Maciej Pochmara, radca prawny - Do niedawna brak było jednomyślności w orzecznictwie co do możliwości występowania przez wierzycieli ze skargą pauliańską w celu ochrony wierzytelności o charakterze publicznoprawnym (np. należności z tytułu podatków, składek ZUS itp.). Taki stan rzeczy uległ zmianie, z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2000 r., w którym trybunał uznał, że sprawa cywilna może dotyczyć również należności, jeżeli ich źródłem jest decyzja administracyjna.
Na czym polega skarga pauliańska i komu przysługuje?
Instytucja skargi pauliańskiej została uregulowana w kodeksie cywilnym. Celem tych przepisów jest ochrona wierzyciela przed krzywdzącym działaniem jego dłużnika, która polega na przyznaniu mu uprawnienia do zaskarżenia czynności dokonanych przez dłużnika, a w konsekwencji możliwości uznania ich przez sąd za bezskuteczne względem osoby występującej z taką skargą (wierzyciela).
Uprawnienie do wystąpienia ze skargą pauliańską przysługuje wierzycielowi, jeżeli zostaną spełnione następujące warunki: nastąpi pokrzywdzenie wierzyciela, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową (np. przeniesienie własności nieruchomości na rzecz innej osoby na podstawie umowy darowizny), działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli oraz wiedza lub możliwość dowiedzenia się przez osobę trzecią, przy zachowaniu należytej staranności, że taka czynność może być dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela. Obowiązek udowodnienia tych okoliczności spoczywa na wierzycielu.
Czy skarga pauliańska może chronić należności publicznoprawne?
Do niedawna brak było jednomyślności w orzecznictwie co do możliwości występowania przez wierzycieli ze skargą pauliańską w celu ochrony wierzytelności o charakterze publicznoprawnym (np. należności z tytułu podatków, składek ZUS itp.). Taki stan rzeczy uległ zmianie, z uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 10 lipca 2000 r., w którym trybunał uznał, że sprawa cywilna może dotyczyć również należności, jeżeli ich źródłem jest decyzja administracyjna.
Z punktu widzenia ochrony należności z tytułu podatków istotne znaczenie ma wyrok Sądu Najwyższego z 28 października 2010 r. (sygn. akt II CSK 227/10), w którym stwierdzono, że skarga paulińska chroniąca wierzycieli przed wyzbywaniem majątku przez dłużników w celu uniemożliwienia egzekucji przysługuje również wierzycielom należności publicznoprawnych, a zatem podatków, składek ZUS itp. Tym samym Sąd Najwyższy potwierdził prawo organów skarbowych do występowania na drogę sądową wobec osób, na które dłużnik przeniósł swój majątek w celu zapobieżenia egzekucji z takiego majątku.
Jakie konsekwencje dla podatników może powodować stosowanie skargi pauliańskiej przez organy podatkowe?
Jednoznaczne uznanie przez Sąd Najwyższy dopuszczalności występowania przez organy podatkowe z roszczeniami opartymi na skardze pauliańskiej powoduje, że każda czynność cywilnoprawna, która miała na celu pokrzywdzenie wierzyciela (np. Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego), może zostać uznana przez sąd powszechny za bezskuteczną wobec takiego organu. Z praktycznego punktu widzenia organy skarbowe będą mogły w szczególności kwestionować przed sądem zawarte przez dłużnika z osobami trzecimi umowy sprzedaży bądź darowizny składników majątkowych, które mogły służyć zaspokojeniu wierzytelności publicznoprawnych przysługujących w stosunku do dłużnika.