Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że organy nie mogą bez żadnych czasowych ograniczeń żądać spłaty zaległości podatkowych zabezpieczonych jedynie hipoteką.
Problem dotyczy art. 70 par. 8 ordynacji podatkowej, zgodnie z którym nie przedawniają się zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, z tym że po upływie terminu przedawnienia podatek można egzekwować wyłącznie z nieruchomości lub zastawu.
Już raz TK wypowiadał się w podobnej sprawie (8 października 2013 r., sygn. akt SK 40/12), z tym że tamten wyrok dotyczył odpowiednika obecnego przepisu – art. 70 par. 6 w brzmieniu obowiązującym do końca 2002 r. TK stwierdził wówczas, że jest on niekonstytucyjny, i dodał, że te same zastrzeżenia dotyczą obecnej regulacji. Dlatego wskazał na konieczność pilnej zmiany ordynacji podatkowej. Dotychczas jednak tak się nie stało. Dlatego podatnicy muszą walczyć o swoje prawa w sądzie.
Tak było przykładowo w sprawie dotyczącej wdowy po weteranie sił zbrojnych USA, która zalegała z PIT za lata 2003 i 2005–2006. Organy podatkowe dokonały zabezpieczenia – ustanowiły hipotekę przymusową na nieruchomości, której wdowa była częściowym właścicielem. Po upływie terminu przedawnienia urząd, wskazując na art. 70 par. 8 ordynacji, odmówił kobiecie umorzenia postępowania egzekucyjnego. Podatniczka złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, powołując się na wyrok TK z 8 października 2013 r. (sygn. akt SK 40/12). Gliwicki sąd uznał jednak, że skoro trybunał nie badał zgodności z konstytucją obecnego art. 70 par. 8, tylko art. 70 par. 6, to jego wyrok nie miał zastosowania w rozpatrywanej sprawie.
W skardze kasacyjnej wdowa zwróciła uwagę, że obecny przepis jest niemal identyczny z art. 70 par. 6. Jedyną zmianą jest to, że przedawnieniu nie ulegają już tylko zobowiązania zabezpieczone hipoteką, lecz także zastawem skarbowym.
NSA w wyroku z 12 kwietnia 2016 r., sygn. akt II FSK 330/15, przyznał jej rację i skierował sprawę do ponownego rozpoznania. Uznał, że organy powinny dokonać prokonstytucyjnej wykładni art. 70 par. 8 w zgodzie z tymi wartościami, które zostały wykazane przez TK. Sędzia Marek Olejnik przypomniał jedną z tez tego wyroku – że nie można różnicować podatników w zależności od tego, czy mają nieruchomość, na której można ustanowić hipotekę. NSA podzielił linię orzeczniczą, że po 2003 r. należy stosować reguły wskazane przez TK i odnosić je do obecnego brzmienia art. 70 par. 8 ordynacji. – To powoduje, że w sytuacji, w której mamy do czynienia jedynie z zabezpieczeniem hipoteki i nie było żadnych czynności przerywających lub zawieszających bieg przedawnienia, to takie zobowiązanie przedawnia się, nawet pomimo zabezpieczenia hipoteką – wyjaśnił sędzia Olejnik.
Ireneusz Krawczyk, partner w kancelarii Ożóg i Wspólnicy, podkreśla, że w niektórych sprawach sądy mogą odnosić się do konstytucyjności przepisu. Z tej możliwości skorzystał NSA w wyroku z 12 kwietnia 2016 r. – To bardzo korzystne dla podatników podejście, szczególnie że nadal wiele spraw toczących się na podstawie zakwestionowanego przez TK przepisu nie zostało rozstrzygniętych. Sądy zwlekają z wydaniem tych rozstrzygnięć – twierdzi rozmówca. Ekspert zwraca jednak uwagę, że wyrok nie ma mocy powszechnie obowiązującej. Dopóki art. 70 par. 8 ordynacji nie zostanie uchylony przez ustawodawcę, organy podatkowe muszą go stosować. Nadal więc podatnikowi pozostaje tylko droga sądowa.
Na to zwrócił uwagę rzecznik praw obywatelskich. Stwierdził, że mimo iż sądy administracyjne odmawiają stosowania obecnego art. 70 par. 8, to rozwiązanie to nie jest wystarczające. Nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której podatnicy muszą iść do sądu, bo od ponad dwóch lat od wydania wyroku TK Sejm nie znowelizował przepisów. Dlatego w lutym tego roku złożył wniosek do trybunału o stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu.
W TK na rozpoznanie czeka też pytanie w sprawie konstytucyjności obecnego art. 70 par. 8.