- Zdanie odrębne jest niezbędne dla zapewnienia przegłosowanemu sędziemu możliwości ujawnienia swojego stanowiska - mówi Aleksandra Wrzesińska-Nowacka, sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Zgłosiła pani zdanie odrębne do wyroku NSA w sprawie cesji praw wynikających z umowy leasingu (II FSK 1787/13). W tej sprawie była Pani zarówno sędzią sprawozdawcą i autorem uzasadnienia wyroku, jak i autorem zdania odrębnego. Jak to możliwe?
W składach wieloosobowych wyrok jest orzeczeniem całego składu, a nie tylko sędziego sprawozdawcy. Skoro jednak obowiązkiem sędziego jest orzekanie zgodnie z prawem, własnym sumieniem i przekonaniem, to gdy podjęte rozstrzygnięcie budzi jego wątpliwości, może on dać temu wyraz.
Kiedy najczęściej tak się dzieje?
Złożenie zdania odrębnego może być wskazane wówczas, gdy sędzia, orzekając w innych składach, wyrażał poglądy przeciwne niż w wyroku, do którego złożył zdanie odrębne. To właśnie mój przypadek w sprawie, o którą pani pyta. Votum separatum daje sędziemu możliwość okazania, że nie zmienił poglądu. Prawo to nie powinno być nadużywane, należy z niego korzystać wówczas, gdy sędzia nie może się zgodzić z podjętym rozstrzygnięciem i ma poważne – w jego ocenie – argumenty przemawiające za odmiennym wyrokiem.
Czy chodzi więc o zaakcentowanie własnego, odrębnego stanowiska?
Nie tylko. Trzeba pamiętać, że wyrok wydany w składzie wieloosobowym jest zawsze orzeczeniem całego składu i każdy z jego członków bierze zań odpowiedzialność. Złożenie zdania odrębnego oznacza, że na etapie podejmowania wyroku sędzia zwracał uwagę na argumenty przemawiające za innym rozstrzygnięciem i że były one rozważane przez cały skład. Według mnie instytucja ta jest niezbędna dla zapewnienia przegłosowanemu sędziemu możliwości ujawnienia swojego stanowiska w sytuacji, gdy uważa on podjęte rozstrzygnięcie za błędne.
Można spotkać się z poglądem, że zdanie odrębne osłabia argumentacyjną moc wyroku.
Przeciwnie. Przedstawienie argumentów przeciw wyrokowi na etapie narady przed wyrokiem może przyczynić się do znalezienia przez większość składu mocniejszych argumentów przemawiających za przyjętym rozwiązaniem. Motywy wyroku, do którego zgłoszono zdanie odrębne, mogą być zatem nawet bardziej przekonujące, z uwagi na odniesienie się do wątpliwości stanowiących podstawę zgłoszenia zdania odrębnego.
A co w sytuacji, w której zdanie odrębne zgłasza sędzia sprawozdawca? Czy nie stawia się on przez to w dwuznacznej roli?
Nie. Jeżeli zdanie odrębne składa sędzia sprawozdawca, to nie ma on obowiązku sporządzania uzasadnienia wyroku niezgodnego z jego stanowiskiem. Ale nie ma też przeszkód prawnych, aby takie uzasadnienie sporządził. Przedstawia w nim stanowisko większości składu, które jest mu znane z narady nad wyrokiem. W przypadku sędziów NSA możliwość sporządzenia uzasadnienia wyroku przez sprawozdawcę składającego zdanie odrębne wynika z par.72 ust.1 i 2 załącznika do uchwały Zgromadzenia Ogólnego Sędziów NSA z 8 listopada 2010 r. w sprawie regulaminu wewnętrznego urzędowania NSA.
Czy można przyjąć, że w sprawach, w których nie zgłoszono zdania odrębnego, wszyscy sędziowie byli jednomyślni?
Nie. Co do zasady nie podaje się, czy orzeczenie zapadło jednomyślnie, a wynik narady sędziowskiej przed wydaniem wyroku pozostaje utajniony. Jeżeli sędzia chce ujawnić, że nie zgadza się z podjętym rozstrzygnięciem, ponieważ nie przekonują go argumenty większości składu, to może ujawnić swoje stanowisko poprzez złożenie zdania odrębnego. Wówczas w uzasadnieniu zdania odrębnego do wyroku, które jest obowiązkowe, może przedstawić własną argumentację. Złożenie zdania odrębnego musi więc zostać ujawnione, a nazwisko sędziego składającego zdanie odrębne jest podawane do wiadomości za zgodą sędziego (art. 137 par. 3 ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).
