ZARZĄDU DK DORADZTWO SP. Z O.O.
Nie tylko wykreślenie, ale i odmowa rejestracji powinny mieć formę decyzji
Jednym z najważniejszych dóbr każdej firmy jest dobre imię. Tymczasem wykreślenie podatnika z rejestru VAT wywołuje cztery zasadnicze skutki:
■ utratę wiarygodności, brak możliwości nawiązania kontaktów handlowych, zmniejszenie liczby klientów i utratę źródła dochodów,
■ problem z rozliczeniem VAT przez wykreślonego (w szczególności w zakresie prawa do odliczenia VAT naliczonego),
■ kwestionowanie przez organy podatkowe prawa do odliczenia VAT naliczonego u kontrahentów dokonujących zakupów u wykreślonego podmiotu,
■ wątpliwości odnośnie do stosowania odwrotnego obciążenia w transakcjach z wykreślonym podmiotem.
Wymienione problemy dotyczą nie tylko wykreślonych podatników, ale również tych, którym urząd odmówił rejestracji jako czynnego podatnika VAT. W tym kontekście na uwagę zasługuje wyrok WSA w Białymstoku z 21 lutego 2018 r. (sygn. akt I SA/BK 129/17). Sąd orzekł, że m.in. oględziny lokalu wykraczają poza zakres czynności sprawdzających związanych z procedurą rejestracji, a notatki z oględzin nie mogą stanowić dowodu w sprawie.
Osobiście uważam, że obie czynności (zarówno wykreślenie z rejestru, jak i odmowa wpisania do niego) powinny mieć formę decyzji, z którą podatnik mógłby polemizować. Uznanie ich za błędne stawia podatnika w zupełnie innym świetle i może mu pozwolić na odzyskanie wiarygodności.
