PROBLEM: W ramach wspólnoty małżeńskiej podatnicy posiadają dwie jednakowe działki zakupione w 1988 r. W 2014 r. małżonkowie dokonali częściowego podziału majątku, według którego jedna nieruchomość przypadła w całości mężowi, a druga żonie. Która data posiadania jest brana pod uwagę przy sprzedaży – z 1988 r. czy z 2014 r.? Jak w takiej sytuacji rozliczyć zbycie działki? Co z PCC od takiej transakcji? ⒸⓅ
● Urząd Skarbowy w Wadowicach odpowiedział DGP
TERESA KOZINA, kierownik, pierwszy referat czynności analitycznych i sprawdzających
Współwłasność małżeńska stanowiąca szczególny rodzaj współwłasności jest współwłasnością bezudziałową (niewyodrębnioną), a w czasie jej trwania małżonkowie samodzielnie nie mogą rozporządzać swoimi prawami do majątku wspólnego jako całości. Wspólność ta obejmuje cały zbiór praw majątkowych, takich jak własność i inne prawa rzeczowe. Obu współwłaścicielom przysługuje pełne prawo do całej masy majątkowej w niej zawartej. Z uwagi na wspólność majątkową nie można wyodrębnić udziałów, które podatnik oraz – odrębnie – współmałżonek posiadali w chwili nabycia nieruchomości w małżeństwie. Skoro małżonkowie nabyli raz nieruchomość do majątku wspólnego, to podatnik nie mógł nabyć jej powtórnie.
Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą nabyciem – w rozumieniu art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy o PIT – nie jest przyznanie rzeczy na wyłączną własność jednemu z małżonków w wyniku podziału majątku, jeżeli podział taki jest ekwiwalentny w naturze i nie towarzyszą mu spłaty i dopłaty lub wartość otrzymanej przez daną osobę rzeczy w wyniku podziału tego majątku mieści się w udziale, jaki byłemu małżonkowi przysługuje w majątku dorobkowym.
Zatem za datę nabycia nieruchomości lub prawa, które przypadały danej osobie w wyniku podziału majątku wspólnego, należy przyjąć datę ich nabycia w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.
Z pytania jednoznacznie wynika, że małżonkowie nabyli na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej nieruchomość w 1988 r., a po zawarciu umowy o podział majątku w 2014 r. nie doszło między nimi – przy założeniu ekwiwalentności podziału majątku – do żadnych rozliczeń finansowych i rzeczowych.
Podział majątku wspólnego podatnika i jego małżonka był ekwiwalentny w naturze i nie towarzyszyły mu spłaty i dopłaty, a wartość otrzymanej nieruchomości mieści się w udziale przysługującym w majątku dorobkowym, małżonkowie zgodnie dokonali podziału majątku, przekazując sobie na własność po jednej działce z dwóch posiadanych.
Wprawdzie wartość rynkowa tych obu działek może nie być równa, ale jeśli małżonkowie z chwilą zawarcia umowy zakończyli wszelkie rozliczenia dotyczące zwrotu nakładów, nie dochodzi między nimi do żadnych innych rozliczeń finansowych i rzeczowych i wszelkie wzajemne roszczenia związane z podziałem majątku wspólnego zostają zakończone, to w związku z tymi okolicznościami należy przyjąć, iż wartość otrzymanej przez podatnika nieruchomości nie przekracza jego udziału w majątku dorobkowym małżeńskim, drugie z małżonków otrzymało bowiem ekwiwalentną nieruchomość.
Nie ma zatem mowy o kolejnym nabyciu. Nie mamy do czynienia z nabyciem nieruchomości, które przekracza udział małżonka w majątku dorobkowym małżeńskim, zatem data dokonania podziału majątku dorobkowego małżeńskiego w okolicznościach tego pytania, gdzie podział majątku był ekwiwalentny, nie ma znaczenia dla rozliczenia podatku z tytułu odpłatnego zbycia nieruchomości. Zbycie przez podatnika działki nabytej w 1988 r. nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych, upłynęło bowiem już pięć lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie.
EKSPERT RADZI
Zdaniem większości sądów daty nabycia nie można łączyć z ekwiwalentnością podziału współwłasności
ikona lupy />
Jacek Pawlik doradca podatkowy, biegły rewident, prezes ECCOM / Dziennik Gazeta Prawna
W rozpatrywanym stanie faktycznym będzie miał zastosowanie art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych. Zgodnie z tym przepisem źródłem przychodu jest odpłatne zbycie nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości, jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane w przypadku odpłatnego zbycia nieruchomości i praw majątkowych przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło ich nabycie lub wybudowanie. W związku z powyższym, jeżeli uznamy, że nabycie działek przez małżonków nastąpiło w 1988 r., to z uwagi na upływ do chwili obecnej pięciu lat od końca roku, w którym to nabycie nastąpiło, w ogóle nie mamy do czynienia z opodatkowaniem tych działek przy ich sprzedaży przez małżonków. Natomiast jeśli uznamy, że datą ich nabycia będzie moment częściowego podziału majątku wspólnego przez małżonków – tj. rok 2014 – to przy ich sprzedaży, z uwagi na to, iż nie minął pięcioletni okres od ich nabycia, wystąpi przychód ze sprzedaży. Po potrąceniu kosztów uzyskania przychodów należałoby go opodatkować podatkiem ryczałtowym w wysokości 19 proc. Z tego wynika, że najistotniejsze dla rozpatrywanej sprawy będzie ustalenie, czy częściowy podział majątku dokonany przez małżonków rodzi powstanie nowej daty nabycia dla sprzedawanych działek. Niestety, jak w wielu sytuacjach, w prawie podatkowym nie ma jednoznacznej odpowiedzi. W tym przypadku także mamy do czynienia z dwoma trendami w orzecznictwie. Co prawda jeden z nich jest dominujący, ale należy wspomnieć o obu. W pierwszej kolejności należy wymienić tę linię orzeczniczą, która jest mniej korzystna dla podatnika. W tym przypadku mówi się, że przy podziale majątku wspólnego, gdzie nie był on ekwiwalentny i towarzyszyły mu spłaty i dopłaty lub wartość otrzymanej przez małżonka nieruchomości przekracza jego udział w majątku dorobkowym małżeńskim, następuje ponowne jego nabycie. Opodatkowaniu podlega, przy późniejszym zbyciu tego majątku przez małżonków, nadwyżka uzyskana w wyniku podziału wartości tego majątku ponad udział małżonka w majątku wspólnym (czyli jego połowy).
W omawianym przypadku do opodatkowania sprzedaży i tak by nie doszło, gdyż uzyskane przez małżonków w wyniku podziału działki były sobie równe (był to podział ekwiwalentny). Natomiast gdyby któreś z małżonków otrzymało w wyniku podziału większą działkę, to opodatkowaniu podlegałby przychód ze zbycia działki ponad wielkość udziału małżonka we wspólnym majątku. W razie występowania opodatkowania składa się deklarację PIT-39 do końca kwietnia roku następującego po roku dokonania sprzedaży nieruchomości.
W obecnie dominującym poglądzie w orzecznictwie, korzystnym dla podatnika, przy podziale majątku wspólnego nie dochodzi do powtórnego jego nabycia przez małżonków bez względu na to, czy podział był ekwiwalentny, czy nie. Tak przykładowo orzekł Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w wyroku z 9 czerwca 2016 r. (sygn. akt I SA/Sz 228/16). Sąd przyznał, że nabycie składnika majątku przez małżonków, którzy podlegali ustrojowi wspólności ustawowej na gruncie prawa podatkowego, następuje jeden raz, niezależnie od późniejszych zmian tego ustroju wprowadzonych małżeńską umową majątkową. Ustanie ustawowej wspólności majątkowej nie powoduje ponownego nabycia składnika majątku przez małżonków, a jedynie ewentualne zwiększenie udziału jednego z małżonków w już nabytej rzeczy. Podobnej materii była poświęcona także uchwała siedmiu sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15 maja 2017 r. (sygn. akt II FPS 2/17). W uchwale tej NSA stwierdził, że dla celów opodatkowania PIT odpłatnego zbycia nieruchomości nabytych przez współmałżonka w wyniku dziedziczenia – datą ich nabycia lub wybudowania jest dzień nabycia (wybudowania) tych nieruchomości do majątku wspólnego małżonków. Sprawa ta dotyczyła nabycia w wyniku dziedziczenia, a nie w wyniku podziału majątku wspólnego, ale tok rozumowania NSA był podobny i opierał się na tezie, że ustanie ustawowej wspólności majątkowej (tu w wyniku śmierci jednego małżonka, w omawianej sprawie w wyniku podziału majątku) nie powoduje ponownego nabycia składnika majątku przez małżonków, a jedynie ewentualne zwiększenie udziału jednego z małżonków w już nabytej rzeczy.
Jeśli chodzi o podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC), sprzedaż działek podlegać będzie opodatkowaniu w wysokości 2 proc. i będzie pobierana przez notariusza od nabywcy w momencie zawierania aktu notarialnego dotyczącego sprzedaży działki.
Podstawa prawna
Art. 10 ust. 1 pkt 8 ustawy z 6 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2032 ze zm.).