Pierwsza umowa o badanie sprawozdania powinna być zawierana na okres nie krótszy niż dwa lata z możliwością przedłużenia na kolejne, co najmniej dwuletnie okresy. Dzieje się tak, gdy nastąpiła zmiana audytora.
Podmioty, które jeszcze nie podpisały kontraktów na badanie sprawozdania za 2017 r., muszą pamiętać, że powinny je zawrzeć na minimum dwa lata. Wymagają tego nowe przepisy ustawy o rachunkowości, które zostały wprowadzone w czerwcu br. ustawą o biegłych rewidentach. Wprowadziła ona też obowiązek zmiany audytora co pięć lat. W tym jednak przypadku obowiązek rotacji dotyczy usług świadczonych na rzecz jednostek zainteresowania publicznego (dalej: JZP), np. banków, spółek giełdowych.
Z podpisywaniem umów należy się jednak śpieszyć. Biegły rewident powinien bowiem uczestniczyć w weryfikacji znaczących składników majątku, a ponieważ niektóre z tych czynności można rozpocząć trzy miesiące przed końcem roku obrotowego, już teraz warto rozejrzeć się za firmą audytorską, która zbada sprawozdanie. Wyboru takiego podmiotu nie może dokonać zarząd. Do jego kompetencji należy tylko podpisanie z nim umowy. Wyboru powinien dokonać organ zatwierdzający sprawozdanie finansowe (np. wspólnicy), chyba że statut, umowa lub inne wiążące jednostkę przepisy prawa stanowią inaczej. Umowa zawarta między audytorem a zarządem w zakresie badania sprawozdania finansowego bez uchwały organów uprawnionych jest nieważna. Co więcej, zgodnie z nowymi przepisami, w przypadku JZP Komisja Nadzoru Finansowego może ukarać poszczególne osoby finansowo (do 250 tys. zł) za:
brak zasad wyboru audytora;
nieprzestrzeganie przepisów dotyczących wyboru biegłego rewidenta (np. niezależności audytora);
zawarcie umowy z firmą audytorską na czas krótszy niż 2 lata i dłuższy niż 5 lat i brak okresów karencji (4 lata).
Przepisy przewidują możliwość rozwiązania umowy. Jest to jednak możliwe tylko wtedy, gdy istnieje do tego uzasadniona podstawa. Przy czym nie stanowi jej różnica poglądów w sprawie stosowania zasad rachunkowości lub standardów rewizji finansowej. Należy też pamiętać, że umowę mogą rozwiązać obie jej strony: kierownik badanej jednostki (np. zarząd), w której przeprowadzane są czynności, oraz podmiot uprawniony do rewizji finansowej. Przy czym informacja o anulowaniu kontraktu musi trafić nie jak dotychczas do Komisji Nadzoru Audytowego, ale do Krajowej Rady Biegłych Rewidentów lub – w przypadku JZP – również Komisji Nadzoru Finansowego.

PYTANIA DO EKSPERTA

Umowę trzeba podpisać na dwa lata
Krzysztof Burnos, prezes Krajowej Rady Biegłych Rewidentów / Dziennik Gazeta Prawna
Od 21 czerwca 2017 r. obowiązuje nowa ustawa o biegłych rewidentach, która wprowadziła pięcioletni okres rotacji firm audytorskich. Czy te podmioty, które współpracują z audytorem ponad pięć lat, muszą poszukać nowego?
Nie. Badanie za 2017 r. może być przeprowadzone jeszcze przez dotychczasowego audytora. Nie ma tutaj znaczenia, czy jednostki wybrały audytora przed czy po wejściu w życie ustawy. Co do zasady, badanie za 2017 rok powinno być w tym przypadku ostatnim okresem badanym przez tego audytora. Badanie sprawozdania za 2018 r. będzie nieważne, jeżeli audytor przeprowadzi je po przekroczeniu dozwolonego w nowej ustawie maksymalnego okresu rotacji.
Podobna zasada dotyczy świadczenia usług niedozwolonych. Rok 2017 jest ostatnim rokiem możliwości ich świadczenia, ale pod warunkiem, że wynikają one z umów zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy. Dodam, że zasada ta dotyczy wyłącznie jednostek zainteresowania publicznego, do których należą w szczególności spółki giełdowe, banki, ubezpieczyciele, fundusze inwestycyjne. Przepisy art. 41 rozporządzenia unijnego nr 537/2014 przewidują jednak dwa wyjątki od zasady pięcioletniej rotacji audytora.
Jakie?
Pierwszy, gdy na dzień 16 czerwca 2014 r. podmiot nieprzerwanie współpracował z audytorem od ponad 20 lat. Wtedy kontrakt o badanie może być przedłużony tak, aby obejmował maksymalnie jeszcze sprawozdanie kończące się 16 czerwca 2020 r. W sytuacji gdy na dzień 16 czerwca 2014 r. podmiot współpracował z audytorem mniej niż 20, lecz więcej niż 11 lat, obowiązek zmiany pojawi się dopiero dla okresów sprawozdawczych kończących się po 16 czerwca 2023 r. W Polsce jednak przepisy te będą rzadko wykorzystywane. W przeszłości bowiem niewiele firm decydowało się na dłuższą niż 9-letnią współpracę z jednym audytorem.
A co z 4-letnią karencją? Przykładowo JZP po wejściu w życie nowych zasad chce zatrudnić audytora, z którym pracowała dwa lata wcześniej, tj. jeszcze zanim zaczęła obowiązywać nowa ustawa). Czy może to zrobić, czy jednak będzie trzeba odczekać 4 lata?
Okres pełnej 4-letniej przerwy we współpracy z firmą audytorską obowiązywać będzie dla okresów przerwy, które rozpoczęły się po wejściu w życie ustawy, a więc od czerwca 2017 r. Np. jeżeli w czerwcu 2016 r. przerwa we współpracy z firmą audytorską wynosiła 2 lata, to nie ma przeszkód, aby badanie za 2017 r. mogła przeprowadzić ta sama firma audytorska. Jeżeli przerwa we współpracy rozpoczęła się po wejściu w życie rozporządzenia nr 537/2014, to wymagany jest okres pełnych 4 lat. I najważniejsze, okres przerwy ma zastosowanie wyłącznie w sytuacji gdy współpraca z firmą audytorską trwała maksymalny ustawowo dopuszczalny okres. Jeżeli okres współpracy trwał 3 lata to nie obowiązuje wymóg obowiązkowej 4-letniej przerwy.
Te zmiany, tak jak pan powiedział, dotyczą tylko badań JZP. Ustawa o rachunkowości przewiduje jednak nowe zasady dla wszystkich podmiotów. Chodzi o dwuletni okres zawierania kontraktów. Czy tu też są przewidziane przepisy przejściowe?
Tak. Przewidują one, że jeżeli pierwsza umowa była podpisana przed rokiem 2017 i nie było przerwy w zleceniu, to badanie za 2017 rok może być zawarte na jeden rok. W takiej sytuacji jednoroczne umowy można będzie też podpisywać w przypadku JZP na kolejne lata – aż do upływu pięcioletniego terminu rotacji. Gdy chodzi o jednostki nie będące JZP, nie ma tutaj ograniczeń czasowych, bo w tym przypadku nie obowiązują przepisy dotyczące rotacji.
Tylko zmiana dotychczasowego audytora, czyli podpisanie z nim pierwszej umowy o badanie, powoduje konieczność zawarcia jej na okres dwuletni z możliwością jej przedłużenia na kolejne co najmniej dwuletnie okresy. Dochodzi więc do dziwnej sytuacji. Jeżeli podmiot rozważa zmianę audytora, to żeby mieć porównywalność, powinien dostać zarówno od dotychczasowego, jak i nowego audytora oferty na dwa lata. Mogą się bowiem znacznie różnić propozycje na rok i dłuższe okresy.
Warto zwrócić uwagę jeszcze na to, że wiele firm podpisało jednoroczne umowy na badanie sprawozdania za 2017 r., jeszcze przed wejściem w życie nowej ustawy o biegłych rewidentach, np. w marcu br. Ministerstwo Finansów stoi jednak na stanowisku, że muszą one być co najmniej dwuletnie. Jeżeli więc taka umowa nie została zmieniona, to jest ona niezgodna z przepisami i trzeba to jeszcze skorygować.
O czym jeszcze muszą pamiętać spółki, które będą w tym roku zawierały umowy z biegłymi rewidentami?
Umowy z nowymi podmiotami muszą uwzględniać nowe zasady niezależności dotyczące usług, które mogą one wykonywać dla tego samego podmiotu. Dla podmiotów badających JZP została bowiem wprowadzona biała lista usług dozwolonych. Zgodnie z polską ustawą, usługami zabronionymi będą też usługi niebędące czynnościami rewizji finansowej. Wyjątkiem są:
wydawanie listów poświadczających w związku z prospektem emisyjnym;
usługi atestacyjne w zakresie informacji finansowych pro forma, prognoz wyników lub wyników szacunkowych, zamieszczanych w prospekcie;
badania historyczne informacji finansowych do prospektu emisyjnego;
weryfikacje pakietów konsolidacyjnych;
potwierdzanie spełnienia warunków umów kredytowych na podstawie analizy informacji finansowych pochodzących ze zbadanych sprawozdań;
usługi atestacyjne w zakresie sprawozdawczości dotyczącej ładu korporacyjnego, zarządzania ryzykiem oraz społecznej odpowiedzialności biznesu;
usługi polegające na ocenie zgodności informacji ujawnianych przez instytucje finansowe i firmy inwestycyjne z wymogami w zakresie ujawniania informacji dotyczących adekwatności kapitałowej oraz zmiennych składników wynagrodzeń;
usługi poświadczające dotyczące sprawozdań lub innych informacji finansowych przeznaczonych dla organów nadzoru, rady nadzorczej lub innego organu nadzorczego spółki lub właścicieli, wykraczające poza zakres badania ustawowego i mające pomóc tym organom w wypełnianiu ich ustawowych obowiązków.
Wszystkie one mogą być świadczone w zakresie niezwiązanym z polityką podatkową badanej spółki. Natomiast wartość usług dozwolonych, po wyłączeniu czynności rewizji finansowej, nie będzie mogła przekroczyć 70 proc. średniego wynagrodzenia za badanie za ostatnie trzy lata.
Do końca br. usługi niedozwolone mogą być wykonywane na podstawie dotychczasowych umów, zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy.
A co z niezależnością komitetów audytu, które też uczestniczą w wyborze audytora?
Jednostki zainteresowania publicznego mają cztery miesiące od dnia wejścia w życie ustawy, czyli do 21 października 2017 r., aby dostosować składy komitetów audytu do wymogów ustawy. Dotyczy to posiadania w ich składzie członka posiadającego wiedzę i umiejętności w zakresie rachunkowości lub badań sprawozdań finansowych, jak i kryteriów niezależności. Przykładowo, członek komitetu audytu nie powinien należeć do kadry kierowniczej JZP w okresie pięciu lat przed powołaniem. A maksymalny okres kadencji członka komitetu audytu nie może przekroczyć 12 lat. Niedostosowanie się do tych przepisów może kosztować jednostkę zainteresowania publicznego nawet 10 proc. jej przychodów ze sprzedaży. Taki jest bowiem poziom maksymalnej kary finansowej.
Czy na podpisywanie umowy ma wpływ też to, że do badania za 2017 r. rewidenci muszą zastosować międzynarodowe standardy rewizji?
Tak, ponieważ nakładają one rygorystyczne wymagania co do treści uzgodnień umownych w zakresie zlecenia badania. Umowa określa zatem, że za sporządzenie sprawozdania finansowego podlegającego badaniu oraz system kontroli wewnętrznej bezwzględnie odpowiada badane przedsiębiorstwo. Biegły rewident odpowiada natomiast za przeprowadzenie audytu i nie wolno mu brać udziału w sporządzaniu badanego sprawozdania. Ponadto zarząd zobowiązany jest dostarczyć biegłemu rewidentowi wszystkie niezbędne informacje i współpracować z nim w trakcie badania. Wszystkie koszty badania ponosi badana jednostka. Nie można np. oczekiwać, że biegły rewident będzie ponosić koszty sporządzania audytowanych informacji przez biuro rachunkowe badanego przedsiębiorstwa lub pokrywać wynagrodzenia rzeczoznawców nieruchomości lub aktuariuszy. To wszystko powinna zawiera umowa o badanie. Przykładowy wzór umowy został opublikowany na stronie internetowej naszego samorządu w sekcji formularzy dedykowanej firmom audytorskim (www.pibr.org.pl)
Podstawa prawna
Ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1047 ze zm.).
Ustawa z 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (Dz.U. poz. 1089).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 537/2014 z 16 kwietnia 2014 r. w sprawie szczegółowych wymogów dotyczących ustawowych badań sprawozdań finansowych jednostek interesu publicznego, uchylającego decyzję Komisji 2005/909/WE (Dz.Urz. UE L 158 z 27.05.2014, str. 77 oraz Dz.Urz. UE L 170 z 11.06.2014, str. 66).